|
|
André Henin |
|
|
André Henin |
dierin rapontiaedje - last update: 2013-12-23
Dressêye:
André Henin, Les teres då Bon Diu, S.L.L.W., Lidje 1980.
Li nute des leus
Al pikete do djoû, il a ralé. Tot ledjirmint. Les foyes di l' anêye passêye croxhèt come ene tåte å blanc souke pa dzo les gros solés a clås. Li viyaedje est co ravôtyî dins l' brouyård. Mins k' i n' est nén po ploure. Ki do contraire. Bijhe di måss si va lever. On ptit picant froed vos pice ås mashales, å minton. Dins les rôlinnes, ene fene pelake a rcovrou les potets et spite a bokets cwand on l' sipotche. A fwait k' on gripe li gritchete di Bwinne, li brouyård si disfirloctêye.
Divant d' moussî e bwès, li vî Tchenou a tårdjî on boket. Nén tant po rprinde alinne. Dispoy li tins k' i rote insi dins les tcherås, i n' sint nén ddja l' diferince. Siya ! Cwand il esteut pus djonne mwints côps, i laiyeut la l' voye po trevåtchî å mitan des campagnes, passer les fyis, moussî e bwès å triviè des bouxhons po rlever sacwants bricoles. Ådjourdu, i shût les pazeas mins i n' sint nén todi ses djambes et i rotreut bén ene djournêye å long sins påpyî. Mins cwand on arive al copete, i fwait bon s' ritourner et taper on côp d' ouy sol viyaedje edoirmou. Vola l' clotchî ki brike foû di s' blanke etcherpe. Totaleure, i va souner les clotches et les djins s' vont seulmint discramyî.
- " Dji serè co l' prumî ådjourdu. To direus ki l' djoû si leve por mi tot seu. Et cwand l' solea kécfeye va mostrer ses coines, dji serè l' prumî a lyi dire bondjoû "
Fåt ddja k' i fwaiye on tins d' coshet po ki l' vî Tchenou ni passe nén s' djournêye e Bwinne. Nén po wangnî s' crosse. Ene boune pinsion do tchmin d' fier, ses deus fis cazés, si feye marieye : i n' a k' fé d' ça. Damadje ki s' feme a morou trop timpe : on aveut co sacwantès belès anêyes a viker eshonne.
Mins Bwinne, dispoy li tins k' il î passe ses djournêyes, vos dirîz k' c' est divnou da sinne. Ces djoûs ci, c' est ene pårt di bwès k' i fåt côper po les vijhéns. E ratindant d' è côper ene ôte et co ene ôte. Et cwand gn a pont d' ovraedje, on trove todi. Cwand ci n' sereut k' do rnetyî l' bwès et ramexhner les botayes et les papîs des mannets tourisses. Nén ene voye, nén on pazea, nén èn åbe, direu dj' bén, k' i n' riconoxhe d' on côp d' ouy.
Et pu, on va so s' pwès, sins cori. N' a nolu k' nos tchesse. Cwand on arive al copete di Fåle, on tådje on boket po ravizer l' payis di Lesse ki s' sitrame dins les fonds : li brouyård asteure, ossu spès k' on blanc d' oû et totaleure li solea ki va rnetyî tot ça et rsouwer les campagnes.
On meyeu gåre ki l' vî Tchenou, fåreut cori lon po-z è trover onk. Mins c' est li ptit Ziré k' a l' plaece. Adon... Li principå, c' est k' i s' arindjèt bén zels deus. Ziré est gåre pol Comene. Ça fwait k' il a bråmint des bwès a-z î waitî. Et cwand i fwait pår trop mwais, il inme ostant dmorer å coulot. Avou l' vî Tchenou, gn a todi pont d' imbaras. I n' pasrè nén on tchén avou on tchapea k' i n' l' avizrè.
Li prumî k' on fwait e-n arivant so l' ovraedje, c' est on ptit feu k' on lairè cover li djournêye po rtchåfer les bidons. Dizo l' relêye, i n' fwait nén målåjhey ramasser sacwantès pougneyes di carotes et des setchès broketes. Li feu stritche foû des pemes di sapén, riletche les coxhetes et les fouyeas. I vént mori dins ene tournante foumire ki brôzeye on boket, et pu ki monte tot droet å mitan del clairisse. Et vola k' on n' est pus tot seu tot d' on côp.
Dji m' dimande todi pocwè çki les djins ont dandjî do cori si lon po passer leu tins. Ashî so on sto et l' feu ki danse addé mi, dj' î dmorreu des eures sins m' anoyî.
Li vî Tchenou a sôrti ses marindes. I n' magne djamåy el måjhon divant d' end aler. Rén k' ene djate di bolant cafè po fé l' voye. Mins vaici : deus fadêyes come mi pôce et ene trintche di trelårdé k' i côpe a fwait, avou sacwants goirdjons d' cafè k' est co tchôd då matén.
Li ritchåd ki creye tot d' on côp, ene coxhete ki casse tot setch, pu co ene ôte : c' est dandjreus Fernand dal Costire ki vént fé s' djournêye. Co èn ome di bwès, çi-la. Nén a rmete å Tchenou, c' est l' vraiy. Mins åjhey et nén contrariant. Li vî Tchenou l' voet co voltî. Et cwand i lzî arive do travayî djondant n' on l' ôte, i s' ritrovèt bén troes côps sol djournêye : å matén po-z arindjî des bidons dins les tchôdès cindes, a nonne po mareder et a l' anuti po ramexhner leus cayets.
- Bondjoû ! I va fé bon.
Del manire ki l' Fernand s' a ascropou et rtchåfé ses mwins sol feu, l' ôte a saizi k' il aveut a cåzer.
- Vos conoxhoz les dierinnes ?
- Les kénes ?
Li vî Tchenou n' va djamåy ås noveles. Dispoy deus ans, i n' a nén ddja rprins l' gazete. C' esteut po s' feme dinltins, ki n' sôrteut waire et k' inméve bén d' lére les faits divers. I lyi aveut minme atchté l' televuzion. Mins dispoy k' elle est moite, on contreut bén les côps k' i l' a drovou. Les noveles do viyaedje, on ls aprind todi li dimegne après messe e rpassant ene eure å Cåbaret del Plaece. Les ôtes ? K' est çki t' î freus ? Cwand ça serè l' guere, tel sårès todi rade assez.
- On a rcåzé do « Park ås djibîs » al Comene et les cis do ministere î sront.
Li park ås djibîs, ça fwait ddja des anêyes k' on è cåze å viyaedje. A çk' on dit, i vlèt prinde on grand boket des bwès et des campagnes, des ectåres et des ectåres, pol cloturer et-z î mete des såvadjès biesses. On î frè des voyes et-z î moenner les djins dins des otocårs avou des rmorkes come des tchårabancs (des safari sapinse zels). Et les fé payî bon-z et tchir, come di djusse.
Li vî Tchenou a hôssî les spales.
- On cåze di ça come del sitoele a cawe, saiss ! On dit, mins gn a nolu ki sait ene sacwè.
- Siya ! Ç' côp ci, dj' a bén l' idêye ki c' est po do vraiy.
Fernand a coûtchî s' bidon å boird do feu, il a rmonté l' saetch so li spale et a totaleure.
Tchenou n' a pus nén moufté. Il a dmoré ashî, sol tins ki s' camaeråde eva a grandès ascoxheyes. I fwait voltî l' ci ki s' è fote. Mins dins l' bon fond, gn a lontins k' ça l' grabouye, ciste afwaire la.
Les djins sont mo biesses. I n' ont k' a s' pormoenner et dmorer trankiles on boket : i voeront kécfeye deus tchivroûs, on singlé. Dj' a co veyou on rnåd l' samwinne passêye, mi. A shijh eures å matén seulmint. S' i sont trop feneyants et k' il inmèt mî payî, mi dji vou bén. K' i l' fijhexhe leu park ås djibîs. Mins ces fôs démons la s' ont metou el tiesse do prinde djustumint li pus bea do payis : Bwinne, les rotches di Fåle et les campagnes dins les fonds. Po des biesses ! Binde di galvådeus ! Et mi dabôrd dins tot ça ? Mi k' est vaici come so mes teres. Dispoy todi. Avou nosse pere, on î vneut ddja dinltins: fé do bwès et mete des bricoles. Et s' î pormoenner l' dimegne avou l' feme et les efants. Cwand gn årè ene clôzeure di deus metes tot åtoû, por mi come po ls ôtes, pus moyén d' intrer. Non fwait. Ça n' si pout. Vint godom !
I s' a levé po fote sol feu ene bresseye di coxhetes. Li feu a stî come sitofé; li foumire a rtcheyou. Pus, il a rpeté sacwants côps et l' blame a rprins tote droete, avou des ptitès scrabeyes ki potchèt foû, distindowes e rtoumant, totes noeres. Li solea a piké d' on côp å triviè des grands åbes disploumés. Deus, troes côps d' fiermint ont clapé : c' est Fernand ki s' a metou a l' ovraedje.
Li vî Tchenou s' a schoyou come po tchessî on mwais sondje. Il a apougnî l' usteye, fé sacwants pas e xhalbotant ene miete et caressî l' djonne longou frinne k' i va abate.
********************
Il aveut dit l' vraiy, Fernand dal Costire. Del samwinne, il ont arivé, deus monsieus d' Brussele. Il ont vnou trover l' mayeur et les scabéns et lzî payî a dinner a l' otel des Årdenes et co discuter al Comene et vey les plans disk' al vesprêye tote basse.
- Gn a co rén d' fwait a-t i dit l' mayeur cwand on lyi a dmandé cwè. Mins nozôtes, on a bén veyou ki siya. Et do côp on a co veyou k' i gn aveut deus pårtis e viyaedje. Les djonnes et les comierçants estént avou l' mayeur : li park ås djibîs dijhént i, ça va fé vni les djins. Ça frè todi do comiece et ça dinrè d' l' ovraedje a sacwantes. Les pus vîs estént conte pask' i fåt tofer si dmefiyî des etrindjirs ki fjhèt bebele avou les djins d' avår ci et lzî fé croere ki c' est po leu bén totes leus emantcheures. Mins nozôtes, dijhént i, on sait bén ki c' est po s' rimpli leus potches. Inte les deus, sacwants ptits cinsîs ki n' savént cwè. Il avént leus teres di ç' costé la. I s' fijhént laids, mins i contént dedja cobén çki ça lzî rvénreut les espropriyåcions.
P>C' est adon ki les pårtizans do mayeur ont cmincî a fé leu raploû å Cåbaret del Muzike. Li cåbartî, c' esteut l' bea-fré do mayeur. Les afwaires n' alént pus dispoy ki l' Societé d' Muzike aveut tourné a rén. Ça fwait k' il esteut tot binåjhe do pleur rifé l' franc et rsiervi des veres sol conte do Park. Les mwaijhès linwes avént ddja rbatijhî l' måjhon : « li Park ås djibîs ». Et tant k' a fé, li cåbartî esteut divnou li Rnåd, si feme li Marcote, li mayeur li Gros Oûsse et les ôtes les LeusLi pårti do viyaedje, come on djheut, si rtrovéve å Cåbaret del Plaece, avou Tirion l' conseyî, k' aveut stî so les rangs conte li mayeur. Dispoy k' il aveut ramassé s' boûsse ås eleccions, ça n' aveut fwait k' s' evilmer inte zels deus et totes les ocåzions estént bounes. C' est Ziré, li ptit gåre et Fernand dal Costire k' estént les pus efoufyîs åtoû d' lu. Il alént trover les ptits cinsîs ki hoûlént voltî avou les leus et bawyî avou les tchéns. I fjhént awè peu ås comeres paski avou ces laidès biesses la a costé do viyaedje, on n' serè pus djamåy trankiles. Et si elle s' irént dislaxhî ? Tant pire po vos poyes... et po vos efants. Tirion aveut fwait des papîs k' on poirtéve dins totes les måjhons po des sinateures et k' on aléve evoyî ås minisses et minme al Royinne. On bea djoû, gn avot des afitches dins tot l' viyaedje : « Non å Park ås djibîs ».
Mins les monsieus d' Brussele, saiss, k' est çki ça lzî pout fé, sacwants payizans ki n' sont nén contins. Il ont prometou tot çk' on vleut. Il è fårè, nd alént i, des omes po moenner les safaris et po sognî les biesses. Et les tourisses ki vont acori come å feu : kénès rintrêyes po les comierçants. Et les cinsîs ki balzinént inte les teres et les cwårs, on t' elzî a fwait des pris ki les cinsresses n' è rivnént nén et-z è sondjî del nute.
********************
Li vî Tchenou n' a nén candjî s' vicaedje. Mins i n' a k' fé del dire : tot l' monde sait bén k' il est avou l' Viyaedje. Les papîs, les sinateures, les afitches, les discussions, ci n' est nén si afwaire. Portant, li dimegne, å Cåbaret del Plaece, i n' piede nén on mot. Tot saetchant so s' boket d' pupe, ses ptits gris ouys di sori et l' oraye dresseye come on vî rnåd, i va d' ene tåvlêye a l' ôte. Li conseyî Tirion, i n' s' î fiye nén. Do moumint k' c' est po fé des mizeres å mayeur, i serè todi contraire. Est çk' il a ddja metou les pîs e Bwinne seulmint ? I s' è fote bén. Avou ses féns solés et ses blankès mwins. Et li ptit gåre Ziré, i s' è dmefeye tot ostant, cabén k' i baweye come on araedjî après les leus. Ni t' è fwais nén : si on lyi dinreut l' plaece di gåre e Park, i n' raetchreut nén dzeu po-z esse trankile et s' fé do lård.
Gn a k' avou Fernand ki l' vî Tchenou cåze co voltî. Nén vaici ! Mins vaila, cwand on s' ritrove e bwès, åtoû do feu, å matén divant d' ateler ou bén cwand on ploye li djambe, a marinde.
- Pinse tu k' i s' vont leyî emacraler ?
- Cwè vouss ? Bwinne, Fåle, c' est del Comene. I s' arindjront avou l' mayeur. Padzo, c' est des pôvriteusès teres. I ls atchtêyront cåzu å pris des eplaeçmints. Les cinsîs s' lairont fé. T' as d' bele a dire. C' est co les gros sôs k' åront l' dierin mot.
Mins les djoûs ont passé. Li bon tins a rivnou. Les discussions, on les rmijhe co voltî avou l' ivier. L' ovraedje ni ratind nén, lu. Våt mî passer ene eure e corti k' a totes sôres di reyunions dou çki c' est todi les minmes ki cåzèt a grandès aiwêyes et nozôtes, on n' a cwand minme rén a dire. Les afitches ont stî rlavêyes pa les dierinnès plouves et rneteyes å solea come si l' afwaire esteut roveye. C' est insi k' on edoime les djins. Et l' dimegne, avou les motos et les vweteures asteure, i fwait bon s' aler pormoenner pus lon et rovyî les mixhe-maxhe do viyaedje. Tot ça n' a nén espaitchî li conseyî Tirion d' aler passer on moes e-n Espagne come tos ls ans.
Mins les djins d' Brussele, i n' pierdèt nén l' tiesse, saiss, zels. So ç' tins la, i t' ont arindjî les bidons al doûce. Et cwand l' såjhon est houte et k' on s' ritrove inte nozôtes, on bea djoû, on aprind ki tote l' afwaire est reglêye. K' est çki t' î freus co ? Trop tård asteure.
- I paret k' on va cmincî l' ovraedje li moes ki vént.
-Nén l' vraiy ?
- Siya ! i l' ont vôté al Comene ayir. Les cis d' Brussele estént la. Il ont payî a boere å Cåbaret del Muzike disk' a deus eures å matén.
Fåt-st araedjî !
Onk k' on n' a pus veyou, c' est l' vî Tchenou. Il est å bwès tos les djoûs. Minme li dimegne. Il eva dvant l' djoû come todi. I rintere k' i fwait ddja noere nute.
- Pinses tu k' i n' î lodje nén kécfeye ?
- I va divni fô, mi ome !
********************
Ça n' a nén tchamossî. Å moes d' octôbe, les grossès djaenès machines ont-st arivé, et-z ataker Bwinne å triviè did tot : råyî les åbes et sacadjî l' bwès po fé ene voye ki gripe al copete di Fåle et ridschinde di l' ôte costé po ratraper l' voye del Comene dins les fonds. Pu, åtoû do Park, il ont planté des hôts pikets et dressî ene cloteure di deus metes. Cwand l' ivier a stî houte, l' ovraedje esteut achevé. Gn a pus k' a-z î mete les biesses. Ça serè pol moes d' avri ont i dit. Li mayeur s' a metou el tiesse di fé ene fiesse di tos les diåles po tot l' viyaedje li djoû k' on ls amoennrè.
On s' è sovénrè lontins. C' esteut on semdi. On bea semdi d' avri ki s' rissént co ene miete di l' ivier paski l' air est co vif sol matén et trinne co sacwants bikets d' avri dins s' bezaece. Mins sol côp d' doze eures, i s' rischandit. Gn a des drapeas et des guirlandes di papî ki bloncèt å solea avou totes leus coleurs. On a fwait vni ene muzike did bén lon des muzicyins moussîs a sôdård avou des bleuwès calotes. Des madjoretes. Minme ene friteure come al dicåce.
Eviè deus eures, les biesses ont arivé dins les grands camions : des ptits såvadjes tchivås, des leus, des ciers, des oûsses, des singlés, des bizons, des especes di boks avou des grandès coines. On ls a leyî la, deus troes eures, å mitan del plaece po k' on les våye vey padrî les griles di fier. Pu on ls a moenné el prijhon. Mins vaila, e park, gn a k' les camions k' ont intré avou les gåres et les troes do viyaedje k' ont yeu l' plaece et ki fjhèt ddja do recresté come des vîs domteus.
Cwand on est rivnou, li mayeur et tote si binde ont stî boere å cåbaret del Muzike. Mins les ôtes ont rintré et les comeres s' ont rafurlé dins leu grand mocoe pask' i s' a levé tot d' on côp come on mwais vint et ene pitite noere plouve po disfirlocter les wårniteures di fiesse. Les drapeas sol plaece ont leyî pinde l' aiye pôvriteuzmint.
Li samwinne d' après, on a fwait ene prumire vizite po les djins do viyaedje. Po rén. Tote li djournêye si on vleut. Les safaris ont rôlé sins låtchî. Tot l' viyaedje î a passé, minme li conseyî Tirion et li ptit Ziré ki n' estént nén les dierins. On pout bén aler vey minme si on est conte, ont i dit. Tchenou, Fernand et sacwants ôtes ont dmoré e leu måjhon. Paski nozôtes, cwand c' est non, c' est non. Et bråmint des comeres paski, ces laidès biesses la, ça n' a rén d' bon et i s' è fåt dmefiyî.
Cwénze djoûs pus tård, ç' a stî l' prumire grande intrêye avou on minisse, li govierneu et tos les gros. Adon, les prumîs tourisses ont cmincî.
********************
Ça va drole, saiss, mwints côps ! Tén, waite ! Vo nos la co on côp sol fén del såjhon. On nd a télmint cåzé do park ås djibîs et fé des ramaedjes. Asteure, c' est come s' il åreut yeu stî la dispoy todi. On s' fwait a tot. Les djins ont vnou d' l' esté. Les cåbarets n' ont djamåy si bén stî. Des etrindjirs ont ratchté l' ancyinne måjhon del Laeçreye et l' ôte a costé. I paret k' i vont tni otel l' anêye ki vént.
Tchenou lu, s' a recahouté e s' måjhon come on vî singlé. Minme li dimegne après messe, i sôrtit l' prumî et rintrer do côp sins rpasser å cåbaret. Ene miete tchicoter e corti, fé ses comissions djusse çou k' i fåt. Gn a ki l' grand Fernand ki l' a stî vey on côp ou deus et waitî d' l' amoenner avou lu d' l' ôte costé do viyaedje, dins les bwès då Baron. Mins i n' vout nén. Lu, c' est Bwinne, paret. I n' conoxhe ki ça. Il a stî deus troes côps, a l' anuti, tourner åtoû del cloteure, s' ashire so on sto et braire. Pocwè nén ? Si on est tot seu, on pout bén braire cwand on nd a pezant.
********************
C' est on djoû d' nôvimbe å ptit matén ki l' novele s' a stramé dins tot l' viyaedje. Li vint aveut hoûlé tote li nute et rispåmé les åbes e les disploumant di leus dierinnès foyes. C' est l' grande Laliye k' a acorou tote foû d' leye et l' criyî tos costés. Ele dimeure vaila al dierinne måjhon sol voye di Bwinne, foû des côps, avou ses sacwantès biesses. Paret k' elle est ene miete sôrcire, paski s' moman l' esteut ddja. Les biesses s' ont dislaxhî, a-t ele criyî. Dj' els a veyou passer, tote ene trope, sol voye et rmonter dins les prés padrî l' viyaedje. Dj' els a veyou, ndaléve-t ele, tertotes eshonne, co pus d' cint, come on noer feu ki voréve åd triviè did tot et on grand diåle ki hoûléve å mitan et les cotchessî a côps di scorijhe.
Abeye resserer les efants et rewoeyî l' mayeur et les gåres et l' tchampete. Les omes s' ont rtrové å Cåbaret del Plaece.
- Et cwè, mayeur ? K' alans dj' fé asteure ?
- Doûçmint, doûçmint, a-t i dit l' mayeur. Po cmincî, fåreut vey si c' est l' vraiy.
- Ayi, c' est l' vraiy. Laliye les a veyou. Tote ene trope, come si on les ctchesreut. Ele si vont rabate sol viyaedje si on n' fwait nén ene sacwè. Fåt telefoner ås djindåres, et a l' årmêye.
- Doûçmint, doûçmint, nd aléve-t i l' mayeur. Ni fjhans nén rire di nos. Alans î vey nozôtes-minme.
On s' î a tolminme rezolou : les troes gåres, Ziré et l' tchampete, Fernand, li mayeur et sacwants ôtes. Cweri les fiziks, les otos et hay evoye so Bwinne. Les otos ont shû tote li voye disk' a l' intrêye do park. On n' a rén veyou. Li grande grile est serêye comifåt. On l' a drovou et-z intrer onk a onk et l' riclôre padrî lu. Il ont cmincî l' tournêye e côpant å court pal pazea des gåres cwand i vnèt sognî les biesses. Les prumîs, c' est les leus. I sont la tertos ki tournèt sins brut tot do long des fyis paski c' est a peu près l' eure do mougnî. Mins ådjourdu, les omes ni sont nén a ça. Pus lon, c' est l' fosse avou les oûsses ki doirmèt a mitan å fond d' leu trô. On avize d' å lon sacwants ptits tchvås ki schoyèt leu crin. Les omes ont cmincî a cåzer. Por mi, elle a co bourdé, Laliye. Ele l' a sondjî, taiss, dandjreus. Ele est tote bardouxheye, saiss, asteure.
- Portant, dit-st i l' prumî gåre, on n' voet nén les ciers ni co les singlés. Ça m' shonne drole. Paski, les ôtes djoûs, il acorèt voltî cwand i nos avizèt.
C' est adon k' il ont veyou cwè. So tote li hôteu, djusse djondant on piket, li cloteure côpêye come avou ene tricoijhe, li fyi riployî disk' a l' ôte piket et l' tere ribatowe come s' on l' åreut yeu tcherwé. C' est par la k' il ont moussî foû : les ciers, les singlés, les boks, sacwants tchvås kécfeye. Fårè vey. C' est come ene passêye åd triviè des bouxhons. Ele toûne ene miete dizo li ptit tiene et prinde di cresse dins les campagnes padrî l' viyaedje. Laliye n' a nén minti.
Les omes ont shû l' voye sins tuzer pus lon et å mitan, li mayeur a ramassé ene usteye : ene sôre di grande tricoijhe come les lagueus po côper les coxhes. Li grand Fernand a rprins l' voye li prumî, cåzu e corant.
I l' a avizé d' å lon : coûtchî so s' vinte, spotchî dins les broûs come si tote li trope aveut passé so s' dos. I l' a rtourné tot bea doûçmint. On filet d' sonk lyi coreut foû di s' nez. On gros boursea so s' front. Ses ptits gris ouys a mitan clôs. Li vî Tchenou seréve dins ses mwins ene grande sicorijhe. I soriyeut tot seu come s' il esteut rvindjî.
Ene houfêye di vint a solevé les nouwêyes. Li ritchåd a criyî a l' intrêye do bwès.
André Henin, divins: Les Cahiers Wallons, 4-1984; Prix Joseph Calozet 1983.
Li Noer Tatixhe
I.
Randaxhî åtoû del måjhon, matén matård, Tante Mardjo, c' esteut s' vicaedje. E corti, les raecenes et ls agnons estént a l' file cwand ele passéve d' ene aireye a l' ôte come on mwaisse-sôdård.
- Waite lu, dijheut i l' gros Leyon,l' vijhén, ele saetchreut bén so les cawes des poreas po les fé crexhe". Ele s' alourdéve on boket dvant les åleas d' feves et les stieles di poes po rabocter les gourmands...
Ene mwaijhe yebe n' aveut nén l'&nbps;tins d' mostrer s' betchete elle esteut rneteye do côp. Si ene holene aveut l' måleur di fé l' gros dos so on cabu, ele ti l' avizéve ossu rade. Et fritch !, sipotcheye inte ses deus doets. Et les côrnichons : nén onk k' a djamåy yeu l' droet d' tourner a sminces. Ele les côpéve a fwait et les mete trimper dins do blanc vinaigue avou des ptits agnons, des clås d' djirofe, des grins d' poeve, do feno [fenouil] et do dragone.
Adon c' esteut les poyes : les sognî a tinzayeure. Cwand ele broként foû del poytreye e schoyant leus aiyes et codåssî biesmint, abeye, savoz, rascode èn oû tot tchôd !
Li pateure, drî l' corti, esteut rschurêye come li coujhene : c' esteut ramexhner les coxhes toumêyes des åbes, les ploumions d' linne agritchtés ås ronxhes et les papîs k' abizént d' mon l' curé. Démon d' curé avou s' mannete åbitude di broûler ses papîs å coron do corti. Gn a todi des bokets ki schapèt et voler e paxhi. Mins on n' oizreut co rén dire : on-z est vijhén, våt mî s' etinde : "Bondjoû, Monsieu l' Curé, c' est co do bon tins po dmorera l' ouxh. Damaedje k' i fwait tant d' l' air".I compurdeut..., ou i n' compurdeut nén.
A l' såjhon des fruts, faleut rdobler. Po cmincî : tchessî les moxhons foû do cerijhî. Mins t' as d' bele a fé, cwand ene volêye di sprewes s' vinént rabate dins l' åbe a cénk eures å matén, il ont vite fwait d' l' ovraedje. "Si dj' pleu, dj' atchtêyreu bén on fizik et les tirer di m' tchambe, la hôt." C' esteut manire di s' fé comprinde å ptit Nannan, si neveu, ki dmoréve avou leye. Mins to pous bén pinser, a cénk eures å matén, Nannan doirmeut come on taesson.
Å moumint des djaeyes, ele tournéve et catourner tofer åtoû do gros djaeyî et les ramexhner ene a ene dins les potches di s' divantrin.
Cwand Nannan esteut a ça, i codeut ås pemes et c' est co leye ki contéve les tchenas et les banses et relére les pus beles; les mete a pårt po les dner ou les vinde... C' est d' vey ! Et leyî d' costé les tavleyes et les toirtcheyes, "ki sont-st ossu bounes ki ls ôtes, mins k' on wådrè por nos".
Inte les côps, ele vineut guignî sol soû d' ouxh avou l' ramon... Gn a todi des mannestés a schover..., et vey ene miete cwè et come mon les vijhéns.
Al måjhon, c' esteut fé a marinder, rnetyî et rassercî. C' est ene afwaire çou k' ça cschire, des omes ! ou tricoter des tchåsses di grosse linne po s' neveu : å trin k' elle î aléve, end aveut bén seur plin ene dresse.
... "Cwantre ans avoz, on, tante Mardjo ?" "Dji n' les conte pus". Dispoy li tins k' elle aveut passé les septante, ele diveut bouxhî après les cwatru-vint. Elle aveut vnou å monde et todi dmoré dins l' grande måjhon, brikes et pires, di ses parints. Li pus viye d' ene troplêye di ût; ele ni s' aveut djamåy maryî. "Trop målåjheye !" dijhént i les djins. "Dj' n' a nén yeu l' tins." dijheut ele.
Li pus djonne di ses fré a morou e leyant on gamén d' èn an. Tante Mardjo l' a pris avou leye; li mere ene miete djondowe, s' aveut rmaryî ossu rade et on n' end aveut pus oyou cåzer. Tante Mardjo aveut cové s' Nannan, paret, Mins sins l' gåter, et elle end esteut fire asteure, minme si tenawete gn aveut co des ptitès kigne-et-cagnes inte zels deus.
Tante Mardjo aveut sacwantès istoires sol gamén; ele les contéve voltî cwand i n' esteut nén la. On djoû, å catruceme, li curé dmande : Li pus bea djoû d' l' anêye po on crustin ? Et Nannan sins pekyî : "C' est cwand on touwe l' coshet". Li curé l' aveut vnou conter et i nd avént rî ene shijhe å long.
Å viyaedje, gn aveut onk k' on sorloméve : "Li Moxhet". On djoû ki l' Nannan l' rescontere : "C' est twè k' a vnou cweri nos poyes." dit-st i. Il aveut oyou tante Mardjo : "Por mi, l' moxhet a vnou a nos poyes." Ki saveut i, ô, l' roufion ? L' ome n' aveut nén rî. "Vos apudrîz bén ås efants a lomer les djins pa leu no". aveut i dit. On-z aveut yeu bén bon dins tot l' vijhnåve.
Après ses scoles, Nannan aveut intré dins les contribucions, a Brussele. Å cminçmint, i n' rivneut ki l' semdi, mins il a yeu vite plin l' dos d' Brussele et i s' a metou sol pî d' rivni tos les djoûs, å trin disk' a Djmele et l' restant del voye a velo, pus a moto et asteure, dispoy deus ans, e-n oto, s' i vos plait.
A vint ût ans, Nannan esteut todi djonne ome. I gn aveut yeu ene sacwè avou ene crapåde did vaila. I l' aveut minme ramoenné on côp e l' måjhon. Fåt dire ki Tante Mardjo ni l' aveut waire aconté : ene comere d' e l' veye, tote tchabårêye, avou del coleur so ses ouys, ses lepes, ses ongues et minme so ses doyes et des ptitès coûtès cotes : cwand ele si baxhive on lyi voeyeut l' Sint-Sacramint. "Neni. Ç' n' est nén ene comere come i fåt a nosse Nannan".
Et pus, on djoû, ça n' a pus stî : on n' a djamåy sepou pocwè. Minme Djelike, li feme da Leyon, k' est curieuse come ene vesse, a sayî d' mete si grand nez, mins elle end a stî po ses djaeyes.
Ça lyi a tcheyou deur a Nannan. Il esteut grigneus. I n' sôrtixheut pus. Et cwand i foyive e corti, on l' voeyeut casser les roukes a grands côps d' påle come si ç'&nbps;åreut yeu stî des tiesses di comere. Il aveut minme dimoré sacwants dimegnes sins aler a messe. Mins la, Tante Mardjo s' aveut fwait laide. "Li Bon Diè n' è pout rén, savoz lu, d' tot ça". Ça fait k' il î aveut ristî. Mins i n' montéve pus al copete. Il aveut pris l' pli d' aler dins les bancs des omes et i dmoréve la tote li messe a tuzer.
Pitit-z a ptit portant, i s' aveut rmetou avou ls ôtes : ene pårt ås cwåtes après messe, et l' dimegne del vesprêye, li fotbale. Mins i n' lyi faleut pus cåzer comeres. Tot l' monde saveut bén ki Liza d' "l' Economeye Populaire" end esteut fene sote. i s' conoxhént dispoy li ptite sicole. Tante Mardjo l' åreut veyou voltî : "Li ptite Liza d' l' Economeye : la ene comere come i vs fåreut; sogneuse et vayante come elle est". Mins gn aveut rén : li Nannan n' brontchive nén. Et Tante Mardjo n' end aveut pus moufté.
I passént les shijhes zels deus divant l' televuzion, sins cåzu rén dire. Çou k' elle inméve co l' mî, c' est les cirkes et les coûsses a velo. Les cinemas, c' est totes mintes et les minisses ki vs vinèt fé bebele, co pés. Ni m' cåzez nén des tchanteus avou leus grandès fenaesses et leus mousmints d' barakî : cwand elle end aveut s' sô, ele fijheut des reyussites ou bén ele tricotéve ene pwaire di grossès tchåsses po l' ivier.
Et l' tins passéve; påjhirmint : on-z åreut dit k' n' åreut pont d' fén. Mins i n' fåt djamåy dire « On-z est trop bén cwand on-z est bén », et les noerès nouwêyes si ramonçlèt sins brut. I n' fåt djamåy dire : dimwin. Et cwand vos rserez l' måjhon a l' nute, divant d' aler coûtchî, i fåt todi waitî ki l' moirt ni passe nén pal craeye di l' ouxh sol tins ki vs alez clôre les volets.
Cwand l' diåle si vént pormoenner sol tere, i s' mousse co e berå. N' è savîz rén motoit ? C' est portant l' vraiy. C' est on toû di diåle po-z atraper les berbis do Bon Diè.
Li Batisse di mon l' Pi s' aveut arindjî avou Tante Mardjo po mete sacwants bedots e s' paxhi. Å djoû d' ådjourdu, i fwait målåjhey trover èn ome po vni fåtchî å fenåmoes. N' est ç' nén målureus ? Et dins l' tins, on breyeut après do four L' anêye passêye, Nannan aveut fåtchî lu-minme. Mins tchaesconk si mestî, endon ! Les hougnetes avént cåzu gåté so pî : nén onk ki les vleut, nén co po rén.
Mins ene dimeye dozinne di berbis, ça vos brosteye ene pateure a fwait ki c' est on vraiy plaijhi. Et Batisse, ça lyi vneut bén a pont ossu. Ça fwait k' tot l' monde esteut contin.
Å mitan do ptit tropea, gn a on berå tot noer et påjhire avou s' boune grosse tiesse di bounasse, deus lujhants ouys di sodoirmant et deus bokets d' coine nén pus hôtes ki ça, come po dire. Portant, dispoy on moumint, i s' rewoeye, direut on. I t' a ene manire di greter avou s' pate di dvant et rtrossî s' narene e rôguiant...
"Fijhoz atincion, da, ma Tante, e-n alant e paxhi. Gn a l' berå ki vout fé des sinnes". "Dji n' pou må !" Oyi ! pou må ! Pou-må a toumé dins on trô ! Mins ça fwait pus d' septante ans k' elle î va tos les djoûs e s' pateure... Ç' n' est nén por on berå, ni co po dijh ! ...
Ci djoû 1a, elle avize sacwants åbussons fén blancs dins les yebes. C' est bon des åbussons avou ene fricassêye po soper. "Dji m' les va rascode". Elle apice si fayé baston e s' gåtche mwin et vo l' la voye e xhalbotant ene miete come todi.
C' est l' cwantrinme côp, Tante Mardjo, ki vs trevåtchîz l' corti pa l' pazea do mitan ? Gn a rén a dire, å ! Tot est a plaece. Ça crexhe, ça est prôpe.
Ça fait cwantes côps ki vos drovoz l' bårire : les poyes ki tchampiént, rabizèt å pus rade et ramete do displit. "Ki vs estoz biesses todi !". Les åbes, c' est vosse pere ki les a planté. I n' marvoye nén k' i sont si vîs. La l' ci d' rinnetes k' a stî findou pa l' aloumwere. "Nosse pere n' a djamåy vlou k' on l' côpaxhe : "Il a mo bén fwait ! C' est co lu k' poitrè l' pus ciste anêye ci".
Li berå a ratindou k' ele s' abaxhe et l' ataker padrî d' on lan - tcharogne di biesse ! - et l' ritourner come ene vôte e l' paile. Ele s' a vlou r1ever. Pôve Tante Mardjo ! Il a rdåré dsu, araedjî demon ! Et souker et rsouker. Dijhs côps, vint côps. Et planter so s' vinte ses deus pates di dvant. Et xhiner d' tos ses dints, et d' ses metchants ouys et lyi shofler å vizaedje si mwaijhe alinne avou s' laide gueuye di Noer Tatixhe.
Il a falou troes omes po-z è vni å coron avou des bastons et des fotches. On l' a rlevé Tante Mardjo, tote comolowe, tote mesbridjeye. "Pont d' clinike savoz. Dji vou mori e nosse måjhon". Portant, vos iroz al clinike. Fårè bén. Vos ki n' a djamåy stî å medcén, vos î vla avou totes sôres d' usteyes, des fyis et des aweyes, des botayes ki pindèt l' cou å hôt, et tot on redjimint d' blanc-moussîs ki vs atrapèt et vs kitaper. Set samwinnes k' elle a tnou, l' pôve viye åme ! Et pus on djoû, eviè l' shijhe, cwand on clôt les rideas pos woeyî, tot d' on côp, ele s' a leyî raler.
A l' etermint, tot l' viyaedje î esteut come todi cwand on-z etere les bounès djins. Les cis ki n' breyént nén, c' est paski Tante Mardjo n' inméve nén ça. "Totes grimaces, å !" dijheut ele. On l' a rmetou adlé ses vîs parints : k' ele doime lontins, e såvrité, e ratindant. "A rvey, Tante Mardjo".
Ki l' grande måjhon est vude, asteure k' on n' l' etindrè pus ramxhyî dins les taexhons et dramtiner dins les la-hôt. Nannan s' a resseré tot seu. Il a fwait totes les plaeces, ene a ene, då gurnî disk' al cåve : caressî les meubes, drovi les dresses et les ridants, rabressî trinte shijh brimborions ki lyi cåzèt d' leye. Po fini, ascropou dvant l' fåtûle, li tiesse dins l' cossén, come èn efant i s' a brai tot foû et pol prumî côp, il a criyî : "Moman".
Nannan a tot leyî e plaece. Si Tante Mardjo rivneut, ele n' åreut pont d' må a si rtrover. Sins rwaitî, elle apiçreut li ptit tchena sol cwén del finiesse : li toitche di linne î est co avou li dmeye tchåssete et les troes aweyes ki brikèt. Elle ireut sk' e coulot et haydaday achever l' ovraedje.
Nannan poite si bouwêye, mins i fwait l' sogne lu-minme.
I dmeure co bén des taexhons å batch et ene pelake di poûssire sol djivå mins l' pus gros est fwait. Les prumîs djoûs, cwand i rintréve, i clitchtéve. Mins l' clé est dins s' potche, li målureus. On boket, i loujhnéve d' ene plaece a l' ôte, tot pierdou. I n' si pleut mete a sope tot seu. Mins les samwinnes passèt et i fåt viker. On n' roveye nén ses moirts mins on s' î fwait.
Ene nute, i s' a rewoeyî tot frexh di tchôd. "C' est leye ! Dji sai bén k' c' est leye ! La k' ele passe divant l' ouxh. Ele dischind les montêyes, ene a ene... " Djans, Nannan ! Les rivnants, ç' n' est pus d' nosse tins.
Ene ôte nute, c' est e l' coujhene k' on-z a ramxhyî; et å matén, l' ouxh est å lådje. Est ç' li vint k' on-z etind hoûler ? Est ç' li hoûlote ki brait ? Ou les moirts ki n' sont nén ahessîs ?
Èn ôte côp, il a sintou k' elle esteut la, dins s' tchambe, å pî do lét. I s' a racrapoté dins les covietes, a tchå d' poye. Pus, il a boerlé on côp e brocant sol lampe : elle esteut evoye.
C' est di ç' djoû la k' i nd a cåzé å curé. "C' est des idêyes, Nannan". "Nonna, Monsieu l' Curé, c' est nén des idêyes. Dj' a veyou dins on live li diåle avou ene tiesse di berå. C' est lu ki l' porshût et ki l' ritént." "Djans, m' fi ! I vos fåt bouter ça foû d' vosse tiesse. Les moirts sont bén evoye. Dijhoz ene priyire por leye."
Mins les curés d' asteure, î croeyèt i co, å diåle ?
On dimegne après messe, å cafè del Plaece, tote li soce î esteut : Djan d' mon Téjhe, nosse Houbert, les deus d' mon Camile, Djule d' a l' copete, Lilike, Polome, li ptit facteur, li grand Lambert... tote li binde cwè. C' est cwand l' tchén da l' Cinse aveut dåré so li ptite d' amon Picård et l' hagnî å vizaedje. On-z è cåzéve tot tapant les cwåtes. "Il ont touwé l' tchén dandjreus !" "Oyi ! On l' doet, ene biesse k' atake ene djin, on l' doet abate, c' est li lwè." "Rastrin, saiss. Cwand l' berå a ataké Tante Mardjo, on n' l' a nén touwé po ça." "Siya k' on l' a touwé. Batisse l' a dit." "Dji sai bén k' non, mi, dit-st i Polome, i sont bén trop araedjîs, mon l' Pi. I l' ont rvindou a des parints e l' Årdene."
Onk ki droveut ses orayes al tåve d' a costé, C' est Nannan. "To doimes, Nan ? Djowe, insi" "K' est çk' i toûne ?" "Des makes"... Oyi dji doime. Oyi, dji toûne et dji tuze. Dji comprin, asteure. Dj' î so. "Bén cwè Nan ? To n' î es pus, saiss, ene cwåte ou on fagot !"
E l' Årdene ! C' est ça, paret ! I l' avént portant dit k' il esteut touwé. Fåt-st araedjî !
Gn a yeu ni eure ni moumint. Målureus vozôtes ! Il a stî trover Polome e s' måjhon. La onk k' åreut bén vlou rawè s' raetchon. Trop tård ossu ! "Oyi c' est l' vraiy. Batisse l' a moenné lu-minme, i m' l' a dit. Mins gn a rén avou ça, don, Nan. S' on l' åreut touwé, ça n' åreut nén fwait rivni Tante Mardjo." "Ou l'&nbps;ont i moenné ?" "Mon des parints, a l' Cinse do Gros Bwès, do costé d' Libin".
Ça n' a nén tchamossî. Li londmwin, hay evoye e l' Årdene po vey cwè. Il a trové sins må : ene grosse cwårêye cinse, nén lon erî do viyaedje. Il a leyî l' oto dlé ene håye et s' pormoenner on boket e fjhant do tourisse. Do costé des ståves, gn a ene grande basse avou des canårds. Padrî, on paxhi avou des åbes, nén si beas k' ça. Li måjhon : on voet bén k' c' est l' Årdene. Plik plok inte les åbes, des berbis. Il a tourné sins cori tot do long des fyis et tot d' on côp : "Vo l' la ! C' est lu !, avou s' ronde crolêye tiesse et ses airs di n' nén-z î djonde".
Nannan a stî sk' å coron. Pus k' ene pixheye inte zels deus. Li berå leve si tiesse. I rôgueye sacwants côps et greter l' tere et rwaitî a baxhete. "Dji wadje k' i m' a rconoxhou". Gn a come ene mwaijhe five ki lyi rmonte do stoumak disk' ås spales et il a bon, portant : "Vo t' la, tcharogne ! Tådje ene miete ! To l' payrès !"
A l' ôte costé do paxhi, il a avize ene sôre di bår sins ouxh : les berbis s' î rmetèt del nute, dandjreus. Ça irè. On-z est å rcoe : li cinse ascropowe vaila pus lon; pont d' ôte måjhon avår la, nolu po vs ebiessî. Po-z ariver discar ci, ene sitroete voye ki dene dins on pazea, djusse po-z intrer avou l' vweteure.
Li djoû d' après, il a atchté bon-z et tchir on grand coutea d' botchî, efiyî come on raezoe. Il a dschindou do gurnî ene viye coviete dås Amerikins et ene grosse coide do grand-pere avou on nuk : i s' è sierveut po bråyler les tchertêyes di fagots. Il a ratindou sk' a vénrdi. Ci djoû 1a, a poenne rintré, il a stî e l' eglijhe : dire des grandès påters a l' sinte Viedje do ptit åté, ki spotche li sierpint dizo s' pî. A sint Mitchî, k' a rtourné l' dragon lyi stitchant s' lance e l' gueuye. Et broûler des boudjiyes.
Après, il a sopé come on råyeu, pu, s' candjî et mete ses pus viyès hådes. Il a co tårdjî deus grandès eures. Il a metou e cofe li coide, li coviete, li coutea dins ene gazete. Il a ristî e paxhi rvey li plaece.
Asteure il est tins. Hay evoye dins li spexheur del nute.
L' Årdene, pal rote ås trinte-shijh tournants ki gripe a l' copete, åd triviè des bwès. I s' î a rtrové åjheymint : li viyaedje, li grosse cinse edoirmowe, li stroete voye ki passe pa padrî et l' pazea d' ou çk' il a intré e rescoulant.
I ratind k' les bruts s' taijhexhe åtoû d' lu. Sôrti, rôler l' coide åtoû di s' bresse et mete li coutea dins s' potche d' eddins. Fé les trinte metes disk' å paxhi. Co dmorer on bon boket sins bodjî. Ene biesse grete dins on bouxhon. Li tchén del cinse baweye a moirt : ... deus côps... troes côps... La, c' est tot. I s' segne. I s' coûtche po passer dzo les fis. I s' abaxhe et s' avancî a grandès ascoxheyes.
E l' biedjreye, ça cmince a ramxhyî. La ene berbis ki sôrtit, deus, troes... Mins ç' n' est nén co lu. On tchén å lon si rmete a hoûler. "Vo l' la ! Ç' côp ci, vo l' la."
"Vén par ci, valet ! vén par ci, tcharogne ! Vén avou mi, pouri demon". I vént, il arive, i l' shû, ene miete di cresse. Nannan toûne li dos l' ôte est a ses trosses. I s' tinèt a gougne. Sins fé shonnance, i l' saetche tot doûçmint do costé des åbes, vaila. Awè ! Vinoz ! Hû ! Hôw ! Nannan s' abaxhe. Et rouf ! d' on randon, li berå vore sor lu, mins il a zouplé sol costé come on spirou et s' catchî drî èn åbe.
"Racmince, vårén, Racmince, mannete biesse ! Alez ! Alez !" Li berå s' corceye. A rlaye ! A plinne tchedje ! Li coide a volé : li biesse s' emacrale didins avou s' tiesse, si spale et ene pate di dvant. "Dji t' tén ç' côp ci, poureye tcharogne". I toûne li coide åtoû d' l' åbe et i l' ramoenne, pitit-z a ptit, disk' a l' tini astok. Avou l' ôte coron, i lyi loye les pates di drî et l' berå a toumé so l' costé come po-z esse tondou.
Nannan s' mete a djno; i lyi apice l' oraye po lyi rlever l' minton et ran ! Sins hicter, li grand coutea dins l' goidje disk' å mantche; ene golêye di sonk spritche tot tchôd so s' mwin. Bravo, Nannan ! On direut k' ti l' as fwait cint côps. Come on mwaisse botchî.
Li berå si ctape come on diåle. I s' a rlevé mågré tot so ses pates di dvant. Mins il est bén djondou et i rtome ossu rade.
Nannan s' a rcoulé ene miete po l' riwaitî mori. Les yebes tot åtoû noerixhèt. On voerè l' plaece. "Dji n' aveu nén tuzé a ça. Ç' n' est rén. I n' oizront todi rén dire." La co les pates ki rbatèt l' air sacwants côps. C' est tot. I n' bodjrè pus.
Abeye, asteure ! Sins pont piede di tins : dismantchî l' coide, hertchî l' berå disk' a l' oto, li ravôtyî dins l' viye coviete, li bouter e cofe : "Djezus Maria ! Ké pwès !" Et pu, haydaday sins brôzyî avå les voyes.
Rarivé å viyaedje, il a fwait l' toû pa l' Gravî po-z alé direk e çmintire. La, i rsaetche li berå foû d' l' oto. I l' hertcheye disk' a l' copete et l' coûtchî sol fosse da Tante Mardjo. "Vo l' la, matante. Dji l' a yeu." Gn a co sacwantès gotes di noer sonk ki sûnèt del gueuye. "C' est bén lu, c' est l' Noer Tatixhe té ki dj' l' a veyou dins on live". I s' mete tot d' on côp a rire, li Nannan. On grand rire ki lyi prind å vinte et ki l' disnuke et lyi rmonte å stoumak, a l' schene do dos et lyi cscheure les spales et l' hanete.
I s' a ashî so ene bleuwe pire. I voet seulmint asteure ki l' cir est tot rnetyî, tot semé di stoeles, a pougnêyes. I s' sovint bén do fré Medård k' elzî fjheut scole et lzî aprinde a rconoxhe les stoeles et lzî dner des nos. Vola l' Grand Tchår : on prind les deus dierinnes padrî et on les conte shijh côps e rmontant : on-z arive a l' "Estoele di Bijhe". Et leye, c' est l' prumire ki fwait l' tamon do "Ptit Tchår". Oyi ! c' est djusse. Ene miete pus lon, les cenes ki lujhèt foirt, come on "doblû", c' est l' Îpe - Cassiopêye, dit-st on. Comint a-t i ritnou ces målåjheys nos la ? Tante Mardjo lyi djheut todi k' s' il åreut yeu vlou, il åreut bén fwait ses univiersités.
On-z î dmorreut des eures a sondjî insi, aspoyî a ene croes, li tiesse e l' air, dizo li stoelî. Djans, Nannan ! Fåt t' dispierter dvant l' djoû. Gn a co des mantches a mete.
I s' rileve et s' segnî co on côp. I rtrevåtche li çmintire e saetchant l' berå padrî lu. I s' è fåt fé cwite, asteure.
Il a rezolou d' l' aler fote el Laide Fosse, ene viye cårire roveye å mitan des bwès. Gn a nolu ki l' irè rtrover la. Alez, co sacwants kilometes et racmincî l' minme djeu : trinner l' pezante tchedje dizo les coxhes et les ronxhes disk' å boird. La, i fåt co s' arester on boket, riprinde alinne et, po l' dierin côp, l' apicî pa les croles inte les coines et l' riwaitî on bon moumint.
Mins il est tins. Årdant s' aspoyî a èn åbe, et d' on côp d' pî l' tchôkî å trô. Bardaf ! Å triviè des foyes et des pires on l' etind berôler sk' å fond. Ça î est. Come i fwait påjhire tot d' on côp ! Li ptit shofla ki monte låvå, c' est dedja l' air då matén ki cmince a discramyî les åbes.
Drene, Nannan ! A n' sepe pus hay ! Portant, rarivé a l' oto, il a rtrové s' viye mannete coviete et l' bea noû coutea d' botchî. On n' s' è pôrè pus djamåy siervi : il a co rfwait l' voye disk' al Laide Fosse po les taper djus.
Il a rintré al pikete do djoû. Li stoele do Bierdjî blamtéve å raeze des campagnes. Sabaye si l' grande Djelike l' åreut veyou. Motoit k' ele båke padrî s' finiesse. K' ele si djoke ! Il a metou tchåfer d' l' aiwe. Fote ås gobeyes li cazake et l' pantalon. Et s' rassonrer del tiesse ås pîs. Monter coûtchî. Et doirmi, doirmi come ene sokete, doirmi disk' a todi.
IV.
Dispoy ci nute la, li viye måjhon ravike. Nannan n' a djamåy sitî si vayant. Li corti ki somadjive dizo les burtons et les bahous, i t' lyi a fotou ene dispoûslêye : vo l' rila prôpe come å vî tins. Å paxhi, il a rcepé les åbes et rastoké les pikets. I s' a disfwait des viyès poyes et ratchter shijh belès poyetes. Cwand il a fwait d' ene sôre, i racmince di l' ôte.
Tos les djoûs, dvant d' s' î mete, i rpasse pa l' "Economeye". Fåt todi des cigaretes, ene boesse di sårdenes, ene dimeye di cafè : dandjreus k' il est meyeu k' a Brussele. Li grande Kîle a conté k' il î a stî troes côps so l' minme vesprêye. On pout bén-z esse rovyisse mins nén disk' a la. "Gn a ôte tchoi ki les cigaretes, saiss, mi chere, a l' "Economeye".
La k' il a eterprins di rmete li coujhene e coleur. "Nos n' è vindans pont, nozôtes, di coleurs, dit-st ele Liza, mins si vos vloz, dji vos nd irè cweri. Des kénes vos fåt i ?" "Djustumint, dji n' a waire d' idêye. Vos n' pôrîz nén vni sk' a l' måjhon po dire li vosse ? C' est des cayets d' comere, hin, ça". Seur, va k' elle irè. Et nén cwand cwand. Do côp, si ele pleut clôre botike. Ki les eures sont londjinnes, endo, des djoûs k' i gn a ! Tant pire po les dierins cliyints : i n' åront k' a rivni. Et haydaday, li ptite Liza e tchamtant disk' a l' grande måjhon k' elle a rwaitî si sovint då lon.
"Dji metreu vete, mi, po ene coujhene; ou bén djaene clair; ou bén d' deus sôres : ci meur ci djaene et les ôtes blancs. On fwait bråmint ça asteure". "Fijhoz come por vos, Liza. Come si vos î dvrîz dmorer vos-minme". Elle a rodji sk' ås pegnons d' ses orayes. "Tant k' on-z î est, on metreut bén on noû papî e l' tchambe et dins tot li dzo : i nd a dandjî". "Oyi. Dji rvénrè dmwin avou des rôleas d' tapisreye". Liza a avizé li ptit tchena da Tante Mardjo k' a todi dmoré sol cwén del finiesse. "Si vos vloz, Nannan, dji m' va rprinde les tchåsses po les achever".
Seur, va, k' i vout bén. Rivnoz tos les djoûs, Liza, tos les djoûs. N' è ralez pus.
Ci nute la, Nannan a sondjî po l' dierin côp a Tante Mardjo. Ele gripéve les montêyes do Paradis avou s' baston e s' gåtche mwin. Elle a clitchté et drovou l' ouxh d' on côp di spale. Ele s' a stî prezinter å Bon Diè, come di djusse, et dire bondjoû a tote li soce la-hôt et pu hay evoye do costé del coujhene fé voler les casroles et les cantias et-z aprester ttafwait po cwand dj' arivrans.
C' est ki si les galetes n' estént nén prusteyes come on l' doet, si les dorêyes n' estént nén cûtes a s' môde, cwand dji mousrans vaila, ci n' sereut nén l' Paradis, endo ?
André Henin, divins: Les Cahiers Wallons
Li bon Samaritin
Evandjîle: On boket del Boune Novele d' après Sint Luk (X, 25-37)
On djoû, vo-z è ci onk di ces grands berdelåds la k' atôtche Djezus et, po l' emacraler, voci k' i lyi dmande :
- Schoûtez, Mwaisse ! K' est çk' i m' fåt fé po-z awè m' pårt di paradis ?
- Vos l' divrîz sepe mî k' èn ôte, dit-st i Djezus. Cwè çk' i gn a di scrît dins tos vos lives ?
L' ôte lyi respond :
- Li Bon Diè, vos l' voeroz voltî, di tot vosse pus foirt, et vosse soçon come si ç' sereut vos.
- Tot djusse, dit-st i Djezus. Et bén dabôrd, fijhoz l' , insi, et vos l' åroz, l' Paradis !
Mins l' ôte, pask' i lyi faleut l' dierin mot.
- Mins, mi soçon, kî çki c' est ?
Adon, Djezus lzî conte ene fåve.
" Gn aveut, on côp, èn ome ki dischindéve li voye di Djeruzalem a Djerico. I n' î fwait nén trop seur. Et voci k' i tchait so ene binde di brigands ki lyi fotèt ene dispoûslêye, et li rnetyî et l' leyî e fossé, ossu bon k' moirt.
On curé, ki passéve par la tot djhant ses oremusses, l' avize mins i fwait l' grand toû. Li mårlî k' el shujheut d' å lon, li voet tot parey mins... hay evoye, sins fé shonnance ! Arive, adon, on grand laid mvé, a djok so si tchvå. Èn ome nén d' avår ci : on Samaritin, sapinse k' on dit ! Do côp k' il avize li målureus, ça lyi fwait må. Rouf, al valêye ! et fé åtoû. Et l' sognî do mî k' i pout, avou çou k' il a. Pu, i l' tchedje et l' moenner disk' å prumî otel et-z î waitî, bén comifåt. Li londmwin, i dene deus biyets å patron tot li djhant : "Purdoz sogne di lu. Et s' i gn a nén po fé avou ça, dji payrè l' restant cwand dji rpasrè l' côp ki vént."
- A voste idêye, li ké des troes k' a stî l' soçon d' l' ome k' esteut e fossé ?
L' ôte lyi respond
- C' est bén seur li ci k' a pris sogne di lu !
- Albouneure, dit-st i Djezus. Alez dabôrd ! Hû ! et vos ossu, fijhoz è ostant !
C' est l' Bon Diè ki cåze insi !
Gn a kécfeye des djins, vaici, ki n' savèt nén çou k' ça vout dire : " on soçon ". C' est on vî mot latén k' on rtrove dins nosse walon : "socius". Ça vout dire : camaeråde, les cis del minme societé, les ôtes åtoû d' mi, les cis ki dj' vike avou zels tos les djoûs. E francès : le prochain.
"Li Bon Diu, vos l' voeroz voltî. Et vosse soçon come si ç' sereut vos." Cwand on a dit ça, dit-st i Djezus, on a tot dit. Seulmint, inte li dire et l' fé, i gn a des mantches a mete. Portant, ça n' est nén målåjhey a comprinde. Mins les omes, paret ! Ç' a todi stî des toursiveus et co mwints côps des måtournés cwand c' est po s' arindjî et dmorer bén trankiles dins leus ptitès åjhes. Et si to n' vous nén comprinde, t' as d' bele a-z awè des orayes come des foyes di djote, to frès todi bén l' ci k' etind deur.
Li Bon Diu, ça n' est nén co si målåjhey del vey voltî. Avou lu, on s' arindje todi. Po bén dire li vraiy, i nos lait trankiles, li pus sovint. Ça fwait k' nozôtes, on l' roveye co åjheymint. Tenawete ene pitite påter sol costé, come po dire, et c' est ddja bon ! Tinzintins, i nos vént scheure et nos coscheure ene miete po nos î fé rtuzer : "E, la ! Kés noveles ? Et mi, dji n' conte pus ?" Nos n' estans nén a ça près !
"Mins, mi soçon, Signeur, kî çki c' est ?" dit-st i l' ome dins l' evandjîle. S' i dmande ça, c' est k' il a ddja ene idêye padrî s' tiesse. I direut co bén : Mi soçon, n' alez nén dire ki c' est m' vijhén, don, Signeur! On vî grigneus ki fwait l' seure mene tote li djournêye. Et m' taene avou si ptit tchén ki baweye et ses poyes tofer dins m' corti ! Neni, saiss ! Ni co m' vijhén d' l' ôte costé k' est on mårivnant ki n' rît k' cwand î s' broûle et ki n' si tchåfe djamåy. Et l' ôte, la, pus lon: fjheu d' imbaras ki frotreut bén so tes pîs cwand i passe sol trotwer sins t' dire bondjoû. Neni, ô ! Ou bén l' viye comere, låvå, k' a ene linwe come on tchåsse-pî et k' est tofer padrî s' ridea po vey ki çk' intere et ki çki mousse foû et cobén d' tins k' on a dmoré ! Rastrin, saiss ! Ça n' est nén ça des soçons !
Est çki ça n' sereut nén, kécfeye, li ci ki dj' travaye avou lu tos les djoûs dins l' minme buro ou dins l' minme fabrike ? Hê ! To pous bén pinser ! Çi-la ki ratind k' dj' åye mi pinsion et ki s' rafeyreut bén ki dj' soeye malade po prinde mi plaece ! K' i våye å diåle
A, Signeur, si vos m' cåzrîz do ci ki dj' rivoe d' tinzintins, la ! On côp tos ls ans. A ! çi-la, ki dji l' voe voltî ! Ké plaijhi di s' ritrover et d' soçner cwand on sait bén ki ç' n' est k' po sacwantès eures et ki dmwin on è serè cwite ! Ou come les parints då lon k' on n' ritrove pus k' ås etermints ! "On s' divreut vey pus sovint", dit-st on. Mins on sait bén k' on nel frè nén.
"Non, å m' fi! dit-st i l' Bon Diu. Vosse soçon, la, po cmincî, c' est vosse feme, c' est vost ome, c' est vos efants, c' est vos parints. Et adon, les ôtes.
Mins les vijhéns, zels, ki m' vinèt tos les djoûs taener avou, mwints côps, totes biestreyes et leus kigne-cagnes. Maria todi! Dji dinreu co voltî boune dringuele po m' è fé cwite ! Portant, c' est zels nos prumîs soçons. Et ça n' våt nén les poennes do fé tant ds afwaires po les cis ki d' bén lon, si on n' kimince nén avou les cis d' a costé, !
Gn a des djins k' ont tofer dins l' idêye ki ça ireut mî si les ôtes, a costé d' zels, serént ôtrumint. Ou bén si on vicreut ôte pårt. Ou bén pus tård, cwand on årè mî l' tins ! Nonfwait ! Nos avans tertos on ptit boket del tere po-z î dmorer. Nén grand tchoi : nosse viyaedje, nosse pitite veye, nosse cwårtî. Et pus, on tot ptit boket do tins po-z î viker. Sacwantès anêyes, nén grand tchoi dins tote l'&nbps;istwere do monde. Mins c' est la, djustumint, k' i nos fåt ovrer et nén ôte pårt. Et pus, les djins sont tertos pareys. Purdans les Chinwès ki dj' voe si voltî. Si dj' vicreu avou zels tofer, dji so seur k' i gn a, vaila ossu, des vîs taenisses ki m' vénrént emacraler tos les djoûs.
I nos fåt cminci åtoû d' nos. Tot bea doûcmint. Tot belotmint. Li tere då Bon Diu, c' est insi, voeyoz, dit-st i Nosse Signeur. Ça cmince avou rén. C' est come ene grinne di moståde ki vos semez dins vosse corti. Cåzu rén. Mins cwand ça a crexhou, ça vos atrape des stieles ki les moxhons s' î vnèt mete å rcoe.
On dit co voltî : Si ça n' va nén amon nozôtes, c' est del fåte da zels. Et zels : C' est kécfeye les Amerikins et totes les emantcheures k' i fjhèt voler dins les airs. Ou bén c' est del fåte a Måstraik. Ou bén c' est del fåte ås Flaminds. Åwe ! Gn a kécfeye do vraiy dins tot ça. Mins a l' plaece di todi mete li dossêye so ls ôtes, waitans, po cmincî, do schover pa dvant nosse måjhon. Åtoû d' nos. A nosse plaece. So nosse pavêye. Ça nos ramoenne a l' evandjîle di totaleure. Les vijhéns, les vijhenes, les soçons d' tos les djoûs et tos les cis ki dj' rescontere a l' astcheyance. Sins l' voleur. Mins k' ont dandjî d' mi, tot d' on côp. Et si dj' m' ocupe di zels et-z è prinde sogne, c' est mi ki va divni leu soçon. Dji direu bén sins l' fé esprès. Mins c' est l' Bon Diu ki ls a metou so m' voye. Et dji n' m' end ocupe nén, gn a kécfeye nolu kel frè.
Li parabole do Bon Samaritin ki dj' a lî tot a l' eure, i m' a vnou l' idêye del riscrire ôtrumint, po les djins d' ådjourdu. Ki l' Bon Diu m' pardone !
Gn aveut, on côp, èn ome di Djiblou k' aléve vey les comeres a Bossere. A velo, di ç' tins la ! On dmey drole, savoz, dji vou bén ! ene miete barakî. Il î passe li shijhe. Et puski c' esteut l' dicåce, i l' fwait ene miete pus longowe. On ptit vere par ci, on ptit vere par la. Et tchaeconk si tournêye. Vola k' ås ptitès eures, nost ome aveut ramassé s' tchike. (Ni riyans nén des måtchåssîs, gn a des savates po tertos ! Et l' ci ki n' a djamåy yeu l' farce, k' i tape li prumire pire !)
Mins, vos savoz bén, les sôlêyes, don ! Tiestou come ene bourike. "Siya! Dj' erirè bén tot seu !" Vo l' la rbroké so s' velo, å triviè des campagnes et mezurer l' voye.
Mins, cwand il arive å laid tournant, vaila, a Vixhnet, vola ene vweteure ki l' gordeye pa padrî. Et... bardaf ! nost ome... å fossé ! Et l' velo spiyî a bokets ! Et, hay å diåle, l' oto sins s' arester ! (On n' a djamåy sepou kî !) Gn a on Bon Diu po les sôlêyes, dit-st on. Èn ôte åreut stî touwé. Lu, vo l' la tot comelé mins rén d' cassé. I saye do s' rilever mins, avou l' avance k' il aveut ddja, i n' plante pus. I rtchait ossu rade et i s' edoime. A set eures å matén, li curé d' Bossere passe e vweteure. (Il aléve dire messe a Djiblou al plaece do doyén k' esteut e voyaedje. C' est todi les minmes k' ont bon !) Il avize noste ome. I l' riconoxhe. "Vo l' la co, çi-la, dit-st i dins lu-minme. Por mi, il a co ramassé s' tchike del nute ! K' i tire si plan ! Mi, dji n' a nén l' tins !" Et hay evoye !
Arive on gros cinsî k' aléve atchter ses biesses et-z è rvinde come totes les samwinnes. "Gn a rén avou ça, dit-st i e-n avizant l' målureus. Pont d' afwaires, pont d' mizeres ! Mi, dji n' a rén veyou !" Et i passe houte.
Vo ndè la on troejhinme. Èn ome nén d' avår ci. On Flamind ki voyaedjive po l' Bourenbonde. Do côp k' i voet l' tåvlea, il arestêye l' oto. I dschind. I vént vey did pus près. I scheut ene miete l' ome ki doirmeut. I lyi rneteye si vizaedje avou s' prôpe mocoe. I l' rimete so pî, do mî k' i pout. Et i l' tchedje e vweteure.
Arivé a Djiblou, i l' moenne a l' otel. I dene deus meye francs å patron. "Tinoz, dit-st i (e flamind), purdoz sogne di lu et fé vni on medcén. S' i gn a nén po fé avou ça, dji payrè l' restant cwand dji rvénrè l' samwinne ki vént.
D' après vozôtes, dit-st i Nosse Signeur, li ké des troes k' a stî l' soçon d' l' ome k' esteut coûtchî å fossé ?
I n' fwait nén målåjhey responde :
C' est bén seur li ci k' a pris sogne di lu ! Alez, dabôrd, dit-st i Djezus. K' est çki vos ratindoz po fé ostant ?"
Åmen.
André Henin, divins: Les Cahiers Wallons, 11-93.
On bea djoû, ça fwait des meye et des meye ans, Lesse s' a dislaxhî et s' lancî come on diåle so l' rotche di Belvå ki lyi côpéve li voye.
Dispoy todi, li grote di Han doirmeut, bén a l' abouxhe, dins li spexheur del nute.
Les stalactites gotinént gote a gote èn air di clotchetes po les nûtons.
Tenawete on sclat d' loumire sipitéve dizo l' pî ledjir d' on sôrcî.
Ene pirete xhîltéve so l' plinne rotche.
Les tchåwe-soris criyént dins les vôsseures.
A rlaye ci djoû la !
Lesse a souké so l' muraye di Belvå, li cfoncî come on vî ouxh di gregne et roufler, noer démon, å mitan des blankès dinteles et tot spiyî.
Elle a sacadjî les pires di nive, cotchessî les macrales et les grimancyins.
Elle a furté ttåtoû des rotches, tchapoté dins les brôs, zouplé so les granites, pîtrouyî dins les pirayes.
Fwait a fwait, elle a trové ene voye, ramexhné ses aiwêyes et moussî foû, tote påjhire, pa l' trô d' Han e s' sitindant å solea.
Come onk k' è va so les betchetes cwand il a fwait on laid côp.
Ele s' a rcoûtchî e s' lét et rporshure si voye e fjhant l' sodoirmant come s' i gn aveut rén yeu.
Mins vaila pus hôt, do costé d' Belvå, gn a tot ki s' a tait d' on côp.
Les aiwes ont morou å fond del Grande Schavêye e leyant sacwants pexhons si ctaper dins les poteas.
Les grands tienes ewaerés ont rdjondou leus pîs avå les cayôs d' aiwe.
Li tere a flori dins les fonds.
Les åbes ont dschindou onk a onk.
Les tropes di ciers ont trevåtchî.
Mwints côps, å bontins, cwand i rlegne a blame et k' les nives di l' Ardene fijhèt crexhe les aiwes a make, li trô d' Belvå ni sait tot boere a fwait.
Lesse rivént po sacwants djoûs et les grands tienes rituzèt å vî tins e l' etindant tchanter leu no :
Fåle, Bwinne et l' Tinemont, Soyer, li Duclin et l' tiene d' Uc...
A l' sôrteye del grote, di ç' tins la, deus oûsses, deus gros mårivnants, s' avént metou e manaedje et fé leus mwais côps tot avår la.
On djoû, sacwants omes ont rmonté Lesse disk' å trô d' Han.
I s' ont batou avou les oûsses et-z è vni å coron, rnetyî l' grote et-z î baguer avou leus djins.
Des omes dijhoz ?
End estoz seurs ?
Avou leus plates tiesses et leus mintons come des fiers a tchvås ?
Mins i fjhént do feu, les demons.
I s' siervént d' usteyes k' i montént zels minmes e stitchant on cayô å coron d' on mantche !
Di ç' sôre di djins la, dj' avans cnoxhou l' dierin a Han divant l' guere.
Li Tchåle Batisse k' on l' loméve.
Il esteut stroupyî des deus pîs, cotoirdous come des shabots di tchvå.
I rotéve e wignant do cou po solever ses pezantès mayoches.
I n' aléve nén rade e ctapant ses pîs å lådje, mins il esteut foirt come on boû, dijheut on, et cwand i nd apicive onk, i l' seréve inte ses djambes et l' sipotchî come on fistou.
Avou s' coûte noere båbe pattavå s' vizaedje et ses grands bresses sititchîs dins s' marone, tot l' monde el ricrindeut.
I trevåtchive li viyaedje å mitan del voye e rwaitant a baxhete, sins moti.
Mins cåzéve-t i seulmint ?
Come nozôtes, todi ?
Por mi, i dmoréve do costé d' l' aiwe dirî les cladjots.
I mougnive les pexhons k' il atrapéve a l' mwin e les tnant a gougne des eures å long.
Tenawete, il agritchtéve on ptit efant ki vneut baloujhner so les boirds mågré les rmostrances di ses parints.
Ca, "l' ome å havet" k' on-z e cåzéve voltî po nos sbarer, c' esteut lu, c' esteut l' Tchåle Batisse.
Il agritchtéve les roufions po les stronner å fond d' l' aiwe, les repoirter dins s' trô, les fé cure so l' greyî et les stroufler.
Il est moirt, a-t on dit, moirt et eteré.
Dji n' m' î feye nén.
On nel voet pus, ça oyi, å viyaedje.
C' est l' vrai.
K' î freut i å mitan des tourisses et do traeyin d' asteure ?
Mins n' alez nén tot seu a l' anuti eviè l' trô d' Belvå ou l' gofe del Poye.
Li djonne ome ki s' a vlou catchî des Almands, on djoû, di ç' costé la ?
Pupont d' noveles.
Et l' grand Holandès k' a vlou bagnî a l' nute et k' on n' a pus djamåy rmonté ?
Et co èn ôte ki fjheut do plonkeu avou totes sôres d' usteyes et d' emantcheures åtoû d' lu ?
Et co... et co...
Onk tos ls ans po l' moens k' il è prind "l' ome å havet".
C' est s' pårt.
Nozôtes a Han, on l' sait bén.
On waite a lu.
Lesse, on l' conoxhe, on nd a peu, on lyi rind bon dvwer.
Mins les biesses tourisses ki s' vinèt coveriner tot l' esté et fé rosti leu coyinne å boird di l' aiwe, k' est çk' i savèt don zels ?
Et i s' fijhèt djonde.
André Henin, divins: Scrire, UCW, 1993.
Poirtrait pa Lucyin Somme, po l' emission "Què diss ?"
L' emission "Kè diss ?" da Canalzoom vos va prezinter e moes d' decimbe, on poirtrait da l' Abé Henin, doyén di Djiblou, del soce des Relîs Namurwès, avou so l' platea come temon, Lucien Somme, Prezidint des Relîs Namurwès, sicrijheu walon, Citweyin d' Oneur del veye di Djiblou.
"Li ci k' apice l' eraire et rwaitî e-n erî, i n' convént nén po tcherwer les teres då Bon Diu" (André Henin, Les teres då Bon Diu).
Cåzaedje avou Lucien Somme, soçon da l' Abé Henin.
Y. : Lucien, l' abé Henin conoxhéve li walon divant d' vos rescontrer et cmincî a scrire ?
L. : L' abé Henin a bagnî dins l' walon divant di vni a Djiblou. I cåzéve avou ses matantes e walon. Il a todi wårdé s' walon d' Han-so-Lesse, dilé Rotchfoirt. I cåzéve voltî l' walon ki ça fouxhe avou mi a l' fabrike d' eglijhe ou dins ses pretchaedjes. La i s' meteut a l' minme hôteur ki ses djins, so l' minme gré tot cåzant l' walon. I m' dijheut sovint e riyant : " cwand on dit ene sacwè e walon, l' dji pinse todi k' c' est po l' ôte, mins ça passe mia ". C' est l' vraiy k' ça n' a nén l' minme vizaedje e walon k' e francès.
Y. : Comint çki ça a cmincî s' gosse po scrire e walon ?
L. : Dji lyi a dmandé si ça n' esteut nén possibe di fé on pretchaedje e walon. L' abé Henin a stî totshûte d' acoird et s' a metou a scrire li tecse e walon pu mel mostrer po s' fé coridjî. I gn aveut rén do tot a coridjî saiss !
Y. : C' esteut dedja on scrijheu ?
L. : I scrijhéve dedja a Lovén, mins por lu, scrire, c' esteut on dandjî, ene ene necessité. Come bråmint des scrijheus, il aveut todi on papî et on croyon et prinde des notes.
Y. : Vos ki l' a bén conoxhou, kén ome est çki c' esteut ?
L. : C' est èn ome k' inméve bén viker. Il aveut dandjî d' loyéns et d' contaks avou les djins. I vleut esse curé dins ene pårotche mins vla k' on l' evoye come professeur a Florefe ewou çk' il aveut studyî. Mins ç' côp ci c' esteut po dner des cours di latén et d' francès el powezeye.
Y. : Dji n' mi sovén nén d' lu cwand dj' î esteut mins kécfeye ki c' est paski dj' esteu trop djonne. Dj' î a dmoré e shijhinme primaire, shijhinme et cénkinme latene å seminaire. Mins cwand dji lî l' cominçmint di s' live " les teres då bon Diu " dji m' ritrove, li cour seré, li dimegne å niût, po griper l' montêye po rintrer å seminaire et co ds ôtès afwaires k' i raconte dins s' live sont des imådjes ki mi rvegnnut e l' tiesse. Cwand i dit k' les scolîs djouwént dins l' cour vitrêye so les pires di tombe metowes padzeu les fosses des vîs åbes, dji m' rivoe djouwer vaila d' l' ivier å pign-ponk ou å baskete avou les soçons.
Y : C' esteut èn ome d' eglijhe mins eto èn ome foirt près d' ses djins !
L. : C' est èn ome ki voeyeut voltî totes ses djins sins pont fé d' diferince etur on croeyant et onk ki n' croet ni a Diu ni a Diåle. C' est insi ki cwand il a vnou a Djiblou, i s' a prezinté dins totes les måjhones. Come doyén, il aléve a l' ospitå a Nameur et dmander l' lisse des djins k' estént di Djiblou po rinde vizite sins djamåy pont fé d' diferince etur n' on l' ôte.
Y. : " C' est èn ome ki saveut viker ", vos m' dijhoz ! On l' voet bén so les imådjes des rpoirtaedjes, cwand i fwait l' cåbaret walon avou vos, par egzimpe.
L. : I riyeut voltî et s' bén plaire. Il a rabeazi les fåves di Nameur so Djôzef et Françwès et l' Comission des Relîs a decidé d' les mete dins les " Cayés walons ". I tchantéve voltî et raconter des fåves.
Y. : C' est èn ome des belès letes walones eto. Cwand i fwait on portrait ça n' a l' air di rén mins i mostere avou des imådjes les caracteres des persounaedjes åd triviè d' ses manires di viker, di s' moussî... egzimpe p.65 tot cåzant Purnale : " ...Avou ses cawetes et vaici pus grande, a doze ans, et ses grandès tresses come des coides k' on saetchive et k' on-z aveut nukî on djoû åtoû d' èn åbe... "
L. : Cwand il a moussî ås Relîs, il a rescontré les scrijheus walons. C' est insi k' il a mostré sacwants pådjes di ses prumîs tchapites a Gusse Laloux ki l' a enondé po-z e fé on roman k' a divnou " les teres då Bon Diu ". Il a scrît eto des noveles ki sont dins les Cayés walons come " L' ome ås cayôs ", " Li niût des leus " et co bråmint ds ôtes...
Y. : Gråces po nos schoûteus et nos rwaitants, insi nos årans on portrait da l' abé Henin dins l' emission "kè diss" do 18 di decimbe so Canalzoum : Portrait da l' Abé Henin, ene sakî a Djiblou !
L. : Gråces por lu.
rapoirtaedje da Yves Paket, fwait a Djiblou li 25 di nôvimbe 2003;
Pådje di l' emission "Què diss ?"
