|
|
La page "Belgique" en wallon normalisé. Ene pådje e rfondou walon sol Beldjike. |
|
|
|
La page "Belgique" en wallon normalisé. Ene pådje e rfondou walon sol Beldjike. |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2005-02-04.
Dressêye:
Les difficultés du statut culturel de Bruxelles.
Misterdam, Paris eyet Brussele.
Dj' a rpassé enawaire pa Amsterdam - Misterdam come on djheut e vî walon - et passer ene shijhe lavola. Nén dé les båsheles des ptitès werenes [vitrines], savoz. Dji n' a pus l' tins d' ça a mi ådje. On-z î a baloujné ene miete avou mi feme et mes zwers [gosses] en ene grande dicåce o corin del veye, et-z î coschirer ene eure u deus.
Dji rloukive les ouys grand å lådje les djins ki s' pormoennént avå les voyes. Dj' a conté al vinvole, et fé ene pitite sitatistike.
Èm croeroz u n' èm croeroz nén, mins gn aveut nén èn Olandès so troes djins. Sacwants tourisses, surmint. Mins copurade des djins d' ôtes payis k' ovrèt e l' Olande; des abagants [immigrés] sapinse k' on n' dit. Gn aveut des tipes d' Azeye, dandjreus bråmint des Edonezyins, des tipes Afrikins, motoit des noers di Suriname, des tipes arabes, et vos nd åroz.
Mins si vos les schoûtîz bén djåzer, i cåzént tertos l' olandès.
Si vos alez a Paris, dazår ki vos alez dischovri li minme fenominne. N a minme tote ene veye culturire [culturelle] e lingaedje francès avou des scrijheus nén d' France: d' Aldjereye, do Senegal, do Liban, do Vietnam, minme di Hongreye, di Rûsseye, eyet d' Beldjike (léjhoz l' papî so les scrijheus e francès vinous d' ôte pårt).
A Misterdam come a Paris, c' est co åjhey di s' mete avå les djins [s'intégrer] : on-z aprind l' lingaedje do payis, et on vike come lavola. I n' dimeure pus ki l' coleur del pea po les cis ki n' vinèt nén d' Urope.
Mins a Brussele, cwè fé ? Les etrindjîs k' ont-st abagué el mwaisse-veye del Beldjike vinént purade do Congo k' a stî Zayire, do Marok, del Turkeye. I s' plaijhèt bén dins les viyès måjhones ki sont vudes come dins l' corin [centre, "coeur"] di totes les grandès veyes. Les djins do payis, les Brusselwès, sont-st evoye dimani pus lon a Ricsinsåt [Rixensart], a Djenvå [Genval], a Diegem u a Strombeek.
Nos abagants cnoxhèt sovint ene miete di francès, mins ene veye culturire [vie culturelle] e francès e Brussele, dipus k' on-z avance dipus k' ça dvénrè todi pus scawé [à l' étroit]. Les grands scrijheus, les grands tchanteus e francès ni fjhèt nén long feu a Brussele, wice k' i s' sintèt pår å stroet. Il ebaguèt on djoû u l' ôte eviè Paris.
Les etrindjîs ki dmerèt-st e Brussele, zels, s' î sintèt come e leu måjhone. Li pus bele prouve, c' est k' il î fjhèt toplin d' efants. Dedja e 1980, èn efant so deus ki skepyive a Brussele aveut des parints nén Bedjes. Dins les " blancs " ki vikèt co e Brussele, dj' end a cnoxhou mwintes ki metént leus efants, copurade les valets, dins des scoles flamindjes. On-z a mimne veyou enawaire ene politicresse PRL di Bwèfort tourner cazake et moussî... o C.V.P.
Dabôrd, est çu li reblançaedje [rééquilibrage] contråve do ci di 1800 - 1850, adon ki Brussele, divinltins ene veye pår flamindje [intégralement flamande], a divnou massiveuzmint francofone åtou di l' Estat-Beldjike, askepyî sol mwaisse-idêye [créé sur le principe fondamental] do francès totavå ? Dji n' vos l' såreu dire, mins por mi gn a troes lingaedjes k' ont des beas djoûs divant zels e Brussele.
Tant k' å francès, i va seur piede des pårts sol martchî di l' arinnance [communication], copurade s' i dmeure assoçné a ene soce di djins [milieu] franskiyonde, ni flamindje ni walondje.
Por mi, li francès n' a d' avni ki s' i prind ene des 2 voyes ki dji vos va dire - u les deus.
Udon i dvént on lingaedje ki les Arabes di Brussele prindèt po-z aveur del valixhance [langue de promotion sociale], et monter disk' al copete del schåle el politike, avou leus deputîs, et motoit on mayeur arabe a Schaerbek.
Ucobén, en on bea movmint tant ratindou di "solidaristé francofone", les Brusselwès k' ont des stos walons el vinèt braire e toetea ["en toiteau"], ça vout dire hôt et foirt. Et po l' mostrer, rimete li lingaedje walon a l' oneur, li djåzer etur di zels, eyet, li fé acsegnî a leu-z efants dins des scoles walones di Brussele. Li francès a a wangnî ladvins, ca ene sifwaite kiminålté - des Walons Brusselwès, waloncåzants et francofones - ni cwitrè nén si voltî l' batea cwand ci-cial prindrè l' aiwe.
Tén ! Est çki 1999 serè l' anêye wice k' on-z a-st enondé li tuzêye, ki shonnéve si foû-scwere divant, di scoles walones a Brussele ?
Li ci ki vicrè, el sårè bén, la, lu.
Lucyin Mahin, li 26 d' octôbe 1998.
Dierinnmint, on poleut lére e l' gazete Le Soir : " On jugera à la mi-98 si le gouvernement fédéral ne freine pas la dynamique de la Flandre. L'avancée de la Flandre doit se poursuivre grâce à l'adaptation des structures fédérales ".
Eco ene pike da Vandenbrande (li keizer flamind) surmint. Nonna, vos. Li ci ki påreule insi, c' est Karel Vinck, mwaisse des mwaisses [patron des patrons] el Flande.
Do moens, c' est clair, li Flande e prumî, po l' Beldjike, on voerè.
E l' Comunôté francesse, on nos a lontins fé croere ki les Flaminds volént l' boneur del Beldjike. Les kékes Walons ki n' ont måy creyou cisse fåve la, on ls a traitî d' tos les nos : pårtixheus [séparatistes], foû-limites [extrémistes], walingants. Les francofones croeyént télmint e l' Beldjike unitaire ki tot çou k' esteut comunôtaire, ça n' poleut esse ki des biestreyes.
C' est seur po çoula k' å Congrès do CVP, on tchante li Vlaamse Leeuw et å ci do PSC, li Brabançone (nén I' Tchant des Walons). C' est la tote li diferince et asteure, on-z est bén crås la k' les Flaminds n' volèt pus d' nozôtes.
Mins nosse Karel a ossu dit ene sacwè d' foirt sûti :
" Le Flamand, c'était le paysan, à qui on demandait de rester dans son coin, qu'on utilisait quand on en avait envie. On ne peut pas nous demander d'oublier tout ça ".
Nos î vola. Les Flaminds volèt leu rvindje pask' i tuzèt k' les Walons les metît a bas. Si vos n' croeyoz nén cisse-lale, i gn a-st ene ôte ki cût. E 1900 et des, ci n' est nén les peupes ki moennént les Payis, mins les ritches, les gros. Les Walons n' avént djusse rén d' pus a dire ki les Flaminds. C' est bén simpe, i n' djåzént nén minme li francès, et ci n' est nén mes grands-parints ki vs distrudjeyront [contrediront] la dsu.
A tuzer : on n' kinoxhe måy les djins ki cwand on nd a mezåjhe - li ci ki vout bate si tchén trove todi bén on baston.
Djan-Clôde Somdjan, divins: Li Ranteule, N° 5, Erire såjhon 1997.
(so l' air del Brabançone)
I.
Hay, livans nos, efants del libe Beldjike,
On grand djoû d' fiesse po tos nozôtes sorvént.
Flaminds, Walons, d' on cour franc, enerdjike,
Maxhans nos veus po tchanter l' an cwate-vint.
Dispoy l' an trinte, nos vicans bén eshonne
Dizo les lwès del sinte Fråternité.
Dinans nos l' mwin, li minme fiesse nos rashonne
Å bea solea del Liberté.
II
C' est e letes d' ôr k' on dvreut scrire noste istwere,
Vla céncwante ans k' on n' åye pus etindou
L' canon del guere so nosse bea teritwere
Ki, si sovint, do sonk a stî tindou.
Bedjes, nos polans esse firs di nosse Patreye:
Al tiesse des ôtes elle a todi roté.
Ele voet flori les syinces et l' industreye
Å bea solea del Liberté.
III
Cézar l' a dit, les Bedjes sont plins d' coraedje
Si fjhèt cohaetchî po rcweri leus droets.
Mins voci l' påye, loukîz les a l' ovraedje.
Les ovrîs Bedjes sont co les pus adroets
A Londe, Paris, Viene et Filadelfeye
Les prumîs pris, kî les a repoirté ?
C' est nosse Beldjike ki s' distingue co ene feye
Å bea solea del Liberté.
IV
Ki d' edvincions so ces anêyes passêyes !
Tot nosse payis est pavé d' bindes di cir [banderolles].
Des fis d' arca si tcherdjèt d' nos pinsêyes,
En on clén d' ouy, i sont pus lon ki l' cir.
Do poirt d' Anverse, des bateas sins pareys.
Evont tchaeke djoû poirter di tos costés
Les draps, les åres [armes], les tchîfdouve ki l' Bedje creye
Å bea solea del Liberté.
V
Divins les årts, divins l' literateure,
Les Bedjes nén pus ni sont nén les dierins.
Scrijheus, pondeus, grands årtisses e sculteure
Si covrèt d' glwere, insi k' nos muzicyins.
Dvins tchaeke viyaedje, l' estruccion si dispåde,
Nos mwaisses di scole estwits et plins d' volté
Semèt on grin, l' peupe rascoye ene grosse påte
Å bea solea del Liberté.
VI
Nos estans libes, nos rotans tiesse livêye,
Gråce a nosse bele, nosse lådje costitucion.
Si kéke vijhén nos lûgne d' èn ouy d' eveye
Do monde etir nos fjhans l' admiråcion.
Tchantans, mes frés, nosse brabançone madjike,
Tot come l' an trinte, l' an cwate-vint voet floter
Les troes coleurs do drapea del Beldjike
Å bea solea del Liberté.
Henri Bonhomme, divins: BSLW (Bultén del Sôcieté pol Lingaedje Walon), T. 3, pådjes 307-308, 1878.
(Cråmignon nåcionål, so l' air : Léopold est un bon roi, il mérite la couronne.)
Vinez tertos, Flaminds, Walons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Å brut des clokes et des canons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Å brut des clokes et des canons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Breyans: "Vive li Constitucion",
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Breyans, "Vive li Constitucion",
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Shuvans l' bea pazea d' l' union,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Shuvans l' bea pazea d' l' union,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Djurans guere ås revolucions
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Djurans guere ås revolucions,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
A ! l' douce påye on dmey sieke å lon,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
A ! l' douce påye on dmey sieke å lon,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Tos les Bedjes ont siervou d' temon,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Tos les Bedjes ont siervou d' temon,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Nosse roy nos moenne come des poyons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Nosse roy nos moenne come des poyons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Do vî bråve, il a rprin l' baston,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Do vî bråve, il a rprin l' baston,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Fiestans tertos l' pére del nåcion,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Fiestans tertos l' pére del nåcion,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
A lu nos cours et nos tchansons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
A lu nos cours et nos tchansons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !,
A lu nos rôzes et nos botons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
A lu nos rôzes et nos botons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Di nos lawris, coronans s' front,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Di nos lawris, coronans s' front,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Sotnans l' viye glwere di nos tayons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Sotnans l' viye glwere di nos tayons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
S' i pôrént rsoude di dzo l' waezon,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
S' i pôrént rsoude di dzo l' waezon,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Vos voerîz volter leus åbions,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Vos voerîz volter leus åbions,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
I repetrént so tos les tons,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
I repetrént so tos les tons,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Boevans eshonne on ptit hûfion,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Boevans eshonne on ptit hûfion,
Hay ! Tchantans on cråmignon !
Et po bén fini l' rigodon,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
Et po bén fini l' rigodon
Hay ! Tchantans on cråmignon ! (deus côps)
Dinans nos l' mwin, fjhans ene danse e rond,
Sins såbe, sins fizik.
Respleu:
Puski l' Beldjike est d' aplonk,
Tchantans : Vive li Beldjike (deus côps).
J.G. Delarge, divins BSLW (Bultén del Sôcieté pol Lingaedje Walon), T. 3, 1878.
I.
Po nosse Beldjike, nosse firté, nosse bele Patreye,
S' il est reki, ci djoû la, nos môrrans !
Li liberté vout k' on sacrifeye si veye,
Po ndè leyî profiter nos efants !
Divins nozôtes, k' est vaici, gn a pont d' laches
S' nozôtes tertos, nosse payis pout conter !
Cézar l' a dit, les Bedjes sont les pus bråves.
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
II
S' i sorvénreut, come mwints côps e noste istwere,
K' on mwais vijhén nos vôreu-st ocuper,
Maké podbon, l' fayé recourreut sins glwere
Et pus jamwais, n' nos oizreut-st ataker !
On Bedje n' a nén stî fwait po esse on sclåve,
Et s' gn a-t i yeu nolu a nos donter !
Flaminds, Walons, les Bedjes sont les pus bråves
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
Li rwè, li lwè, et l' liberté !
R.A.A. Viroux, li 22 d' djulete 1996.
(Même page en wallons ethniques harmonisés) Li minme pådje e walon d' viyaedje, rårmonujhîs.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index des sujets traités en wallon unifié) Djivêye des sudjets diswalpés e rfondou walon.
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back homepage) Hay ervoye al mwaisse-pådje
(page menu du wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
(Back liste des articles journalistiques de L. Mahin) Ralans è sol djivêye des scrijhaedjes di papîs d' gazete da Louline Voye
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe chal polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Les papîs da Lucyin Mahin polèt esse ricopyîs et ratournés francmint, tot metans l' no do scrijheu et leu-z adresse did so les fyis.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future. Papers from L. Mahin are free, inluding translations, quoting the author and their URL source.
