|
|
La première manif pour la langue wallonne. Li prumî metingue di tote l' istwere po disfinde li lingaedje walon. (Lidje li 8/11/1997). |
|
|
La première manif pour la langue wallonne. Li prumî metingue di tote l' istwere po disfinde li lingaedje walon. (Lidje li 8/11/1997). |
dierin rapontiaedje - last update: 2005-01-10.
Dressêye:
Ene manifeståcion pol walon dins les medias.
|
|
|
Discours da Pål Lefin, secretaire djenerå di l' Union Culturele Walone, li 8 di nôvimbe 1997, sol Plaece del Catedråle a Lidje.
Vos, colebeus, coclîs, tchanteus, årtisses,
Vos, fijheus d' rimeas, estudiants, et vos, djins do foclore, djins di teyåte;
Vos, Braibançons, Carolos, Montwès, Namurwès, djins d' l' Årdene, Vervitwès, Hutwès, Måmdiyins, Lidjwès,
Vos, Walons,
Vos, Walons d' ôte pårt et d' totavå,
Vos, Uropyins,
Bénvnowe å cour di nosse viye cité d' Lidje,
Bénvnowe avou vos coleurs, avou les ritchesses di vos teroes,
Bénvnowe å no del democraçreye,
Bénvnowe avou totes vos diferinces !
L' istwere si rapinsrè lontins di nosse grand rapoûlaedje.
Il a bén falou k' on djoû, nozôtes ossu, nos djhanxhe å cis ki nos moennèt : c' end est assez.
Il a bén falou k' tertos eshonne, nos nos rtrovanxhe el rowe po braire hôt et clair ki nos n' estans nén contins, k' i fåt fé bodjî les mwaisses del politike, k' i nos fåt ene RTBF beacôp pus walone.
C' est nosse droet, c' est nosse divwer.
Po l' prumî côp, les Walons, tos les Walons, sont cial po disfinde leus lingaedjes, po mostrer å payis tot etir k' i potchèt foû d' leus clicotes adon k' on les vout mesbrudjî e pus parfond d' leu tiesse et d' leu cour al kiminålté francesse et a l' RTBF.
Binamés plankets, djinteyès djins d' amon nozôtes, vos avoz co beacôp del foice po dire : neni, ci n' est pus possibe k' on vôte des decrets a Brussele, des decrets k' on n' aplike nén, k' on n' respectêye nén. Neni, li RTBF, k' on lome portant on " Siervice publik ", ni nos metrè pus so l' costé.
Awè, i fåt des çanses po l' culteure walone; awè, nozôtes ossu nos payans nos contribucions, nos estans des meyes et des cint meyes, et nos vlans schoûter nos lingaedjes al radio et al televuzion. I nos fåt å londmwin d' nosse radjoû ritrover tot çou k' nos avans pierdou mins beacôp dpus et nén des emissions wice k' on tchoûle. Nos n' volans pus des emissions la wice k' on djåze do walon e francès.
Nos lingaedjes, c' est l' Tchant del Walonreye, si åme, mins c' est ossu l' tchant do monde et ene pårteye di noste idintisté tot ostant ki del culteure.
Nos alans roter tot tuzant come des djins, camaerådes.
Nos alans roter avou des binamêyès pinsêyes po tos nos årtisses k' on roveye e nosse payis, a Brussele, al grande måjhone do Boulvård Reyers.
C' est ouy ou djamåy ki l' Walonreye doet mwaistrî si istwere, doet dire a ses efants k' i sont d' ene sawice, k' i n' fåt nén aveur sogne d' esse fir d' esse walon.
Nosse cok si recrestêye et houke Hinri Simon, Calozet, Carlier, Dewandelaer, Hinri Bragard, Duchatto, Defrecheux, Edouard Seret et tos les grands oteurs ki vikèt e nosse memwere po lzî dire :
Vos tchîfs-d'-ouve ni sont nén moirts, les Walons les mosterront ås djonnes d' asteure.
Ca les djonnes d' asteure volèt rtrover leu lingaedje, volèt vey do teyåte di cwålité et volèt dischovri des novelès creyåcions ki djåzet del vicåreye di l' an 2000.
Kiminålté francesse, nos volans do walon e scole, nos volans pårti noste eritaedje culturel avou tos nos efants et avou tos les cis k' ont tchoezi d' ovrer, di viker cial el Walonreye.
Urope, nos t' volans l' cisse des peupes et des culteures, nén l' cisse des martchands ki prometèt pus d' boure ki d' pan.
Walonreye, vike avou tes atnances, soeye bråmint pus sûteye et soeye fire di tes djins !
Walonreye, i n' a nén ki l' economike, i fåt-st ossu disfinde vosse culteure. Po çou ki l' Redjon lome li " Projet Global Wallon ", li govienmint doet trover tos les aidants possibe po foirdjî on pordjet culturel.
Awè, nos djåzans on grand et bea lingaedje k' on lome li francès. Mins l' walon, lu, a veyou l' djoû cial et nén a Paris.
Les lingaedjes walons sont-st ossu djintis po nozôtes ki totes les viyès pires, les catedråles et les grands monumints di nosse payis.
I fåt oizeur po viker !
Dji n' vos a nén volou arinner avou on messaedje trop påjhûle.
Dj' a volou k' i s' racoirdaxhe avou tos les breyaedjes ki l' Walonreye doet-st etinde po rivni å djoû.
Nosse lingaedje doet tni l' plaece ki lyi rvént, ca i fwait pårteye di nosse memwere, i doet esse èn acteur del cosyince walone, el fåt repeter sins låtchî.
Nos n' estans nén des cis ki s' siervèt do walon po s' essocter, mins, å contråve, po raviker dvins ene coine di tere ki nos volans vigreuse.
Dramatikeus, scrijheus, sincieus, ouy, nos estans tertos des coks bateus, des militants po fé do walon on vicant lingaedje ki mostere a l' Urope ki nosse peupe, tot djåzant l' francès, djåze, divize et cåze ossu on fir walon, rude et franc tot come nos peres.
Asteure, nos alans roter viè l' RTBF po rclamer tot simplumint çou ki nos rvént...
Asteure, nos estans des rezistants !
|
|
|
Paul Lefin, divins, Li Ranteule l° 5, erire-såjhon 1997.
Il avént vnou di tos les corons del Walonreye, les colebeus, coclîs, tchanteus, årtisses d' amon nozôtes, djårdinîs, fijheus d' rimeas, situdiants, djins do foclore... come l' Union Culturele Walone l' aveut dmandé. Il avént vnou po disfinde li walon lingaedje, k' aveut stî tapé foû des programes di l' RTBF. Il ont wårdé leu degnté, et fé leu rotaedje påjhûlmint.
Sacwants hôts politikîs estént addlé zels po refoirci leu-z accion. Dehousse a fwait tote li voye, eyet Van Cauwenbergh s' aveut fwait rprezinter pa Djåkes Chantry. Et co ds ôtes, surmint, ki dji n' a nén veyou, tot ocupé ki dj' esteu a dvizer avou tos les soçons ki dji rescontréve didins li moncea d' djins ki berôléve dins Lidje.
Vos årîz dvou esse la, vos eto, paski c' est nosse, c' est vosse lingaedje ki nos disfindéns, vosse droet a viker ôtrumint, viker e walon. Eyet l' côp ki vént, assuré k' on serè del pårteye.
Li côp ki vént, di dju, paski dji wadje ki li directresse di l' RTBF Lidje, li Mamine Pirote, n' årè nén coprin l' messaedje. Dji wadje portant ki, po lyi fé plaijhi, Camile Hénoq eyet Paul Lefin, prezidint eyet secretaire djenerå di l' UCW, avént dvizé e francès... mins cwand on n' vout nén coprinde, mes djins...
Portant, ci n' esteut nén seulmint des Walons k' i gn aveut, ci 8 di nôvimbe cial, avå Lidje. Nos avéns l' aspoya di cints et des meyes di djins, ki, totavå l' monde, divizèt on mancî lingaedje. Nos avéns eto l' aspoya des ancyins Rezistants, eyet come l' a dit nosse soçon Pål, çoula n' esteut nén sbarant, dabôrd k' ådjourdu, nos esténs eto des rezistants.
Rezister, c' est çou k' i nos fårè fé, mes djins. Li victwere n' est nen co åd dibout do tchmin, mins li 8 di nôvimbe, c' est assuremint ene dåte a scrire dins vosse calpin. Li 8 di nôvimbe 1997, les Walons estént dins les rowes, nén po-z aveur des cwårs, nén po fote on govienmint djus, les Walons estént dins les rowes... pask' il estént Walons.
Djan-Pire Tondu, divins: Dépêche de Wallonie, do moes d' decimbe 1997.
Ci 8 di nôvimbe ci, les disfindeus do walon di tot l' payis ont potchî foû d' leus clicotes. Li manifeståcion walone, metowe so pî a Lidje pa l' U.C.W. a yeu bråmint do succès. Dipus d' 1000 djins, des djonnes, des moens djonnes, des scolîs, des ovrîs, des djins d' totes les coûtches del populåcion, et avou zels, li mayeur di Lidje lu-minme.
Li Soce des Rcåzeus d' Walon î esteut ossu bén rprezintêye.
Ci grand rotaedje la moennéve les djins del Plaece del Catedråle disk' å Palå des Congrès, divant l' måjhon di l' RTBF. Adon, ene delegåcion ki rprezintéve les djins ki metinguént a stî rçûte pa Madame Pirote dins les buros del tévé. Elle a prometou...
Dji ratindrans, po vey si ces djins la del tévé valèt mî ki çk' on pinse di zels.
Pire Otdjåke, divins: Coutcouloudjoû l° 28, nôvimbe 1997.
Ci djoû la, a cabasse come des frés, dipus d' doze cints Walons ont brai NENI a ene politike k' elzès vout fé passer po des djins rescoulés d' ene epoke passêye.
Ces djins la, di totes les coines del Walonreye, c' est des djins d' ouy, di nosse tins, avou des idêyes d' asteure.
I rotèt droets dressîs, firs di leus atnances.
Des djins ki schoûtet l' radio, ki loukèt l' televuzion, ki payèt po çoula sins måy rén rçure d' adrame e discandje. Les decrets et les promesses ni s' magnèt nén pår cwand on lzès lait dvins des ridants serés a l' clé !
Ouy, c' est des akes k' i volèt.
Nos lzès ratindrans avou pacyince sins portant letchî nos plåyes.
Nén cnoxhou scrijheu, divins: La Wallonne, prumî troemoes 1998.
Li pus grande wangne, c' esteut d' aveur veyou raploure dipus d' meye disfindeus do lingaedje walon, di totes les cognes, avou eto des djonnes et des efants. Tot çoula, come en ene grande dicåce.
Çou k' end ont dit des cis k' estént la:
Ci fourit mo plaijhi do vey les gazetes k' avént stî evoyeyes drola, et k' end ont djåzé l' londmwin. Minme l' RTBF leye-minme k' end a cåzé dins s' djournå televuzé.
Mins çou k' emerveye li pus, c' est li rmetaedje di bokets d' walon å mitan des rpoirtaedjes e francès. Metans:
Albouneure ! Nos dmandéns dedja dispu ene tchoke po k' el walon siervaxhe dins les gazetes ôte pårt ki dins l' coirnêye "Nos dialectes".
Eto, on voet ki les gazetes djåzèt do walon avou des mots pus respectiveus ki l' ancyin "patois", on mot ki, droldimint, n' est pus scrît ki pa les diyalectolodjisses walons.
Insi, la Meuse si sieve do mot langue dins l' tite, pu dans l' papî lu-minme: "des Wallons passionnés de leur langue" "se sentent orphelins du langage de leurs pères".
Minme rissinta dins l' gazete "La Wallonie: "Pour la défense de leur langue".
Le Soir a bén veyou, lu avou, k' i gn aveut ene novele manire di cåzer des lingaedjes do payis: i scrît: langues endogènes, l' alomåcion oficire, et djus dins l' papî, parlers régionaux.
Mågré tot, gn a co des gazetes po rprinde les viyès rime-rames: pol Libe Beldjike, ci n' est todi ki del culture dialectale.
Sifwaitmint a Vers l'Avenir: les metingueus ont vnou disfinde leur dialecte. Mins pus lon, cwandminme, po ratourner li spitch da Lefin: "C'est la première fois dans l'histoire que l'on manifeste pour défendre notre langue".
Co on côp, on sint k' c' est Lidje ki moenne li danse po çou k' a a vey avou l' riclame pol lingaedje walon. Des politikîs lidjwès, et des gros colés, ont vnou roter avou les metinguîs. Gn a fok les gazetes di Lidje ki djåzèt "comifåt" do lingaedje walon. Li gazete di Nameur "Vers L'Avenir" est halif halof, mins les ôtes edicions del minme måjhon come "L'Avenir du Luxembourg" n' ont nén ddja dvizé del manif di Lidje.
Dins les gazetes di Brussele, "Le Soir" a rtourné cazake dispu sacwantès anêyes, et sayî d' esse politicmint comifåt avou les "afwaires walones". Årvierdimint, "La Libre Belgique" ni låtche nén do rwaitî les ptits Walons foirt grandiveuzmint. Ça nos rminbere on passaedje del teze da Djåke Werner, ki dit ki, po sacwants Brusselwès, li Walonreye, ça n' egzistêye dedja nén.
Cwand on rtuze ki l' RTBF est ene boesse brusselwesse, on s' dimande bén si les rclamaedjes del metinguisses seront oyous emey les boss de l' Avnowe Reyers.
Li lûte ki cmince doet vey pus lon k' el walon al tévé. I fåt k' les cwårs ki rexhèt del taxhe des Walons et ki sont metous pol culteure, i fåt k' ces liårds la soeyénxhe manaedjîs a Nameur, et nén a Bussele. K' el walon ni soeye pus ene tchitchêye po les foclorisses, u ene tchinisreye did dinltins, mins on lingaedje d' atôtchance po tos les Bedjes nén Tîxhons. Metans, on racourti e walon des djournås televuzés, on côp par samwinne po cmincî, pu tos les djoûs après. U èn egzåmin d' walon po tos les cis ki boutèt dins on media publik, paski, al fén des féns, i wangnèt leu crosse pal souweur des Walons ki payèt leus contribucions.
Frés walons, soûs walondes, po ene feye, waitans do loukî pus lon k' el betchete di nos solés. Asteure, c' est l' côp ki pete et ki n' crake nén.
Lucyin Mahin, li 24 di nôvimbe 1997.
Merci et gråces a Lorint Hendschel ey a Michele Gabriyel po les papîs d' gazetes.
Li minme pådje avou bråmint dipus d' francès. Version originale, avec traduction française partielle.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française).
(Back index par sujet) Alans rzè a l' edesse des sudjets.
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon. Les fotos di cisse pådje ci sont-st eplaideyes avou l' åjhmince del saetcheuse di poirtraits, Mareye Vandenheuvel.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
