|
|
Page des "pasquilles". Li pådje des paskeyes. |
|
|
Page des "pasquilles". Li pådje des paskeyes. |
dierin rapontiaedje - last update: 2018-07-14
Dressêye:
Exemples de pasquilles. Egzimpes di paskeyes.
Définition du mot paskeye. Definixhas.
Histoire de la "pasquille". Istwere del paskeye, come sôre di scrijhaedje e walon.
Paskeye sol sidje et l' dissidjmint d' Viene
C' est po plorer do oyî dire
Di kéne môde et di kéne manire
Les Trouks ont traitî les crustins
Disk' a Viene totåvå li tchmin.
Il end ont bén, a puzieurs feyes
Prins et touwé pus d' cénk cints meyes.
Il ont fwait des si grands petchîs,
Mins li Bon Diu les a payî.
Il ont stî batous, vos l' savoz,
Ç' a stî on miråke, assuré !
(I)l estént troes cint céncwante-troes meye
Avou les rebeles del Hongreye,
Sins les ôtes ki lzî fjhént passaedje.
S' acorît i tot d' ene araedje
Ataker li Duk di Lorinne
Ki rescoula do costé d' Viene.
S' î djeta doze meye omes divins
Po rezister esconte ces tchéns,
Ki vnît livrer troes grands assåds
Å Forbot di Leyopôlstå.
Nos ndè touwîs pus d' ût meye omes
E dispit di leu diè Mahom,
Di noers lårons d' Etiyopeye
D' Edjipe, di Mezopotameye.
Al boune verité, il estént
Ossu noers ki des diålotins,
Avou tertotès grandès airs
Tirént des makets si plin l' air
Et a des si grandès volêyes
Ki vos euxhîz dit ene nûlêye.
Des fiers å coron, il avént
Come des prôpès linwes di sierpint.
Il avancént dirî des meurs.
Loukîz: i n' avént nén pus d' keure
Di leu moirt ni di nos côps d' bales
K' adon il euxhént stî d' estale.
Il avancît, so cisse nute la
Près disca cint et céncwante pas
Di nosse contriscaepe sins minti.
Adon, il î ont fwait dressî
Ût grossès pîces di leus canons
Ki tirént so nos bastions,
So les måjhons et so les tours;
Måy on n' a veyou si grand rmour.
I shonnéve, al boune verité
Ki tot l' infier fouxhe distchinné.
Li pôve Viene esteut bén malåde
Ca, po dire vraiy, les palijhådes,
On n' aveut nén eco planté,
Ni côper tere, ni fé spaler.
Et i gn aveut, so deus bastions
K' deus metchantès pîces di canon,
Et ene téle espawante el veye
Ki ç' n' esteut k' tertotès plorreyes.
Et tos les pus hôts oficîs
Ni s' è sårént djamåy ratni;
I s' euxhént bén minme volou rinde,
Mins i trovént bon di s' disfinde
Ca les Trouks n' ont parole ni fwè
Nén pus kel diåle, del gofe d' infier.
S' on priyive Diè, djel lai pinser !
Les Trouks avént dedja ovré
Tant k' i n' estént pus k' a troes pas
Del contruscaepe; c' est bén près, la.
Çoula aveut stî fwait, creyoz m'
Do dozinme disk' å dijh-utinme.
Li vint-(e)y-ininme, vint-deus, vint-troes
Nos djouwîs les pus diåles des djeus,
Inte zels et nos, k' on såreut dire.
Nos lzî prindîs des prijhnîs
Nos è touwîs; -(E)l fijhît ossu -
Ki nos hågnîs leus tiesses al mî
So les palijhådes et les foirts.
Et tertos costés, pa les moirts,
Måy n' a dj' veyou si laid bén-meube.
Dji sohaitive ki tos ls aveules
Euxhént des ouys come li Bassa
D' Alegzandreye ou Mostafa;
Et tertos les croufieus, des rins
Come li Bassa di Waradin.
Bresses et djambes, come Beyerbeyî;
Et totes les båsheles des valets
Beas come li Calife di Bagdet.
Li vint-cénkinme, vint-shijh, vint-set
K' esteut todi li moes d' djulete,
Il euxhént prins Viene sins minti
S' el Bon Diu n' î ouxhe nén aidî.
Ca si très foû près il estént
Ki zels et nos, nos ns atrapéns
Nos haversaks avou nos pikes.
Mins ces Trouks et ces eritikes
Racorént a si grands tropeas
So nosse bastion do Palå
K' i nos fout bon di nos rtirer;
Mafwè, dj' î fou cåzu croké.
Après côp, li mwin do Signeur
Nos rinda on pô del vigueur.
Adon, come des sôdårds di fier
Nos rpoûssîs ces fureyes d' infier.
S' è touwîs ns tant, côpant leu tiesse,
Ki måy dji n' a stî a téle fiesse;
Nos metîs les tiesses del salåde
Al copete di nos palijhådes.
Li vint-ûtinme, i rivnît, dai!
Si fjhît i djouwer on fornea
Dizo li ponte do Ravelin.
Ma fwè, nos palijhådes sôtlît.
Djetît des bombes, des rodjes bolets;
Mins nos gurnadîs, so mafwè
Lzî djetît deus meyès gurnådes
Ki payît bén nos palijhådes.
Li trintinme djoû, sôtler i fjhît,
A l' ôte costé do Ravelin,
Co ene grande mene, les noers lårons,
Mins ele lezî raetcha e grognon;
Si rimplixha tos leus ovraedjes;
I rtirît on pô leu-z ataetche.
Li trinte-(e)y-ininme djoû, i rivnît
Pinsant prinde posse å Ravelin;
I nos livrît troes grands assåds
Dji t' djeure; nos lzî fjhîs bén do må.
Loukîz ! très tant nos è touwîs
Ki tos les dwôrs end estént plins.
Adon, å son d' on grand fornea,
Nos fjhîz sôtler, di ces houlpeas
Beacôp pus hôt kel bastion.
I criyént å pus foirt "Mahon!",
Pinsant aler e Paradis
Tertos tchåssîs et tot moussîs,
Mins i rtoumént tot coviets d' tere.
L' ôte n' esteut nén a mwetey moirt
L' ôte n' esteut nén blessî beacôp;
L' ôte ritouméve li bresse å hôt.
L' ôte, les djambes, l' ôte, li cou ou l' tiesse.
Les ôtes fijhént si très tant d' foice
Po s' discovri, fene verité
K' on tchén end euxhe bén prins pitié.
Nos djins l' fijhént télfeye ossu;
Si djel noyreu, dj' åreu minti.
Ca so di-set djoûs, nos pierdîs
Pus di cwate meye omes, djel sai bén.
L' prumî d' awousse, (i)l ont ataké
Nosse contruscaepe di cwate costés.
Li deujhinme djoû, les tchéns malådes
Vinît broûler nos palijhådes.
Li troejhinme, nos mineus nd ont fwait
Sôtler pus d' cénk cints d' on fornea.
Adon, del nute, vo les ci vnous
Criyant come tertos leus waerous.
Tant di gurnådes, i nos djetît
K' les cis k' avént l' posse s' ewaerît.
Li bon Diu nos rinda do cour
Nos les tchessîs foû a leu toû
On coronel, nos î pierdîs,
Et zels, tos les meyeus d' leus djins.
On euxhe dit kel monde difinéve
Des deus costés, come on tiréve
I nos fåve, po les bén dbusker
Tertotes nos palijhådes broûler
Li cwatrinme, leu tere, i rlevît
Pus hôt beacôp kel Ravelin
L' cénkinme, shijhinme, setinme, ûtinme
On s' î bateut todi do minme.
Nos nos fjhéns toû a toû danser
Måy li pus diåle di dminouwer.
Il ont fwait djouwer, li nouvinme
Ene mene ki hapa on Trouk minme
L' apoirta so nosse bastion;
Måy ni djha pus fåve ni tchanson.
Li dijhinme, nos avans sôrti
Å bate li foirt des innmis.
L' onzinme djoû, nos les calonîs
Avou saze moirtîs, furieuzmint
Li dozinme, ces mådits houlpeas
Fjhît eco sôtler on fornea
Et s' acorît i a l' assåd
Come ene volêye di tos coirbås.
"Mahom cwik cwak !" Mins l' catoizinme
Il atakît l' Ravelin minme
Pa dijh feyes, todi di novea
Nos lezî svintîs on fornea.
S' endè rviersîs ns tant e fossé
Ki tolmonde s' end euxhe ewaeré.
Li cwénzinme, djåmåy téle alåre
Foice di djins î fjhént ene plaece d' åres.
Si metît i des gabions
Mågré tos nos côps di canon,
Di saetchs plins di linne et di tere.
Ci fout on miråke pa les moirts;
Nos sôrtîs et on lzès broûla
So on moumint, tertot çoula,
Li vint tchessant d' ene téle façon
Pal gråce di Diè, ki les Mahons
Crevît d' foumire, pierdît coraedje,
Si cwitît tertos leus ovraedjes.
Après çoula, v(o) les ci co ene feye.
Måy on n' a veyou téle botchreye !
Dispu l' cwénzinme disk' å trintinme,
Dji n' åreu djamåy fwait croeyoz m'
Si dji racontéve totafwait.
Il ont fwait djouwer on for
Avou dijh ou onze menes pol moens.
Nos sounîs les minmès tchansons
Et tertos assåds so assåds:
Måy gårnijhon n' ourit tant d' må !
L' prumî d' setimbe, on fjha ene sôrteye
On lzî broûla di leus galreyes
Avou tertos leus gabions.
Adon, voci tant d' Otomans
Acori å sicours des ôtes
Loukîz ! Pa les tchås d' ene vete vôte
K' i shonnéve k' il aplovaxhént.
I nos wangnît li Ravelin
Li cwatrinme, k' il esteut bén tård
I fjhît sôtler dizo l' rampårt
Ene mene k' esteut pol moens ût toezes
Et si montît, spès come ene brouxhe
Tot a coir pierdou, a l' assåd.
Nos les schovtîs di hôt e bas
A côp di partizanes, d' espêyes,
Di fås, di pikes. Måy téle touwreye !
Li shijhinme, fjhît djouwer deus menes
Si grandes k' i shonnéve e l' eure minme
Kel monde difinaxhe di poûssire
Di pire, di tere et di foumire,
S' on n' euxhe nén stou [å] fwait d' çoula,
On s' euxhe rindou a ciste eure la.
L' ûtinme, i fjhît sôtler deus ptites;
Nos les rpoûssîs [co] å pus vite.
L' nouvinme, dijhinme ont fwait djouwer
Set forneas, sins todi rén fé.
L' dozinme, cwand nos veyŝ l' sicours,
Nos les atelîs d' on clair cour.
Nos fjhîs ene sôrteye di cénk cint-z omes
Po crever pår tos les Mahoms.
Måy i n' fourît si forcwitîs :
Tirént sins cesse di leu moirtîs
Et s' f(ijh)ént i djouwer leus canons
Et leus gurnådes d' ene tele façon
K' on euxhe dit, al boune verité,
Ki tot l' monde aléve abimer.
Li grand Vizir minme î esteut.
Totenoncô fourît si froeds
Cwand i voeyît rafure leus djins
Divant li grand Duk des Lorins.
Li Rwè d' Pologne, a l' ôte costé
Les aveut si bén ratourné
Tot dabôrd k' i pierdît coraedje
Et cwitît tertos leus ovraedjes,
Leu poure, leus bales et leus canons,
Leus moirtîs, leus amonucions,
Tintes et bagaedjes, ôr et årdjint.
Måy, on n' a veyou té butin !
Tot l' ekipaedje do Grand Vizir
Li påviyon, li grande Banire.
Tant d' prijhnîs, al fene verité
K' on n' les saveut ddja wice bouter.
On trova co des mineus, dai
K' avént apresté on fornea.
Les pôves diåles vinît foû do trô
Come des ptits leus ki vont a sôt.
Mins cwand i s' trovît la tot seus
Måy n' a dj' veyou rén d' pus honteus.
I n' aveut nouk di nos sôdård
Ki n' voleut ene pîce di leu tchå,
Dinant des côps, al pus galant
Po fé spiter les pîces å lon.
Dismetant, nos crevéns do rire
Di vey fure li grand Vizir
Atot li resse des Otomans
Come li bierdjî et ses motons
Ki sont evironés des leus.
Les pôves diåles morént d' fwin et d' soe
Ca, so m' fiyåte, il avént fû
Tot tinant leu cawe e leu cou
Sins pan ni pîce, et sins farene
Sins tchanter leus såmes ni matenes.
Rimerciyans l' Bon Diu do cir
K' a dlivré Viene d' ene téle manire.
Les priyires do pere capucin
End ont stî cåze, assurêymint.
Dataedje do djoû : do dozinme disk' å dijh-ûtinme = do 12 å 18 di djulete 1683.
Corwaitaedje del Paskeye dins Wikipedia.
Première "paskeye" qui s'appelle ainsi.
Paskeye novele
(li pus viye paskeye kinoxhowe ki poite li no d' paskeye)
Kî vout oyi ene bele paskeye
Ki (dj' a) fwait so totes les djonnès feyes
Ki n' si savèt kimint braguer
Po les djonnes omes mî atraper.
Nos parolrans di leus bragreyes.
Prumî sol meteur di leu tiesse
Elle åront meyès halkinreyes
Po rahôssî mî ene djonne feye.
Elle åront des belès betchetes
Et des pårmints fwaits ås rossetes.
Elle åront des belès cwefeures
Ki tnèt so leu tiesse come on meur.
Si åront ele des fiers d' årdjint
Et des djéndjons ki vont fén béns.
Et des aweyes po sel greter
Ki sont fwaites di fier sitené
Elle åront les tchveas so leu front
Ki sont plakés d' cole di pexhon.
Si les front ele acomôder
Å Pré Sonea, po mî aler.
Cwand 'le n' åront nén des tchveas assez
Des mostaetches, elle iront atchter
Si front ele des beas lotchets
Tot, efén, k' assaetche les valets.
Les sourcis sont si bén rapés
Et leu vizaedje si bén fårdé
Ki, tot tcherdkîs di noerès taetches,
Vo dirîz: "Vla totès moxhetes !"
Elle åront l' coulant [collier] e hatrea
Ki serè fwait di ptits coirdeas
Si åront des ptitès nåletes
L' elzî vénront pinde el hanete.
Si åront des norets cwårés
Et on bea drole po mî aler.
Si åront ele des goirdjuretes
Et des rtapes a céncwante picetes.
'Lle ene croes d' ôr ou on crexhant
On sint-esprit di fås diamants
K' est l' pus sovint di keuve doré;
Çoula n' est nén tchir a atchter.
(a shuve)
Nén cnoxhou scrijheu, dandjreus e 17inme sieke, mwaisse-copeye: vîs papîs d' l' Estat a Gand, Raad van Vlaanderen, rîlêye, F, ramexhnêye 49, replaidî dins "La Wallonie: le pays et ses hommes", La renaissance du livre, tome II, 1978.
I gn a nole sôre di maladeye,
ki foite soeye-t ele et araedjeye,
ki ciste aiwe la ni tchesse pus lon
ki do Martchî djusk' å Peron;
et si djamåy tot l' monde è prind,
serè co bén pés avou l' tins,
ca mimme les Tîxhons ont espwer
k' ele pôrè fé rviker les moirts
et, k' a ndè boere, tos les tchvås d' Tongue
di roncins pôront divni hongues,
k' ele serè boune po les puceles
k' åront leyî spiyî leu schiele,
ca 'le les sårè si bén rsôder
k' les aveules s' î lairont tromper
...
Kibén gn a-t i dedja d' miråkes
k' ele nos a fwait dispoy les Påkes ?
Schoûtez: po n' nén beacôp minti,
dji n' vos racontrè k' les pus ptits.
Èn ome di Spå ki n' poléve tchir,
cwand 'l eut seulmint odé l' foumire,
fout oblidjî do d'fé la minme
si cou-d'-tchåsses et tchir e l' fontinne.
Ene Lidjwesse k' esteut si halcrosse
ki s' curé l' codåni e l' fosse,
nosse fontinne lyi fjhit si grand bén
k' ele î pierda l' droet d' etermint.
On nôbe, k' aveut si pierdou l' gosse
k' i n' poléve pus magnî do rosse,
so dijh djoûs magna troes motons,
catoize coks d' Inde et vint tchapons.
...
Ene pôve sôlêye, a Coronmouze,
sôrtant do ro rôla e Mouze;
i n' fourit nén quidem coixhî,
mins i manca bén d' esse neyî
et s' hapa ene si grosse hisdeur
k' i n' fjhéve ki schiter a tote eure.
I vénve a Tongue et, foice di sogne
do boere di l' aiwe (cwè k' ele soeye bone),
si sera l' cour et l' cou si foirt
ki fåte do tchîr, i touma moirt.
...
On vî bouname di nonante ans
k' aveût vol'té dè fé 'n-èfant,
mins come vos polez bin pinser,
i n' aveut nén del foice assez,
boeva les aiwes cwénze djoûs durant
et d' on seu côp fit troes efants.
Èn îpoconde, k' aveut e l' tiesse
ene niyêye di djonnès agaesses,
prit di noste aiwe po s' è fé cwite
et les schita tertotes e vike.
On scorbutike a kî les dints
come des cayets d' bwès lyi rmouwént,
n' avala d' nos aiwes k' on hena
et tote li machwere lyi touma.
...
Onk a kî troes doets dzeu l' narene
esteut crexhou ene pwaire di coines,
ni meta k' on pô d' aiwe so s' front
et ses coines toumît e poujhon.
...
On bômele si inflé d' aiwlene
k' a poenne lyi voeyéve-t on s' narene
boeva troes pots, pixha shijh tones,
et dvénve ossu graiye ki persone.
Èn etike, si moirt et si laid
ki l' Lazåre esteut e waxhea,
boeva d' nos aiwes et dvénve si crås
k' è ralant i creva on tchvå.
...
On marixhå, pité si foirt
ki l' fier di tchvå moussa e s' coir,
å bout d' dijh djoûs pixha shijh clås
et l' onzinme djoû li fier di tchvå.
Ene feme di septante ans et dmey,
ki måy n' aveut stou grosse e s' veye,
si bagna dvins l' aiwe disk' ås spales
et, so nouv moes, eut ene djermale.
On pôve bol'djî ki, so troes ans,
n' aveut polou magnî, k' troes pans,
so troes djoûs vénve si ragoster
k' i s' formagna et s' va briber.
...
On pelurin ki, d' soe morant,
avala s' calbasse tot boevant,
el vénve rinårder e l' fontinne
ossu plate ki covisse di rinnes.
On pôve schaeyteu si foirt toumé
d' ine grande tour, k' i s' aveut touwé,
ossu toit k' nos aiwes 'l eut sintou,
l' åme lyi rmoussa divins po l' cou.
Ene feme ki foice de claboter,
aveut s' linwe ki voléve toumer,
boeva les aiwes ki li rclawént
si foirt k' ele tinéve a ses dints
...
Anfén, si di fi en aweye,
dji djhéve li resse di ses merveyes,
dj' endè dvreu fé on live po l' moens
come li ci des cwate fis Aimon !
Sur la technique de la "pasquille", discours macho sur la mode féminine en 1850.
Siermon so les pasmints d' tins des femes åtoû d' leus tweletes
Vla come ces djonnès everdondêyes
S' ocupnut tote li matinêye
Ele n' ont nén co les ouys douviets
K' ele ni s' vont waitî å muroe.
Cwand ele sont-st a leu twelete
Ele ni sepnut kéne cwefeure mete.
I leu fåt ene grosse eure et dmeye,
Divant k' leu tiesse ni fouxhe pareye.
On n' såreut djamåy dinombrer
Tot çk' i fåt por zeles si cwefer :
Les ataetches et les papiyotes
On n' les såreut conter tertotes,
Les aigretes et les boukets d' fleurs
Les rubans di totes les coleurs,
Les pindants d' orayes et les mouches
K' elle aclapnut åtoû d' leu bouche,
Des bonets a carcasses, des cwefeures a la greke
On n' î såreut poirter riméde
Les ramponôs, les boesses a poure
Come des dames di cour.
Et po-z achever leu ragout,
Ele boutnut del pomåde k' a bon gout.
Et adjoutaverunt pomentare
Et acheventum ragoutare.
Et cwand leus tiesses sont bin parêyes
Cwè çk' ele fwaiynut l' resse del djournêye ?
Ele si vont waitî å muroe
Çou, po complaire les djonnes valets.
Tos les côps k' ele rinternut dvins
Ele waitnut s' leus topets vont bén.
A ! k' ele si frijhnuxhe hårdimint !
Tot ça ni deurrè pus lontins :
I vénrè on tins k' ele s' è rpintiront
Et vos etindroz k' ele diront :
" A ! mådit muroe, mådit muroe,
Ki dj' a tant stî froter mi topet,
A ! mådit muroe, mådit muroe,
K' a siervou a tanter les djonnes valets.
A ! mådit muroe, ki dj' esteu djoleye,
Ådjourdu vo m' la bén candjeye! "
Porshuvant li tecse di m' siermon
Voci vaici ene comparåjhon
Et å minme tins grande diferince
K' i gn a d' ene feme a on séndje:
On séndje est on animal k' est malén,
Pa ses malices, i diviertit beacôp des djins;
Cwand çt animal la si trove dins èn indroet
K' il î aporçût on muroe,
Il est bén seur et ciertin
K' i s' irè waitî et murer didins.
Dabôrd k' i voet si posteure,
Il a oreur di vey si figueure,
I n' irè nén erî del plaece
S' i n' a cassé et brijhî l' glaece.
Les båsheles ni sont nén come çoula
Ele sont charmêyes di vey leus apas
Çu, po-z atirer les djonnes omes
Et les femes po complaire leu boulome.
Prumire refleccion
Ki merite dipus d' atincion :
Il est scrît dins nos lives ancyins
Å tchapite troes di Michel Morin:
Eli, Eli, non sunt Batasami
Insigne resinatores
Les peres et meres k' ont des båsheles
C' est on grand imbaras por zels
Elle ont todi on fier ki clape
Po mete åtoû d' leu-z ekipaedje,
Si ele vegnnut so l' ouxh al nêt,
Ç' n' est nén po vey ké tins k' i fwait:
Ele si metnut al finiesse
Les ovråves djoûs come les djoûs d' fiesses
Avou des ouys come on spirou
Come ene tchete ki rwaite å marcou.
La, c' est ene crapåde
Ki vôreut dedja shure les môdes
Tourmintant si mere a fine foice,
Po poirter des bonets a carcasse.
Amoureuse come ene tchete,
Corant tot costés po s' fé parete,
Ttaleure vo l' la so les Ramparts,
Ttaleure vo l' ci al såle Patar.
Vos les voeyoz dins les eglijhes
K' ele parnut leu martchandijhe
Pus vite po waiti les garçons
Ki po lére ene oraizon !
sicrît diviè 1850, on n' sait nén pa kî, divins: Anthologie des Poètes Wallons Namurois, Lucien et Paul Maréchal, Imp. Dubois, Namur, 1930.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index des sujets traités en wallon unifié) Djivêye des sudjets diswalpés e rfondou walon.
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back textes en wallon commun) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje
(Page d'accueil du wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sicrijhaedjes foû abondroets (les scrijheus sont moirts dispu pus d' swessante ans). Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès rîles do rfondou walon.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet do langue nationale pan-wallonne.
