|
|
Page de la dynastie belge en wallon (normalisé). Li pådje des Rwès del Beljike (e walon). |
|||
|
|
Page de la dynastie belge en wallon (normalisé). Li pådje des Rwès del Beljike (e walon). |
|||
dierin rapontiaedje - last update: 2004-04-09.
Dressêye:
Souvenirs de Léopold I à Saint-Hubert
Les tchesses do Rwè Leyopôl prumî.
Leyopôl prumî inméve bén Sint-Houbert, il l' dit mwints côps dins ses letes. I scrijheut bråmint. I scrijheut en almand. Ses letes ont stî tradûtes pa Jean Puraye et Hans-Otto Lang, et publiyeyes a Lidje pa Vaillant-Carmanne, e 1973.
Il î cåze sovint di " Ardenne ". C' est on tchestea ki Leyopôl prumî aveut atchté avou ses sôs, li 21 d' måss 1837 : 708 ectares etur les comenes di Houyet, Custene, Malåtchî [Montgauthier] et Ciergnon. Al moirt da Leyopôl deus, e 1909, on a vindou tot ça po fé èn otel batijhî : " Le Château d'Ardenne ". Tot a stî distrût pa on feu e 1969. On î pout co vey des tours e rwenes k' on lome co "Tour do Rwè". Al gåre di Houyet, li trin espresse s' arestéve seulmint cwand li Rwè esteut ddins.
Dins ene lete do 30 di may 1843 (Laeken), Leyopôl prumî dit k' il a on ptit pît-a-tere a Sint-Houbert, dispu l' grande tchesse do 16 å 19 di fevrî 1843.
Li måjhon ou çki Leyopôl prumî aveut s' pît-a-tere.
Il î va rvini avou l' Rinne do 8 å 10 di djun, po ene grande fiesse. Li Rinne va ofri on fåteuy et ene carpete al grande eglijhe; li Rwè dinrè li cénotaphe (monument funéraire qui ne contient pas le corps du mort), k' on pout vey a gåtche dins l' båzleke.
Si ptit pied-à-terre, dit-st i dins ene lete do 30 di fevrî 1844 (Ardenne), n' est nén co si gaiy : c' est l' ancyin ospitå del Abeye et on-z î lodjeut minme les araedjés markés å fier po l' operacion del taeye (on leur faisait une entaille å front et on y introduisait un fil de l'étole de Saint Hubert). Ådjoûrdu, ci måjhon la est l' propriyeté da Madeleine Contor-Chapelle, å limero 23 del rowe del Fontinne.
Dins ene lete do 10 di djanvî 1845 (Laeken), i dit a on camaeråde k' i va ndaler al tchesse a Sint-Houbert li 22; I s' rafeye dedja d' î esse ! Li 4 di måss 1845 (Laeken), i raconte k' il a stî al tchesse a Ardenne et a Sint-Houbert. I fwait minme li lisse des biesses touwêyes : on leu, on singlé, des tchivrous, des rnåds, des lives, des lapéns, des faizans, des begasses, des såvadjes canårds, bråmint des piedris. Pu, il a nivé spès, li tchesse a stî arestêye. En eralant d' Sint-Houbert a Ardenne, " dj' ans co touwé on marcå såvadje (matou - chat suvage) ossu gros k' on ptit rnåd ", dit-st i co.
Ene lete do 9 di djanvî 1846, est scrîte a Sint-Houbert. I raconte k' i va dmorer vaici do 8 å 11, mins come il a rligné, si tchesse est foutowe. Portant, dit-st i co, " les gårdes ont bén veyou ene cachonêye (un groupe tres serré) di leus, ût ou noûf, ki sont al cwete et bén catchîs dins les fagnes. Trop målåjhey d' î aler si l' nive a fondou, k' on va afagner et k' on n' voet pus les passêyes (traces) des leus ".
Ti comprinds bén ki totes les tchesses ni sont nén racontêyes dins ses letes, ni vaici non pus. Dj' a seulmint volou mostrer ki nosse Rwè Leyopôl a vnou sovint tchessî dins les bwès d' Sint-Houbert et k' i lodjeut al måjhon Chapelle. I s' pormineut bén seur dins çk' on lome asteure " le verger Chapelle ", ki l' comene a atchté et transformé e " Jardin des Roses ", e l' oneur do pondeu P.J. Redouté.
Nosse djinti Rwè Bådwin vneut ossu al tchesse a Sint-Houbert... mins i s' meteut do coste des trakeus (rabatteurs), et jamwais do coste des tireus.
Emile Pecheur, divins: Couttcouloudjoû n° 24.
Sicrijhaedje eplaidî so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu.
Edition en ligne explicitement autorisée par l'auteur.
Les tchesses do Rwè Leyopôl deus.
Leyopôl deus continuwéve so les passêyes di s' pére. Do costé del Kiviesreye (la Converserie, lieu-dit sur la route de Champlon, non loin de la Rouge-Croix, endroit de l'apparition du cerf portant la croix dans sa ramure), on voet minme " lu corti do leu ".
D' apres çk' on dit et k' on raconte, c' est la ki Leyopôl deus åreut touwé li dierin leu des bwès d' Årdene.
E 1885, po fiester les 50 ans do Rwè, on-z a metou so pî ene fameuze tchesse k' a duré mwints djoûs. Les trakeus (rabatteurs) vnént des viyaedjes tot åtoû : on dit minme k' i gn aveut-st ene djermale di frés ki vnént di Smu (Smuid), Valintin et Ujinne, paret i
Ci samwinne la, i djaleut pî k' aradje (geler à pierre fendre). Leyopôl deus esteut ravôtyî (emballé comme un bébé dans une couverture) des pîs al tiesse avou des botes fourêyes, des spès mousmints d' linne, li tiesse ratoirtchêye (emballé comme un caramel dans son papier) dins ene toke di foureure avou des rabatmints so les orayes.
A Pierot do Fayis, ki poirteut todi s' fizik et s' cane-xhame a totes les tchesses, li Rwè aveut dit: "Pierot, je n'ai froid que l'bout du nez ! " - " Et mi, Sire, dji n' a tchôd k' on ptit trô ! " dit-st i Pierot qui tronnéve les fives (trembler de fievre) dins ses tenes mousmints tot rapîstés (fins vêtements rapiécés).
C' est a ç' tchesse la, k' onk des jumôs, Valintin, aveut stî touwé. Tins del batowe, il aveut stî mete culote bas dins les bouxhons et on tchesseu l' aveut tiré l' prindant po on singlé. On aveut rminé l' coir da Valintin dins l' begnon ki dveut siervi po rminer l' djîbî touwé.
Pu, li tchesse aveut continuwé come li circwît d' Imola, apres l' moirt d' Ayrton Senna ! Di ç' tins la, si on måleur come ça t' ariveut, t' aveus ça po tes oûs d' Påke (tu n'avais droit à aucune compensaton).
Portant, kékes samwinnes apres ci, èn ome bén metou ariveut amon Valintin, li touwé, avou ene grosse some del pårt do Rwè et des tchesseus. L' ome voye, on mostere les biyets al grand-mére, tote racrapotêye (recroquevillée), dins s' fåteuy d' ôzî addé l' feu a l' asse (âtre). " Mwaijhès pates, mins bon ouy, bones orayes et bone tiesse ! ", duzet ele di leye-minme.
Emile Pècheur, divins: Couttcouloudjoû n° 25.
Sicrijhaedje eplaidî so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu.
Edition en ligne explicitement autorisée par l'auteur.
Souvenirs d' Albert I à Ciergnon:
Nosse grand.
Il esteut po nozôtes come on bon Diè, on pére
Avou on doûs sorire et des ouys plins d' bonté.
Nos, les efants d' Ciergnon, nos end esténs si firs
Ki po tot l' ôr då monde, nos n' l' åréns nén co dné.
Cwand i vneut å tchestea po passer des vacances,
Dins nos ptit cours d' efant, gn aveut ene sacwè d' tchôd
Nos nos meténs sol voye ene dimeye eure d' avance
Po vey li rwè Albert ki passeut so si tchvå.
Nos nos dmandéns pocwè k' on seréve les bårires
Et k' on fjheut tant d' misteres tot l' tins k' il esteut la.
Po sayî d' el trevey, on gripéve pal Colire
On n' voeyeut jamwais rén : on n' etindeut k' des pas.
Nos arivéns e scole pus tård ki d' abutude
Sour Alice ni djheut rén, ele saveut bén pocwè.
Ele nos leyeut adon ene miete pus d' latitude:
I faleut cwand minme bén k' on våye vey nosse Riwè !
On côp ki l' gåre Sellier dmandéve å telefone :
" Ké novales, Djåke Airin ? Est çki nosse Grand est la ? "
Nozôtes, come vos pinsoz, ça nos shonnéve tot drole
K' on n' fijheut po nosse rwè nén dpus d' afwaire ki ça.
Nos n' comprindéns nén co ki c' esteut tot leu cour
Et tot leu devowmint k' i metént dins leus mots;
I gn aveut dins leus ouys tant d' amour, tant d' bouneur
K' on-z åreut bén vlou esse Sellier, Airin, Marot.
Et cwand i s' a touwé ås rotches di Måtche-les-Dames,
Ki dj' a comprin k' jamwais, dji n' el rivoereu pus
Ç' a stî come on coutea ki m' a cotaeyî l' åme
Et di braire, dji vos l' djeure, dji n' m' a seu rastini.
Mme Cambier, divins: Shijhes et Paskeyes, Vers l' Avenir.
Sicrijhaedje eplaidî so les fyis avou l' åjhmince des zwers del sicrijheuse.
Edition en ligne explicitement autorisée par les ayant-droit de l'auteur.
Léopold III et la "Question Royale":
Les ca et les ma di l' "afwaire Leyopôl 3".
Tins del guere 40-45, li Rwè Yopôl 3 dimana-st el Beljike.
Après l' moirt del royinne Astrid, Yopôl 3 aveut stî tot discatibulé [dépressif]. I s' fijha emacraler pa ene Flaminde, Liliane Baels, k' esteut rindowe après les idêyes da Hitler. E 1944, li Dofe Hitler emoenna-st evoye [déporta] li Rwè eyet si novele feme e l' Almagne. Did la, li cope s' a rescweti [réfugié] el Swisse. Çouci a fwait dire ås sconte-rweyalisses ki Leyopôl s' aveut disdit. Riloucoz l' afitche vochal o dzo, wice ki les prijhnîs ni trovèt nén ki leu vicåreye a stî pår li minme ki li cile da Leyopôl 3, mågré k' aveut rclamé [affirmé] divant: "Mon sort sera le vôtre".
E 1945, li govienmint socialisse da På-Hinri Spåk riclama [déclara] ki li Rwè ni pleut pus ringnî sol payis. Les Catolikes et sacwants Liberås årént bén vlou k' il åreut polou rivni. Cénk ans å long, ci serè margaye etur les Yopolisses eyet les sconte-Yopolisses.
E 1950, li govienmint catolike-liberå da Gaston Eyskens atåvla [proposa] k' on fwaiye on "grand dmandaedje" [consultation populaire], sins cossecance otomatike (ça fwait k' ça n' s' a nén lomé "referindom"), po saveur les cis eyet les cines ki vlént k' li Rwè rvinaxhe, eyet ls ôtes.
Do côp, les deus costés, come tchén et tchet, si metnut a gnawer et a hawer, todi a côps d' afitches. Vo-z è ci ene des Yopolisses, ki zûne ki, espaitchî li Rwè d' rivni, c' est ployî divant les dictaedjes di Moscou, veyanmint k' c' est les Comunisses ki disfindèt li nén-rivnaedje [non-retour], avou l' epinse padrî leu tiesse di fé skepyî [fonder] ene Republike.
Gn aveut eto ene ôte sôre di djins ki vôtént "neni !". C' esteut des cis ki n' savént noder li novale feme da Yopôl III, li Liliane Baels ki dji vs dijheu enawaire, k' aveut dmoré a froter l' mantche da Hitler disk' ossu tård ki 1944.
Insi on trak ki ricmandéve li "Nonna" mostréve li rinne Astrid avou mårké padzo: "Mådjustêye, vos dmoroz nosse royinne et vosse valet (Bådwin) est nosse Riwè".
Ça finixha, come tofer, pa ene mitan-voye [compromis] à la Belge. Les disfindeus d' "oyi" wangnît l' vôtaedje, mins ene pårteye des nonniatîs [partisans du non] fourît ahessîs [furent satisfaits], avou, poy ki li Rwè Yopôl III abdica todroet, et leyî s' plaece a s' valet Bådwin.
C' est les comunisses k' estént l' bœuf [le dindon de la farce]. Il estént sotnous pa ene pårteye des Rezistants dins leu-z avuzion d' on sistinme republikin, dispoy li Congrès Nåcionå Walon, a Lidje e 1946.
I s' passa k' les comunisses ni volît nén fé bon cour so målès djambes [ils n' acceptèrent pas la défaite].
Ça fwait ki, cwand Bådwin, co tot djonnea, prusta siermint, on-z oya braire, tot d' on côp: "Vive el Republike". C' esteut on lomé Glineur, on senateur comunisse di Châlerwè, k' aveut gueuyî ça e plinne Tchambe.
A ç' moumint la, li såle clatche dins ses mwins a tot spiyî (nen po sotni les republikins, don, po sotni li Rwè). Cwand i sont-st ene miete rapåjhis, gn a l' Djulyin Lahaut, li Prezidint do Pårti Comunisse, ki rboerleye, lu eto, "Vive li Republike !". Li prezidint do Pårlumint end a yeu s' sô: i s' astampa d' ene trake et dmander a Lahaut di prinde ses clikes et ses clakes, eyet d' peter l' camp. Mins l' Djulyin n' a nén crankyî, et dmaner roed come on piket.
Dj' esténs li 11 d' awousse 1950.
Li vénrdi 18 d' awousse, a Serè [Seraing], la ene noere limouzene ki state divant l' måjhon då Djulyin Lahaut. Deus omes moussèt foû, onk soune a l' ouxh. Djulyin, e peur [en petite chemise] vént drovi l' ouxh. A ç' moumint la, les moudreus lyi saetchèt cwate bales dins l' camizole : ene el tiesse, troes e coir.
Kî çki schafia [flingua] li Djulyin ?
Nouk ni l' a måy sepou dire. Mins gn è trinnéve co pattavå des Recsisses assez, eyet des Flaminds k' avént fwait avou ls Almands, - les k'-alént-divni [futurs] VMO -, po rclamer, sins risse, ki c' est les Recsisses u leus scalots [hommes de main] k' ont fwait l' côp.
Les Recsisses ont stî sotnous [ont bénéficié de protections] des anêyes d' astok. Ôtmint, comint çki l' Leyon Degrelle a polou, disk' a s' moirt e 1993, si rtchåfer ses warbeas o solea d' Espagne [faire bronzette], sins ki l' Beljike ni rcwestaxhe måy si estradicion ?
Les leus ni s' rimagnèt nén inte di zels !!!
Lucyin Mahin, li 4 di nôvimbe 1999, ricoridjî li 14 di decimbe 1999, avou l' aidance di sacwants soçons.
Sourdants: 1) Velaers et Van Goethem Leopold III, de koning, het land, de oorlog. 2) Vers l'Avenir, le journal du siècle, 23-9-98.
Faire-part de condoléances à l' occasion de la mort de Bauduin I
Fair-pårt di codoleyinces al moirt da Bådwin Prumî.
C' est les låmes ås ouys ki dj' avans oyou dire po nosse binamé Rwè.
Li Bon Diu si åme !
Eyet pol Riwè u l' Royinne ki-vént, k' i (ele) vike tant k' on l' touwe !
C' est avec tristesse que nous avons appris le décès de notre cher roi. Dieu ait son âme! Et longue vie au prochain roi ou à la prochaine reine !
Discours de José Fontaine au cimetière de "Belgrade" à Namur le 19/9/99
Li spitch då Djozé Fontinne åzès fiesses del Walonreye 1999.
Mande escuze di dvizer fok [seulement] po les moirts di 1830 eyet po ls Ancyins Cobatants et les Rezistants, moirts u vicants.
Li Rezistance fourit ene des pus belès pådjes di l' istwere del djin [du genre humain]. On-z ôt berdeler, pacô, k' i gn aveut k' ene pogneye di djins ki fjhént avou l' Armêye Blantche. Mins l' Armêye Blantche, ci n' est nén tote li Rezistance ! Veyou did pus hôt, li Rezistance, c' est on sintumint del djin ki passe houte des Rezistants zels-minmes, eyet ki va schaper des sôcietés etires.
Dji n' påle nén fok pol Rezistance di l' ôte guere u di ci guere ci, mins dji djåze eto del cile k' est markêye et rashiowe [inscrite] å parfond do cour del djin. Li Rezistance schapa [sauva] nosse Walonreye, come ele rischoya [sauva] li France do Djenerål De Gaule.
Cwand ki dj' tuze al Rezistance, il aspite divant mes ouys l' imådje d' ene crapôte, Magrite Bervoets, ene rediveuse [résistante, opposante] di Tournai, k' on lyi a côpé l' tiesse a Wolfenbüttel. Magrite sicrijha, en ene lete d' arvey a si grande soçondje [amie] : Dji mour [meurs] d' aveur veyou l' veye trop voltî, mins si pinse dju [mais je pense aussi] a vos efants ki seront pus tård cwites et lidjes [libre de toute oppression], ene miete a cåze di mi [grâce à moi].
Magrite ni croeyeut nè a Diu nè a Diâle, mins mi, tot crustin ki dj' fouxhe [en tant que croyant], dji m' adjnoleye d' on lan tot-z oyant ces paroles la. Åresse, c' est a djnos, binamés copleus, binamêyès copleuses, ki dji va porshure, poy ki dji vos va dire sacwants cayets [choses] k' i gn a des cis ki n' inmront nén. Mins c' est pus foirt ki mi, c' est pus foirt k' el Walonreye. I m' vos les fåt di tote foice dire.
Çou ki nosse Magrite Bervoets a scrît dsu, c' est çou k' on lome, houte di Kievrin, padecô a môde di basse messe, li Republike. Li Republike n' est nén ene sôre di moennaedje di payis [système de gouvernement] emey des ôtès sistinmes. Li Republike, c' est l' vicåreye del djin, ene djin ki dmore fire et degne. " Riwaite tofer å hôt, eyet recresteye tu ! ", sapinse co a De Gaulle.
Binamé Bon Diu d' bwès, ca hôt ["combien haut"] k' el Walonreye a rloukî eyet ca vigreuzmint k' ele s' a recresté tins del guere. Si fén droet k' el Walonreye s' astampa, di dju, ki si Rezistance ridjibla avou li nouzome Raploû Nåcionå Walon di Lidje e 1945, siconte di Yopôl III e 1950, eyet e 1960, avou l' André Renard et totes les lûtes et les lûtadjes, ki ç' a stî cåze di ça k' on-z a vaici asteure, nén lon erî d' Mouze, on Pårlumint ey on govienmint walons.
Ci Pårlumint la et ç' govienmint la, ci n' est nén dåzès politikîs; c' est da nosse, nozôtes les cis eyet les cines ki dmorèt el Walonreye, c' est da nosse, nozôtes, li Peupe del Walonreye.
Vos, djins del Walonreye, vos estoz-st on grand peupe. Twè, li Peupe walon, dji n' vôreu nén k' on t' assudjetixhreut a tolminme kî et a tolminme cwè, copurade k' on t' leyreut moenner al laxhe pazès cis ki s' dijhnut francofones mins nén Walons.
Les francofones di ç' payis chal, c' est aprume les Walons del Walonreye, k' i gn end a bråmint dpus ki les ôtes francofones. Nos vlans bén dmorer aloyîs azès Brusselwès, mins i n' nos plait nén (e walon dins l' sicrijhadje) k' on nos î oblidjaxhe pal voye d' ene institucion aviyeye, - dj' aléve dire ene institucion a môde di vî paltot -, ki s' lome - va-z è vey pa ké sint - " Francesse Cominålté ", por mi ene nindje di grandiveus ki rnoye et spotchî nosse tuzance walone.
Gn a k' ene tchôze ki doet esse metowe odzeu del Walonreye, c' est l' vey-voltî di tos les ôtes peupes del daegn. Apinse a nos soçons Amerikins : Life, Liberty and the Pursuit of happiness.
Viker fir et franc, eyet esse binawreus et binåjhe, c' est åk [qqch] k' on rsaetche evoye, droci el Walonreye, a dtrop di bineus, di pwinteus et di trinne-mizére, inte di zels, bråmint des djonnes.
Poy ki, dispoy 30 ans, li ritchesse di nosse payis a doblé, po n' nén dire triplé, dj' ô bén ki, tot compté tot rabatou, on pôreut dner di l' ovraedje a tos les efants del Walonreye.
Vozôtes tertos, les efants del Walonreye, rapinsoz vos les djhaedjes [paroles, dires] dal Magrite Bervoets. Dj' a rcopyî ses paroles. Et s' les vôreu dju bén mete so les lepes, ki n' rimouwèt pus, då Françwès Bovesse.
Vos Françwès, vos Magrite, vos ki tuzeut, o grand moumint d' vosse moirt, azès efants ki serént cwites et lidjes, riloucoz don ene miete avår ci. Di cåze do chomaedje, i n' el sont nén tertos, ele n' el sont nén tertotes, cwites et lidjes.
Vos, Françwès, vos, Magrite, riwaitoz avou vos grands ouys disbåtchîs les djins d' nos djins ki sont co todi språtchîs, co todi assudjetis et tnous al laxhe [lahe, lache = laisse].
Nos n' vlans nén, dji n' vlans di tote foice nén, ki totes les djins del daegn si meténxhe en erote fok so on pazea, rén k' so ene pî-sinte, li cine do noû-liberalisse. Ci sereut petchî [péché] eneviè [par rapport à] vosse miermoirt [sacrifice] pol Patreye.
Come on pout dire sins crankyî k' ele raetche pår sol Patreye walone [cracher sur toute la patrie wallonne], el grande gazete di Brussele ki, franke come ene tigneuse, passe si tins eyet rimpli ses colones tot discåzant, tot kidjåzant, djoû après djoû, nosse Walonreye. Eyet tot dismeprijhî et taper a l' abaxhe li foice [effort] ki l' Walonreye fwait por leye si saetchî l' tiesse foû des strins [émerger économiquement]. Ene gazete di francofones ki spotche les simboles walons, tot roviant ki les francofones, c' est aprume les Walons del Walonreye.
Alfén, po clôre li cayet, dji n' admete nén k' on fwaiye passer li rischapaedje et l' rischeuraedje [sauvetage, salut] del Walonreye padrî l' ci di l' Estat belje. Dji di l' Estat belje et nén l' Beljike paski nos nos dvans co etinde avou les Flaminds - met de Vlamingen.
Paski, di dju, paski l' Estat belje nos a leyî la hatche et matche [abandonné lâchement] 50 ans d' asto, a té pont k' i fala ki les ovrîs walons monténxhe a Brussele, dijh côps, vént côps, cint côps, eyet s' î fé macsåder, po djusse aveur, al fén des féns, çou ki nos rivneut d' abondroet.
Å no di nost abondroet, dji dmande k' on mete ene ahote å chomadje eyet k' on tape ås riketes li må lomêye " Communauté française "
Å no di nost abondroet, dji dmande ki l' Walonreye vicaxhe cwite et libe eyet dji dmande eto ki vicaxhe li Republike.
José Fontaine, septembre 1999; redjårbé e rfondou walon pa Lucyin Mahin, li 28 d' octôbe 1999.
Pour ou contre la république: discussion entre waloneus à Bertrix (oct. 1999)
Djozé Fontinne, Hassan II et Matile.
C' esteut les sudjets del bate di dvizes. Les soçons ont espliké, po cmincî, les pondants et les djondants do spitch da Djozé Fontinne. C' esteut ås Fiesses di Waloneye, al cimintire di Belgråde. Djozé Fontinne est l' eplaideu d' ene gazete, " Toudi ", û çki l' prumî tecse a parexhou sol rifondaedje do walon. Il a ossu metou on ptit boket d' walon dins s' prêtchaedje a Belgråde : " I n' mi plait nén ". Il a scrît al Ranteule, e walon, e voyant si scrijhaedje di Belgråde.
Les soçons del prumire tåvlêye ont tertos trové ki ç' n' esteut nén l' moumint et l' plaece po fé del reclame pol republike walone.
Mins, ki des djins soeyénxhe po on sistinme republikin, i n' tént k' a zels. On s' a batou assez po-z awè li liberté di tuzer çou k' on vout. Julien Lahaut a stî touwé kékes djoûs après k' il aveut yeu boerlé : " Vive li Republike ". Djozé Fontinne vike co, dit-st i Pôl Pierret.
Est çki les soçons waloneus sont po li Rwè u po on Prezidint ?
Li rweyålté cousse 125 miyons par an. Ça n' est nén tant k' ça, ci n' est ki l' valeur di 2 avions F-16 et ça fwait travayî cint djins. Li Rinne d' Inglutere paye ses tayes (ses contribucions), mins avou ses cinses, ele pompe les subzides uropyins tant k' ele sait.
On prezidint, i lyi fåreut co rcandjî ses meubes tos les 5 ans. Wai, la, l' Izabele Durant, k' a fwait rcandjî ses buros po 13 miyons. C' est co l' Louwis Michel k' a costé l' meyeu martchî po s' bagaedje (déménagement).
Oyi, dit-st i onk, mi feme k' a trîxhné (bossé) tote si veye, mode les vatches, aler ås canadas, abroever les veas, cwand ele a stî al pinsion, ele toutchéve 45.000 Francs par an. Fabiola, leye, ni pele seur nén ene panreye (contenu d'un panier) di crompires so ene djournêye, ele wangne 45 miyons par an.
C' est nén co les soçons atåvlés a Bertrès ki foutront li Rwè a l' ouxh. Portant, on trove k' i duvreut bén dire tanawete ene pitite fråze e walon. E 1994, cwand l' U.C.W. a stî rçûte på Rwè, les Waloneus avént sepou fé dire a Fabiola : "Bådwin, dji vs voe voltî ! ". C' est nosse Rwè da nozôtes, Wili Li Rwè, ki nos l' acertene, pusk' il î esteut.
Et Matile, d' abôrd ?
Ça a l' air d' esse ene mo påjhire djin, ki n' fwait pont d' mirlifices. Cwand minme, si anea a costé on pô trop tchir. " Si dj' end aveu li parey, dji nel metreu nén a m' doet", dit-st ele Catrene. Come Matile provént d' Losandje, sol pitit ban d' Vilè dlé Bastogne (Villers la-Bonne-Eau), on lyi dmandreut bén k' ele dijhixhe ene pitite fråze e walon. C' est l' pougnêye des djins metous po l' atôtchance (communication) al soce " Li Ranteule ", ki waitront d' lyi fé dire !
Tant k' å Rwè do Marok, i gn a sacwants soçons k' ont rwaiti l' etermint al boesse-ås-imådjes. On-z a l' clintcha (tendance) di maxhî eshonne Aldjereye, Tunizeye et Marok. A l' etermint, on-z a veu des Muzulmans, des Djwifs, des Catolikes rashonnés, et ça, c' est rassurant, dit-st i l' Louwis. Kékes soçons trovént k' li Rwè k' est moirt n' esteut nén assez lådje d' idêyes. L' Ive Gourdin a oyou l' ocåzion d' viziter èn azile sikiatrike e 1984. Laddins, il a veyou des djins k' estént raclôs pask' i n' estént nén d' acoird avou l' redjime.
Les prumîs cåzaedjes do novea Rwè sont-st ecoraedjants, dit-st i l' Lucyin. " Les femes n' ont nén li plaece dins l' societé ki l' Islam lezî dene, k' il a dit lanawaire. Il a fwait rivni Abrâm Serfati, on Djwif marokin, ki djheut ki l' Sâra ni dveut nén-z esse ripris d' foice (åk di tabou, å Marok !), et eto li famile Ben Barka, èn opôzant dispu todi, k' a stî touwé e France, pås siervices sicrets francès.
Mahomed 6 est co on Rwè ki prind pitié des pôves, et ki n' kischere nén les cwårs di l' Estat (argent public) a non-syince po ses voyaedjes.
Les Marokins ratindèt bråmint d' lu, mins sabaye si on l' lairè fé ???
Soce des Rcåzeus d' Bietrès, 16 d' octôbe 1999; divins: Couttcouloudjoû l° 51, octôbe 1999.
Cénk lingaedjes po on mariaedje.
Semdi cwate di decimbe 1999, o locå del Måjhon des Beljes di Cazablanca, Marok.
Tos les Beljes ont stî la rashonnés pol mariaedje da Matile eyet Flipe, k' on pleut rloukî so ene nouzome waitroûle [écran géant], o meur pindowe.
Fåt dire k' end a mwints k' ont vnou po magnî eyet boere "ås frais del princesse", sapinse k' on n' dit, eyet, dins c' cas ci, c' est vormint li pîce po mete o trô [c'est le cas de la dire].
Dj' a vnou avou l' pus djonne di mes gaméns po vey s' i gn åreut nén pa des côps èn ôte pitit Walon k' on pôreut berdeler sacwants mots avou lu e nosse lingaedje. Tins k' i djowe o corti, dji m' vos va shuve li ceremoneye pår [entièrement], copurade po vey si on-z î va djåzer walon. Matile, dins les gazetes foû payis [à l' étranger], est prezintêye come li cine k' a rmetou eshonne [réconcilié] les Flaminds et les Walons. Dabôr...
Portant on-z a bén waitî di n' pont fé d' djalot. L' adrovaedje del messe fourit [fut] dit e francès, flamind, almand eyet minme ene fråze en inglès.
Tot do long del ceremoneye, francès et flamind estént bén etercomelés, po n' fé nole preferince. Gn a minme ene des epites k' a stî léjhowe [lue] på sorodje [beau-frère] en almand, l' almand k' on-z a co oyou a ene des cénk intancions.
Adon, li cénkime lingaedje ki vos cåzoz dins l' tite, c' est l' walon, dabôr ?
Dj' a bén schoûté po-z ôre do walon. Gn aveut onk des comintateus di TV5 k' aveut on foirt accint lidjwès, oyi, mins vo nos la crås avou ça ! [ça ne nous apporte pas grand-chose] Portant, a l' etermint do Rwè Bådwin, si dj' el tén bén [si mes souvenirs sont bons], li bariton Pire Van Dame aveut etoné on "Leyîz m' plorer" did dirî les fagots k' end aveut fwait tchoûler mwints dins les cis k' estént la.
Li walon åreut polou aveur ene pitite plaece, metans dins ls intancions (deus e francès, deus e rfondou flamind, ene en almand). Pocwè nen, boutans, ene e walon et ene e limbordjwès ? Todi, come di djusse, po wårder li flåw ebalançaedje [équilibre précaire] Flande / Walonreye, li limbordjwès estant li lingaedje coinrece [langue régionale] di Flande li pus lon eri do rfondou olandès.
Mins po ça, si vos m' permetrîz di rivni so ene viye idêye da minme, il åreut falou prezinter ene intancion en on scrijhaedje ki pôreut rashonner tos les accints do walon, po k' on n' deye nén co k' on-z a ptchî ["qu'on a plus cher" = qu'on préfère] Lidje u Nameur, a Châlerwè u a l' Årdene.
Après, li Protocole n' åreut pus k' a cweri après on léjheu po l' intancion, k' el lireut avou si prôpe accint, di tolminme kéne coine del Walonreye [n'importe quelle région wallonne].
Mins si on n' a nén djåzé walon o mariaedje da Matile, cwè çki c' esteut, dabôr, li cénkinme lingaedje ?
Ben l' latén, la, vozôtes: li "Nosse Pére k' est la-hôt" a stî tchanté e latén po rdivni li "Pater Noster", come do tins do vî Bon Diè. Surmint po continter sacwants crustins wårdiveus [chrétiens traditionnalistes], alez, dandjreus.
C' est nén todi mi ki s' endè plindrè: ostant d' lingaedjes k' on-z a dins l' oraye, ostant d' côps k' on-z est èn ome.
Lucyin Mahin, li 10 di decimbe 1999, nén eplaidî.
Mariage princier Philippe-Mathilde
On tecse di sohaits.
Bråmint do bouneur et bråmint do coraedje po nos deus binamés. Endè fåt po s' mete e manaedje å djoû d' ouy.
Eyet... bråmint des ptits efants !
Lucyin Mahin, sicrît e walon divins li live d' ôr drovou al Måjhon des Beljes a Cazablanca (Marok) li 4 di decimbe 1999.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
La même page, avec cetains passages traduits en français.
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
