Lucien Mahin
Li broûleu.
(Le clandestin)
I.
Dji m' lome Rachid, Rachid Ouhsine. Dji va so mes catoize ans. Dji vén d' Casablanca et vo m' la dins ene oto ki m' moenne el veye.
Ké véye ? Dji nel såreu dire.
Dj' a dmoré troes djoûs dins on ptit viyaedje a-z aidî des maçons po ene crosse di pwin. Asteure i nos ont revoyî, avou m' soçon Ichem k' a "broûlé" avou mi. I nos ont dit : Shuvoz ç' mwaisse-voye la et vos avénroz al veye.
Dj' a co m' coûte coulote ki dj' aveu metou ç' djoû la, la cénk djoûs, asteure, cwand Ichem a-st abroké e coulot, et, tot dshoflé, dire d' ene trake.
- Abeye, abeye ! Gn a èn otocår k' est djoké sol voye di Mediouna, ki va so Talyinne. Les cofes ås bagaedjes sont grand å lådje, et i doet co ratinde ene grosse dimeye eure on busse k' amoenne des pratikes di Settate. Si t' vous "broûler", c' est pår li moumint. Dji nos mucheyrans inte les saetchs et les valijhes. I n' nos fåt waire di plaece. On s' sititchrè inte deus bagaedjes.
Dins des sfwaitès ocåzions, i n' fåt nén halkiner des eures. Kibén gn a-ti des refoircîs gaméns come mi, dins tot l' payis, ki revnut d' "broûler" et ki n' savnut kimint adiercî leu côp.
Et des pus vîs, et des omes et des femes fwaits, cobén.
Si payèt i padecô tchir et vilin po passer l' Grande Aiwe dins des naçales di bwès, des ptits bateas d' pexhe ki n' tinèt kécfeye pus ni a tchveye ni a broke. U dins des zodiakes, des grossès bårketes gonflêyes a l' air avou ou ptit moteur di Vespa.
Mi, c' esteut po rén, et dj' aleu trevåtchî l' aiwe å setch, trankile come Batisse, dins l' cofe ås bagaedjes d' on cår, lu-minme ebårké dins on feri. Ci serè pår li feute !
Come dit, come fwait.
Li "graisseu" (l' ome k' est avou les tchåfeus et ki fwait totes les olivetes); li graisseu, dabôrd, a moussî å cåbaret ene houbonde tot ratindant les voyaedjeus di Settate. I plouveut et fé brune. Ttossu rade kel vint d' bijhe, dji nos avans heré dins l' cofe, et si hertchî sol costé dirî deus grossès hôtès valijhes. Po prinde moens di plaece, on s' a coûtchî betchfessîs. Et haetchî tchaeconk on ptit saetch avou des mousmints, sins rén ki speye, po nos siervi d' cossén.
Dji n' avéns sogne did rén et nos avéns l' cour etait.
Diviè 8 eures al nute, li "graisseu" a vnou rclaper les ouxhlets do cofe ås bagaedjes (end a deus d' tchaeke costé d' l' otocår). Do côp ki l' car s' a-st enondé, on-z a cmincî a tchafter tot bas.
A ! k' on-z aléve esse bén el Talyinne. I paret k' drola, tolmonde a d' l' ovraedje; ki c' est tos les djoûs rosti-boli et k' on magne tertos do souke al loce.
On-z a co rdrovou les cofes, djusse d' on costé, ç' côp cial, ene troejhinne d' eures après. On-z a oyou des djins ki djhént "Kenitra Kenitra !".
On-z aveut ddja bén rôlé, dabôrd.
Après, on n' a pus rén oyou, ki l' zûnaedje do moteur di l' otocår, ki n' candjive dedja pus d' vitesse, enondé dins les grandès plateurs do Gharb. Et nos nos avans essocté.
Kibén d' tins est çk' on-z a doirmou ? Esteut ç' co nute cwand nos ns avans dispierté ? Va-z è vey, la, twè !
N' aveut nén on rai d' loumire dins ç' cofe la. Nén ene craeye, nén ene bîleure, nén ene crevåde, nén ene rayire po leyî passer l' djoû.
Nos esténs come on taesson dins s' trô, cwand il î dmeure po-z ivierner (dj' a veyou ça å posse).
A on moumint dné, li cår a staté et ns avans oyou des ôtès bruts : li boerlaedje des hoûlåds d' batea et li cwacaedje des mouwetes, come dins l' poirt di Casa. Seur ki dj' esténs arivés a Tandjî. Pu l' otocår a rdemaré i il a monté come so des sovrondes di fier k' ont bardouxhî å passaedje des rowes.
Pu pus rén, såf k' on sinteut l' cår ki hossîve et balanciner, tantea ki dj' a yeu m' cour k' a houri.
- Ni va nén rnåder so les saetchs des djins, la, ti, m' a-ti dit Ichem.
Finålmint, dji m' a coûtchî so m' vinte et ça a passé.
Pu: ridemaraedje do moteur, ricahossaedje des ferayes. Avancî sacwants lans, co s' arester, pu ravancî. Des vwès ki cåzént del gåtche mwin, des tocaedjes conte li dzo do cår.
Miele ! I rdrovèt les ouxhlets !
Dji nos avans racrapoté come des lursons et ritni si alinne. On brut di rniflaedje : on tchén ! Pu ttossu rade, ene vwès ki dit åk come "balé". Et les ouxhlets ki si rclatchèt.
On-z a rshoflé on bon côp.
C' est adon k' nos avans cmincî a-z aveur fwin.
*****************
Vouss on pistolet ?
C' est l' moenneu d' l' oto ki m' arinne. I cåze bén, lu; djel coprind bén, todi, mågré k' i cpite cobén sacwants mots.
Dji respond
- Dj' inme ostant.
- Et ene peme, kécfeye ?
- Dji vou bén.
- T' as fwin, dandjreus ? La lontins k' t' as
magnî ?
- Neni, nos avans magnî ene grosse télêye avou des canadas, des raecenes et des olives avou les maçons divant d' s' eroter. On-z esteut presses a-z aler conte li vint d' bijhe.
Nén vormint l' vint d' bijhe, mins del plouve a drache. Et dire ki dj' so tot trimpé, asteure. Ça fwait deus djoûs ki dji n' a k' ene tchimijhe a coûtès mantches sor mi et on fén texhou. Avou m' chorte a longuès djambes et mes solés k' ont velé cwand on-z a dvou potchî houte d' ene hourêye po-z ariver so l' otostråde, dji so gåy.
Poy k' i cåze bén come nozôtes ci ome la, lyi vou dj' dimander li voye pol Talyinne. Dji låtche d' ene trake :
- Del veye, ô, Monsieu, est çk' i gn a des otocårs ki vont so Talyinne ?
Paski, dji n' vos a nén co dit, mins ci payis cial k' on-z a moussî foû do cår et berlôrer avå dispus troes djoûs, ci n' est nén l' Talyinne. Biesses k' on-z a stî di moussî foû do cofe cwand l' cår s' a djoké po les djins mareder. Dazår k' end aveut ki n' avént pont d' cwårs po payî leu marinde å restorant, et k' avént d' l' amangnî dins leus saetchs pask' on-z a rdrovou les cofes et sacwants ont rhapé leu bagaedjes.
Nos n' fijhîs ni ene ni deus. Nos zouplîs d' on lan foû do cofe et steper evoye, sins loukî padrî.
Nos avént i veyou, les cis do cår ? Dji n' vos l' såreu dire. On s' a catchî dins on tchamp d' olivîs. C' esteut ddja l' vesprêye, et ç' côp ci, nos avéns les deus gråces ki pîlént; dj' ô bén dj' avéns fwin et soe.
Cwand k' il a fwait noere nute on s' a rapreyî do restorant, et al plaece ki les djins magnèt dvant l' ouxh, la k' i gn a deus grands batchs ås mannestés, nos avans stî forguiner dvins po trover sacwants croxhons d' pwin et des oxheas d' cokeas nén bén spepyîs.
Après, nos avans veyou les raiwires et, a on moumint k' i gn aveut waire di djins (après k' on cår åye sitî evoye et divant ki l' shuvant n' arive), nos avans moussî ladvins et boere al cråne do robinet.
Pu roter après l' prumî viyaedje k' on voeyeut les djaenès loumires blawtiner å lon.
II.
Dji m' lome Djihan-Flupe, dji so walon. Dj' a skepyî el Walonreye, todi, di parints walons dins on gros bork di l' Årdene. Djel lomrans Rmîveye.
Mins dj' a cwité l' payis djusse après mes scoles. Po n' nén fé m' tins d' sôdård. Oyi, dji so pacifisse. Mins purade, dji n' acceptêye nén l' otorité d' ene sakî ki nel merite nén.
Dji n' schoûtreu måy on mwaisse k' est pus biesse ki mi et mi dmander d' fé des ovraedjes a non-syince. Po n' nén passer m' tins reclôs dins ene gayole militaire, dj' a fwai çou k' on loméve on siervice civil e Tîce-Monde.
Ça a toumé come ça, d' astcheyance, ki dj' a yeu ene plaece å Marok. Et al fén des féns, dji n' a pus cwité ç' payis la, apus k' po mes condjîs ki dji passe todi el Walonreye.
Dji n' a fwait k' deus troes côps l' voye en avion. Nén k' dj' a peu des areyoplanes, mins, cwand vs estoz rarivé å payis, vs estoz gåy cwand vs rivnoz pa les airs. Cwè frîz bén, el Walonreye sins oto, cwand vs avoz tos vos parints et tos vos plankets dins des ptits viyaedjes, di Måmdey a Tournai.
Ça fwait ki dj' a pus sovint fwait l' voye e vweteure. Ci côp cial, c' est l' 37inme feye, si dj' conte bén, ki dji berôle avå France et Spagne. Rinse, Paris, Pwetî, Biarisse, Bourgosse, Madrid, Gurnåde et Al Xhozirate, la k' on passe l' aiwe disk' a Sebta. Pu les ehales del dwane marokinne. Dinltins gn aveut eto les Francès et les Spagnols, et kécfeye, il estént spepieus avou.
Li prumire anêye ki dj' a fwait l' voye Walonreye Marok, dj' esteu on djonnea djusse rexhou d' l' univ. Dj' aveu fwait sovint d' l' otostop dins m' djonnesse.
Dj' aveu rivnou e stop d' ene tuzinne rilidjeuse a Godene ki dj' aveu 17 ans. L' anêye d' après, dj' end aléve avou ene grosse valijhe a mwin - dji n' aveu nén des cwårs assez po m' atchter on saetch å dos - passer ût djoûs e l' Olande, po vey si l' flamind k' dj' aveu-st aprin e scole mi pôreut siervi podbon.
A l' univ, les prumirès anêyes, dji fjheu tofer do stop po rivni l' semdi. Eyet co po-z eraler l' londi, ki c' esteut bråmint pus rikerak. Mins dj' end aléve disk' a Måtche avou on planket da m' pa, Did la, dji stindeu m' pôce et dmander po-z esse tcherdji po Nameur, Lovin, Brussele. C' est totes plaeces ki dj' î a studyî.
Ene anêye, dj' a minme fwait tos les djoûs Lovin Brussele tot levant m' pôce. Dj' aveu on cotche kiminåltaire a Lovin, ki nos rivneut mo bon martchî. On cotche kiminåltaire, c' esteut ene måjhon k' on louwéve nozôtes minme, et s' pårti les costindjes inte shijh set situdiants. Dji m' leveu å cwårt po shijh. Didjuner al varade; zoupler so mi ecnêye-ås-rowes [bécane] disk' a l' intrêye di l' otovoye. So cénk, dijh munutes, dj' esteu tcherdjî. Les Lovanisses ki boutént a Brussele djåzént tertos francès, motoit bén pa des côps ki dj' a fwait l' convoye e cåzant flamind - djel divize co voltî - mins dj' end a pupont d' sovnances.
A l' intrêye di Brussele, dji m' ritroveu dins les trams. Onk u k' c' est deus, k' i m' è faleut po-z ariver - al dierinne broke u avou ene pitite astådje - so posse, dj' ô bén: les scoles d' årtisse; Cureguem, dabôrd.
Et po les condjîs, dji rprindeu m' saetch-å-dos - ci côp ci, dj' end aveu atchté onk - et a Diu m' evoye so les tchmins di Beldjike, di France, d' Almagne, d' Inglutere. Minme el Daenmåtche ey el Suwede ki dj' î a levé m' pôce. Å pus sovint, l' esteut co po des cayets d' veterinaires. Des stadjes dilé des årtisses do payis; li fôre agricole di Paris; èn institut di rcweraedje årtisincieus dé Oupsala, Suwede.
Dji n' a måy avou d' agrè po passer mes condjîs ståré come ene flate so do såvion, a rcure å solea. Dj' aveu meyeu di rtrover li monde des ptits cinsîs, rimetou dizo ene ôte cogne, dins on novea payis. Et les årtisses k' alént avou. Pocwè ki dji vs raconte tot ça, ô, mi ?
A way ! E moes d' setimbe 1977, vo m' la di l' ôte des costés del baye, u purade do pare-brijhe. Li mwinde oniestruté, asteure, c' est - tchaeconk si toû et on plaijhi våt l' ôte - do tcherdjî les djonnes heres ki sont la-st arokés a pî avå les voyes, et stinde leu doet.
Ni m' cåzez nén des crapådes. Li bele otospeuse ki vs ratind li long d' ene pitite voye et ki vs fwait on riya disk' ås orayes cwand vs el voloz bén tcherdjî, ça n' egzistêye ki dins les fims. U dins les sondjes ! Ubén pus tård, cwand vs estoz avou vosse feme !
Les prumirès anêyes, di dj', ki dj' a berôlé so les voyes di France et d' Espagne, dj' a sovint tcherdjî des stopeus. Pu, dji m' a maryî, et aveur des efants. L' oto esteut sovint plinne a hope. Pupont d' plaece po les stindeus d' doet.
Asteure, pol prumî côp dispu ene tchoke, dji m' ritrove tot seu dins l' vweteure. L' ahike, c' est k' les stopeus ont disparexhou. Les djonneas sont tertos divnous ritches. Gn a pupont d' familes d' ene cénkinne efants. Les deus djonnes, u l' efant unike - li ci k' årè l' tchambe et l' botike - est gåté pouri. Gåtêye poureye, si c' ste ene glawene. Et des sôs plin les pates. Cwand l' pa n' a pont d' ovraedje, gn a l' tchomaedje, les CPAS et hay vos nd åroz.
Et pu, les voyaedjes en avion sont pår meyeumartchî. Avou Etrenete et del pacyince, les tikets al dierinne broke vos rivnèt co moens tchir ki çou k' vos alîz furler so les voyes en otostop po s' nouri et lodjî.
Gn a co seur çou k' on-z ôt ål teyessef et k' on voet å posse et dins les gazetes. Des vîs vicieus macsådeus ki fjhèt toirt ås djonnes, valets et comeres ! Kés trevéns !
Et c' est ki: gn a pus waire di stopeu avå les voyes.
Et les voyes ont candjî eto: c' est cåzu tote otostråde, del Walonreye disk' a Malaga. Les tchouk-tchouks Malaga did dinltins årént åjhey di fé leu handele, s' i rivnént å djoû d' enute. So ls otorotes pont d' pîtons, c' est l' rîle et li lwè. Ça fwait: pont di stopeus.
Dj' end a djusse rescontré onk del nute dins on candjisse [échangeur] a Bordeaux. Nén possibe di djoker. Dj' a dvou continouwer, voye non voye.
Mins la, téns, e plinnès montinnes d' Andalouzeye, on ptit djonnea ki mostere li doet. Dji n' fwai ni ene ni deus: dj' ahote li weteure sol dilé del voye et dji m' clintche po drovi l' ouxh.
Ça n' a nén tchamossî. Il aveut corou come on live sol tins ki dj' gåréve l' oto. Et il esteut la ashî astok di mi.
Dji l' a carwaitî: dji contéve ki c' esteut on scôli espagnol ki s' pormoennéve po les condjîs. Mins ci-cial, avou s' bermuda et ses viyès basketes totes mannetes, ça a pus vite l' air d' on barakî.
D' on barakî u... d' on broûleu.
Les broûleus, c' est come ça k' on ls a batijhî, e Marok, tos ces djonneas la ki passèt l' Mitrinne Mer catchetmint et broûler leus papîs cwand i sont-st arivé e l' Espagne.
I n' m' a falou k' èn åvé po saveur cwè. Dji l' a-st arinné en arabe.
- Did dou vénss ?
- Dj' esteu amon des djins, ciddé låvå, avou m' soçon ki fjheut do stop avou mi, sav' bén, li roufion k' on-z a passé houte di lu enawaire.
Come d' efet gn aveut èn ôte roteu, deus troes cints metes padvant mins ki n' arestéve nén ls otos, lu.
- Et eyou vass?
- El veye.
Vo m' la crås avou ça ! End a tos les céncwante kilometes, des veyes. Mins cial, c' est l' veur, li grande veye k' i gn a l' pus astok, c' est Malaga.
- A Malaga, dabôrd ?
- Åy !
Après ene tchôde, c' est lu ki ratake
- Gn a-t i des otocårs ki vont e l' Itåleye ?
Dji manke d' avaler m' raetchon.
So ene houbonde, dji véns di m' rinde conte ki n' sait cåzer espagnol ki n' kinoxke rén del djeyografeye, et k' i n' såreut scrire si no, nén ddja en arabe. Tot çou k' il a fwait dins s' veye: etertini les machines a keude dins èn ovroe testile, la k' on texhive des tchåsses al machine.
Si pa, moirt k' i n' aveut pont d' ådje; si mame ki fwait les manaedjes a Casablanca, et ki n' a waire di tins po si rtourner cwand ele rarive å niût, fene sicrande. I dmoréve avou ses matantes et s' nenene.
I m' raconte si paskeye. Li cofe ås bagaedjes, li petaedje å diale, l' ovraedje come maçon avou des ovrîs Marokins rescontrés d' astcheyance.
Tot d' on côp, gn a ene idêye ki m' aspite el tiesse. Et si dji m' aresteye a Malaga pol dischinde, et les djindårs - li guardia civil, come on les houke - mi toumer sol camizole tot voeyant l' arnaga, moussî come on canvolant. Et m' dimander mes papîs. I tuzront, sins manke, ki c' est mi ki l' a-st amoenné do Marok a l' Espagne. Trafik di clandestins. Ça doet coster tchir, la, ça. Dji n' a nén håse di m' ritrover å pote e l' Espagne. Dj' a ene feme et des efants a nouri, la, mi.
Cwè fé, dabôrd ?
Li distcherdjî "el veye" avou ses måsseyès lokes so s' dos. Cwè çk' i frè après? Aler tinde li mwin po-z aveur ene cloutche ? Et wice k' i lodjrè ? Il est ddja tot frexh, et i plout co a rlaye di bok. C' est on toû po-z atraper ene peumoneye, paret, et î leyî les hozetes. A 13 ans, ci sereut pår l' ahike !
Lyi dner des mousmints da minne ?
Il est bråmint pus ptit k' mi. Et s' i toume so les mafias k' apicèt les broûleus et les resserer dins des cåves. Après, i scrijhèt ås familes å Marok, et lezî dmander on gros niyåd po bén vleur dislaxhî leu valet. Et après, l' evoyî dins èn ovroe e noer, dins les seres a papayes et a bananes k' il î fwait 40-50 digrés, et dmorer ovrer ladvins 12 a 15 eures par djoû. Et tot ça po ene crosse di pwin.
Li paradis ki les clandestins sondjnut divant zels passer l' aiwe divént sovint èn infier.
Et s' aler plinde a kî ? On lzî a stitchî dins l' tiesse ki, s' i vont al police, i s' vont fé rlater a moirt. Et bôreater come dins les prijhons politikes do Marok do tins del gayole di Tazmamaxht.
L' evoyî dmander l' djîsse ås Bounès Ouves ?
Lyi dire di briber ene djigue al rexhowe des eglijhes ?
Cwand dj' a yeu tot tuzé, i m' a shonné ki l' meyeu consey a lyi dner, c' esteut co di waitî del fé raler e s' payis.
Dj' arivéns a Malaga. I faleut rexhe di l' otovoye et moussî dins les rodjès lampes et les ptitès stroetès rowes. Cwand dj' a stî pol distcherdjî, dji lyi ridmande co:
- Vouss eraler å Marok, alfén ? Il a fwait sene k' oyi. Gn aveut ddja pont d' må !
On-z a co rôlé 150 km eshonne, di Malaga al Xhozirate.
Tot d' on côp, i m' vént co ene apinse: est çk' il aveut dit a s' mame k' i vudive foû payis?
- Mes plankets lyi åront dandjreus stî dire, va dazår.
- Såreuss bén scrire ti adresse so ç' papî cial ?
Ben neni, taiss k' i n' såreut. I n' sait ddja scrire.
On s' aprepeye do poirt d' Al Xhozirate. I mel fåt leyî ndaler, asteure.
Dji note l' adresse ki m' dit et lyi scrire on papî po s' i s' vout prezinter å håjhleu do poirt:
Djel sicreye èn inglès.
To anyone who will read this paper.
This guy's name is Rashid Ohsin. He is in Spain since a few days, without papers. I convinced him to go back to his homeland. Please, be kind and direct him to any official service aimed to send back illegal migrants to Morocco.
(Å ci, al cene ki lirè ç' papî ci:
Ci crapåd cial si lome Rashid Ohsine; il est e l' Espagne dispu sacwants djoûs, sins papîs. I s' a leyî adire por lu-z eraler å Marok. Vloz bén esse binamé (êye) assez po l' mete dins les mwins des siervices ki c' est leu-z ovraedje di remoenner les clandestins e leu payis ?)
Ene dimeye eure après, dj' esteu dins l' batea Al Xhozirasse-Sebta.
Tot sondjåd, ene sakî ! Pôve tchot, di l' ådje di m' pus djonne des gaméns ! Et dire k' end aveut des meyes, come ca, ki ratindént po "broûler" so des ptitès fortcherdjeyès naçales, ki s' plèt rtourner a tot moumint et les naivieus tertos peri neyîs.
U des ôtes, come ci-ci, ki s' tchôcnut dins des camions d' martchandijhes et ki morèt stofés pask' i gn a pont d' craeyes po l' air amoussî. U des cis ki s' herèt dizo les dmeyès rmokes [semi-remorque], inte les aessîs et les londjrons et ki toumèt sol voye pask' i s' ont-st edoirmou.
Et ki ça sereut si åjhey di dner des ptits ovraedjes di rén do tot si on les freut vni lweyålmint. Après les aveur sicolés dins leu payis. Dins des Cinte di Dvant-Ebagance [pré-émigration]. Rén k' po wårder les eglijhes et n' nén esse oblidjî d' elzès serer a clé, sogne des hapeus. Dji m' dimande on pô: les måjhons do Bon Diu wice ki les efants do Bon Diu n' î plèt ddja inter.
Dins vint ans, gn årè pupont d' djin assez e l' Urope, poy ki les Walones - et ls ôtes sifwaitmint - ni vlèt pupont fé d' efants. Kî çk' i vs payrè vos pinsions ?
Dji m' voereu bén professeur dins ces Cintes la po scoler li lingaedje eyet l' tuzance walones ås cis ki vôreut vni bouter el Walonreye.
Les Catalans fijhèt ddja bén insi.
III.
Casablanca (Marok), Coulot Massira 3, rowe 27, måjhon 52.
Di flaxhe, c' est ene hobete ås telefones.
Li patrone, Nayma, ene pitite trintinne, a drovou ene miete tårdeymint. Il est ddja nouve eures et dmey å matén. Bawaite ! Les cis ki vont bouter di ttå matén n' ont nén l' ådjeu d' telefoner a Tibî Meyî. Les femes do cazer - c' est zeles les meyeusès pratikes - ni s' dispiertèt ki sol côp d' set ût eures. Les omes et les grands efants ont dvou saetchî leu plan po ddjuner tot seus.
Li tins pol té rashir, di s' fé sacwants vôtions; adonpwis, di fé magnî les pus djonnes des roufions, di discramyî les tchveas des ptitès båsheles ki vont a scole, et il est ddja nouve eures passêyes. S' i gn a des telefonaedjes a fé, il est co grand tins.
Portant ci vénrdi la, li prumî d' avri 2003, gn aveut ene glawene ki pesteléve divant l' ouxh do telebotike. C' est Souwaad ene pitite vijhene ki Nayma conoxhe bén. Nayma si fwait arinner setchmint:
- Gn a ddja pont d' må k' t' arives !
- Pocwè ?
- Rade ! Dji doe houkî m' soû Chama a si ovraedje. Si fi est vicant.
- Rashid ?
- Oyi, il a broûlé !
- Et il a passé sins må ?
- Tådje ene miete; nos taprans nosse divize après.
Souwaad sititcha ene troejhinne di pîces dins l' aparey et djåza on moumint avou s' soû. Ele fijheut des xhinêyes come on djoweu d' role so li scanfår. Et xhaxhler dipus d' on côp; c' est k' elle esteut binåjhe, dabôrd.
*****************
Cwand Souwaad moussa foû, ele trova Nayma so des tchôdès braijhes. Saiss bén, don, les cmeres, cwand ele divèt ratinde ene tchôke po saveur les dierinnès codowes, c' est come s' ele serént schoirceyes evike.
C' est k' el brut s' aveut spårdou, enawaire, dins l' coron, ki Rashid, li fi unike da Chama do Scrinî, aveut disparexhou. Moussî come il esteut, avou ene coûte marone et des viyès basketes, i n' åreut oizou endaler å trin u a l' otobusse.
D' abôrd, c' est k' il esteut moirt u k' on l' aveut hapé.
Moirt, sipotchî pa ene oto, motoit. Et l' tchåfeu po n' nén ndaler el gayole, prinde si coir et l' aler taper el mer. Mins Mouze rind todi ses oxheas. Dj' ô bén: on neyî est tofer rihiné sol pladje på djeu do waxhla et do rewaxhla [flux et reflux].
Ubén k' i s' åreut yeu stî tchôkî emé li handele des martchands d' tchene [cannabis]. Et s' siervi dins leus cagnotes. Ça, ça n' pardone nén, saiss, monparan. On vs dischind come å tere-pupe.
Nayma aléve saveur li fén mot, eyet l' tote prumire.
C' esteut sins conter so ene pwaire d' orayes ki n' pierdît nén on mot del divize: les cenes da Selma, ene crapåde del minme coulêye, k' aveut stî a scole avou Rashid.
*****************
Selma aroufla e s' måjhone, tote dishoflêye.
- Cwè çki t' as prin di t' fote ene schandeye ? ki s' mame lyi dmande. Ti prinss po Nawal Moutawakkil (ene coreuse a pî, tchampione olimpike) ?
- Neni c' esteut po vs raconter, li valet da Chama, saiss bén, li båshele do scrinî ki fwait les manaedjes amon les Djwifs del Viye Veye, ebén, il a broûlé.
- Mins i n' a pont d' ådje. I n' est nén ddja rsouwé padrî ls orayes.
- Il esteut l' anêye di dzeu mi e scole.
- Kimint k' i payrè les passeus d' aiwe ? Si mame n' a nén ddja ene cloutche pol rabyî comifåt a l' Ayid Miloud. Il est todi so tchamps so voyes avou l' minme rapîçté bermuda.
- Taijhoz vos, il a adiercî s' côp. Gn a on blanc ki l' a tcherdjî e l' Espagne et k' a vnou dire cwè a s' matante... K' il esteut haitî, et k' il aveut passé sins må, dins l' cofe di l' otocår. Asteure i wangne ddja des çanses come vårlet amon des monsieus.
- Bén, tant mî våt ! Waitans do fé bebele avou s' mame, dabôrd, asteure.
Et ele tuze dins leye-minme:
"Elzî va surmint ravoyî des liårds, et dins cwate cénk ans cwand il årè l' ådje di moenner, rivni avou ene bele vweteure et des sôs plin les mwins. Ça freut motoit bén on bon marieu po nosse feye, çoula. On-z a ddja veyou tot ça."
- Selma, båshele, alez cweri del farene, del dobe zero, å botike. Nos alans fé des coukebaks. Et al nute, dj' end irans poirter a Chama. Come ça, on sårè bén cwè.
- Oyi, da, man; dji m' î va totasteure !
- Et si elle a l' adresse di s' fi a l' etrindjî, vos lyi scriroz ene pitite cåte po lyi dire "Proficiåte".
Et dins leye-minme:
"On n' sait jamwais, on djoû... on plaijhi våt l' ôte... "
L. Mahin, li 25/05/2003, nén eplaidî.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Back textes Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje des scrijhaedjes da Louline Voye.
(Back textes Louline Voye en wallon commun) Sicrijhaedjes da Louline Voye fwaits u redjårbés e rfondou.
(Back textes en wallon) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back homepage Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje divantrinne da Louline Voye.
(Back) Hay ervoye al mwaisse-pådje
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu. On les pout rcopyî et redjårber tot rahoucant l' adresse did so les fyis.
Édition en ligne explicitement autorisée par l'auteur. Reproduction et adaptations autorisées en citant la source Internet.