|
|
Textes en wallon sur le mois de juin et la fenaison. Li pådjes do moes d' djun eyet do fenåmoes. |
|||
|
|
Textes en wallon sur le mois de juin et la fenaison. Li pådjes do moes d' djun eyet do fenåmoes. |
|||
dierin rapontiaedje - last update: 2004-02-14.
Dressêye:
Textes d'almanach. Sicrijhaedjes d' årmonak.
La fenaison. Fenåmoes.
Sortie des classes.
Li fenå-moes en imådjes.
Cwand ki l' four est grand assez, et cmincî a flori, et k' on-z a ene termene di bon tins, on pout cmincî li fenå, u l' fenåjhe, infin.
Ciddé el Walonreye, c' est sovint inte li cwénze di djun eyet l' cwénze di djulete.
Cwand i lût les cwate soleas - u k' i lût l' solea des cwate costés - c' est l' bon. Djôzef, on vî vijhén, dijheut adon: "On pout bén ataker a fåtchî: waite come i fwait fenant".
Fåtchî: do vî vî tins, on fåtcheut al seye [faucille]. I faleut toltins s' baxhî, et c' esteut nåjhixhant. Après, gn a yeu les fås a long mantche. On fåtchive d' astampé. Tos les djoûs, après ene djournêye di fåtchaedje, on rbateut l' få so èn eglumea, avou on ptit mårtea a fene pane. Li mårtea et l' eglumea, c' esteut les batmins.
Pôzucion do bateu d' få. Li rodje fritche mostere l' eglumea.
Les djins d' l' Årdene ki n' avént waire di four alént cobén al fåtchinne [louer leur service pour la saison de fauchage] e payis d' Heve, u e France.
Après, on-z a yeu les ptitès machines a fåtcher, k' on lome cobén les raezetes. Elle estént saetcheyes pa des tchvås.
Ene raezete, avou, chal, li båre côpeuse k' i gn a on tapis padrî (c' est po l' awousse, nén po li fnå).
Après, les fåtcheuses u les båres côpeuses ont stî atelêyes après les tracteurs.
Cwand l' four est fåtchî, i l' fåt leyî rsouwer deus troes djoûs, pu on l' mete e hougnes [andain], u e hougnetes, infin, po l' ritoûner, et po k' i s' enaire.
On voet bén les hougnes å dvant del foto.
Sol foto, c' est des resteleuses u rehougneuses k' on-z atele å tracteur. Come cisse-cile.
Dinltins, on rehougnive [mettre le foin en andains] avou on ratofane. (C' est vî, mins vos voeyoz ki, di ç' tins la dedja (diviè 1930), on n' foirdjeut ddja pupont d' noûmots e walon po les novelès usteyes des cinses).
S' i rploveut so vos hougnes, vos estîz cwite a ritramer l' four pattavå, por lu rsouwer: on djheut k' on dzandnéve. (La wai, on bea mot po les cis ki djhèt ki l' Feller est åjhey: e Feller, ça si scrît: "d(i)zan.n'ner").
Cwand les hougnes estént rsouwêyes, on meteut l' four a ptits hopeas, k' on loméve d' on no diferin e tchaeke payis: dj' a dins l' tiesse: les houteas, les pietchrons, les cojheas. Mins end a ene cåkêye d' ôtes.
des houteas di strin (les cis d' four sont parey).
Dispu la ene cintinne d' anêyes, eyet disk' ås anêyes 1950, on fjheut etou des gades: c' esteut li four ki rpoizéve so on troes-pîs, et n' aduzéve pus tere. On pierdeut moens.
Cwand l' four esteut bén setch, on l' ritcheryive e broxhe [en vrac] et l' regregner sol cina (u l' traveure).
tcheriaedje å four diviè 1950.
Après (inte 1960 eyet 1980), on-z a picubé l' four, et fé des boteas.
On picub.
Asteure, on picube avou ene aboleuse, et fé des ronds boteas, des boles, k' on-z a åjhey a tchåspougnî avou l' tcherdjeu frontå do tracteur.
0
Les ronds boteas (les boles).
adjinçné pa L. Mahin.
1.
Li djoye a cour,
al vole dj' acour,
po vs anoncî l' bouneur
ki totes nos vnans d' aveur.
Di continnmint,
dji dansereu bén,
dji freu minme li såvadje gamén.
E scole torade, on vént di nos aprinde,
ki faléve riployî nos cayés, nos papîs.
Et k' a fini,
dji n' divrè pus mi rinde.
O! Ké plaizir,
c' est m' pus grand dzir.
Respleu.
Ouy on brait "vive les vacances",
li scole vént do trepasser.
On-z a torade souné s' transe;
les beas djoûs k' on va passer.
Å diale tos les grands mås d' tiesse;
dj' endè poitrè seur nén l' doû.
Ca dji va fé l' fiesse,
ci sere pus doûs.
Dji va goster li djoye et l' liberté.
2.
Adie les dvwers,
n' areu dj' nén twert
di co m' ni m' tracasser?
Ma fwè! Dji m' va rpoizer.
Les dvwers sont djus.
On n' sicreye pus.
Et les carculs, dji fwai ene creu dsu.
Al clotche dji n' irè pus
kmincî djournêye, et tos les åmatén,
dj' årè djourmåy li tins
do poleur doirmi 'ne boune cråsse matinêye,
et minme ronfler disk' a dinner.
Respleu.
Dispoy lontins dj' m' è rafeye.
Mins çou ki m' fwait l' pus gleter,
c' est k' dji va divni ene djonne feye
ki fårè k' on m' moenne danser.
Dji pôrè do moens m' fé bele,
adonpwis les ptits valets, mi noineront Mamjhele,
et çoula m' plairè. Èm mame m' a dit
k' on doûs mot plait todi.
3.
Po fé m' bouneur,
i m' va faleur,
come dji n' frè pus l' efant,
des mousseures a l' avnant.
Èm pere m' a dit k' dj' ireu tchoezi
ossu vite ki dj' årè fini.
Èm rafiya c' est d' aveur mi longue cote
bén åjheye a rtrossî,
cwand i frè trop måssî.
Et pwis deus troes beas ptits vantrins mascote,
ki dj' discandjrè,
cwand ça m' plairè.
Respleu.
Asteure dji va rpride mi voye.
Il est tins do recori.
I tådje a MIÎ d' esse revoye,
pår ki dj' a-st on bea gros pris.
Et pwis m' fåt, sol droete sipale,
on pô fiester mes parints.
Et minine fé l' macrale :
k' on n' mi meskeuse rén.
Insi, bonsoir.
Cher public, au revoir!
Joseph Secretin, so l' air: "C'est le printemps qui passe", li 2 d' may 1907. (po li ptite Felicie Rossius).
Les djudis, après nonne, ossu rade maredé : " Vos froz vos dvwers divant d' aler djouwer ! " Et pus evoye å galop å coron do viyaedje. Trevåtchî l' grand flori pré e s' ecramiant dins les luzeres et les blancs coucous, e sorlevant ene poûssire di djaenes, bleus, rodjes påwions plins d' solea. Ratrape li ptit pazea ki brôzeye å pî des tienes, ki s' discrameye inte les noers sapéns; et vaila, dizo li Ptite Tinemont, dischovri l' Fontinne Sint Mårtén, et s' coûtchî dzo les coxhes po boere å sourdant li pus bele aiwe å monde, li pus claire, li pus frisse.
Mins on djoû, les omes ont fåtchî et les fleurs s' ont coûtchî come del dintele so les prés. Bén rate ele vont setchi dins l' ineye del fenå moes. Et c' est come on etermint, m' shonne-t i, cwand les grands tchårs passèt po ramexhner les hougnetes å coron des fotches.
Disk' a l' Fontinne Sint Mårtén, i faleut bén tote li vesprêye po nos ptitès djambes di roufions. Pus tård, dji purdeu mes marindes et roter des djournêyes å long; dj' aléve disk' å gofe di Belvå schoûter l' Lesse ki s' corceye e vorant dins les Grotes. Di l' ôte costé, c' est Tchession ki rleve si cresse. E cwerant bén a l' copete, on-z î rtrove co, emacralés dins les bouxhons di spenes, des restants d' meurs d' on vî tchestea do tins passé.
E rtrevåtchant les pateures, on-z arivéve ås rotches di Fåle k' on prind å rviè pa on pazea å bwès ou k' on-z atake di front e s' agritchant ås coxhes et ås raecinêyes. Vaila, a l' copete, c' est l' pus bea cwén di m' bea payis : li discôpaedje des campagnes si disploye dins les fonds; les crawieus tchinnes boirdèt les dereyes avou les noejhîs, les coignoûlis, les noerès spenes. Pu, sol schene des tienes, les bwès si rserèt et rcovri fwait a fwait tot l' côp d' ouy, disk' a vaila bén lon a s' piede dins les tchôdès wapeurs do moes d' djun.
Mins on djoû, i m' ont volé m' payis. Il ont pris tot ç' cwén la po-z è fé on «park a djibî», ont i dit, et l' raclôre so des kilometes padrî ene hôte cloteure di fyi, come a Buchenwald. C' est fini. Nos n' irans pus schoûter l' Lesse ki s' kitape e gofe di Belvå, et nos coûtchî des eures å dzeu des rotches di Fåte po sondjî.
" C' est po mete a l' abouche' ~ les fleurs et les biesses do payis " dijhèt i. Rastrind ! c' est po-z oblidjî les djins a monter dins ene sôre di tchår a bancs, k' i lomèt : " Safari&nbps;". Dji t' dimande ! et les pormoenner la ddins et lzî haper cwatru-vint francs, po leu boûsse. La, tén ! pocwè !
K' on-z espaitche do distrure les biesses et mesbridjî les campagnes : Come di djusse ! mi, l' prumî. Mins pocwè fåt i codåner po ça li pus bea boket do payis ? Binde d' halcotis I k' i m' frént må cåzer.
I m' ont leyî l' Fontinne Sint Mårtén, Soyire et l' Tinemont. Mins ene nute, dj' irè sins rén dire, == avou ene etricoijhe côper les fyis come les prijhnîs tins del guere. Et dji courrè come on fô riprinde çou k' est da minne. Et dj' aprindrè ås biesses a s' catchî d' zels dins les bouxhons et dzo les brantches, cwand on ls etind ariver; po les discoraedjî; k' i evonxhe pus lon fé leus martchotaedjes di rossea tchén.
A cwè çki dj' tuze, hon, mi, å moumint ki l' nute toume ?
L' oraedje si ramoncele å raeze des campagnes et l' aloumoere fait des ratchitchis d' loumire å triviè des nouwêyes.
Cwand irè dju co bagnî mes mwins et m' vizaedje dins l' claire tchanson del Fontinne Sint Mårtén ?
André Henin, divins: Årmonak do Payis d' Han, Les Cahiers Wallons, decimbe 1974.
Shûte di l' årmonak do Payis d' Han: djulete.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
Les mois et les saisons. Les moes et les såjhons.
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
