|
|
Textes en wallon commun sur le militaire. Sicrijhaedjes e (rfondou) walon so les gueres. |
|
|
Textes en wallon commun sur le militaire. Sicrijhaedjes e (rfondou) walon so les gueres. |
dierin rapontiaedje - last update: 2004-08-10.
Dressêye:
Stratégie et techniques militaires.
Articles journalistiques sur les guerres actuelles.
La victoire passera-t-elle désormais par la gestion des medias ? Li guere des imådjes.La victoire passera-t-elle désormais par la gestion des medias ?
Li guere des imådjes
Al fén del guere do Viet-Nam, des filmeus a leu boûsse avént mostré des poirtraits d' on viyaedje broûlé å napale påzès marenes amerikins. Francis Ford Coppola aveut rexhou s' fime "l' Apocalipe, c' est asteure". On-z î voeyeut des prijhnis amerikins margougnîs pås Viet-Congs. Nén ragostant nerén po les mames k' avént leus "roufions" låvå.
Les djins fourît disgostés. Les movmints disconte del guere ezès Stats-Unis, ratakît leus metingues. Al fén, les Amerikins avént dvou ployî bagaedje, poenneus come on bådet k' åreut pierdou ses orayes.
El prumire guere del Gofe (1991), les Amerloxhes estént les grands mwaisses des tchinnes di T.V Daegnrece. CNN vos fjha vey les atakes des avions U.S. come si ç' sereut vos l' moenneu. Todi avou les esplikêyes d' on seu costé des bateus. C' esteut des frappes chirurgicales des bombårdimint di cérudjins, ki n' toutchént fok les adierças militaires, sins aduzer les civils
Djihans todi kécfeye !
Po les disdire, rén ki li Iraqi TV, leye eto ki tneut avou on costé. Li ci ki n' ôt k' on son n' ôt k' ene clotche ! Ci fourit on djeu d' efants d' amete li tévé da Saddam di tchåspougnî les fotos, d' evoyî des forveyowès imådjes. Les djins des payis arabes n' avént adon a razouyî ki leus tévés nåcionåles. Ki n' mostrént ki çou k' esteut bea a vey. Ni rovians nén ki sacwants payis arabes (Edjipe, Sireye, Marok) avént des sôdårds aloyîs ås Amerikins, mins k' avént dmoré e l' Arabeye Sawoudite, nén moussî e Koweyte u e l' Irak.
Dins les scoles di gaztîs, ouy, li prumire guere del Gofe est mostrêye come çou k' i n' fåt nén fé po-z atôtchî les djins dins on disdut militaire, sapinse Nicolas Henin, èn evoyeu d' noveles di Bagdad, a s' boûsse.
**************
E 2003, cwand les Amerikins, et leus noveas aloyîs brokèt so l' Irak, li waitrê tévérece a mo candjî.
Dispu 1995, gn a askepyî ene tchinne spoutnicrece indepindante, Al Djazira, edjistrêye e Katår. Des djins d' mestî, saiss, zels ! End a mwints k' avént stî gaztîs å posse al BBC arabe, a Londe, dabôrd.
Avou les antenes-schieles, gn a bråmint del djin dins les payis arabes et ådfoû, ki n' riwaite pus k' Al Djazira. E 2003, tins d' l' abrocance amerikinne, et pus tård, tins del guere d' ocupåcion, Al Djazira et si ptite sour di Bareyn, Al Arabiya estént dins les prumîs.
E 2004, cwand les Rezistants s' ont metou a-z apicî des etrindjîs, les gaztîs uropeyins n' estént pus foirt a leu-z åjhe. Årvierdimint, Al Djazira et Al Arabiya estént les bénvnowes po-z evoyî les fotos des laidès keures ki, come dins totes les gueres, les abrocants fijhèt vey ås djins do payis. Les djins do payis, ki come dins totes les gueres, sont purade po l' "Årmêye Blanke" ki po les ocupants.
C' esteut insi el Walonreye di 1940 a 1945, todi.
Les tévés n' sont nén neutes. K' on sondje a l' RTBF ki n' djåzéve måy del Walonreye ki pol codjåzer. Eto, c' est nén avou ls Amerikins ki les tchinnes arabes pa spoutnik vont tni !
Ci côp cial, gn a pus nou payis arabe dins les Aloyîs. Ça fwait k' les gaztîs ont bon do filmer des imådjes d' efants moirts, di sôdards ki petèt l' ouxh d' ene måjhon et cotchiner les djins, omes et femes, des camions amerikins cobroûlés a craheas et des djonnes heres irakyins ki dansèt tot mostrant li V del victwere.
Ces imådjes la si vindèt bén. Aprume s' ele sont rnacantes di bôreataedjes.
Les tchinnes d' Urope et d' Amerike sont spaneyes, paski leus gaztîs n' ont nén åjhey di esse el boune plaece å bon moumint. Ele sont-st ahesseyes pal Djazira.
Mins ces imådjes la ni fjhèt nén l' riclame des Djancaisses ! A té pont ki li prezidint Bush a ametou El Djazira di spåde li haeyeme siconte des Amerikins emey les Arabes.
Bén, dai !
Tuzez a Goebbels, li minisse del propagande da Hitler k' åreut yeu rprotchî al BBC ki ses emissions fijhèt vey evi les Almands !
Gn a des ôtès imådjes k' ont stî cossemêyes so l' Etrenete lanawaire, et ki seront eto ene fameuse pîce cwand on scrirè l' istwere del distcheyance des Amerloxhes e 21inme sieke. C' est le cenes des margougnaedjes des prijhnîs el prijhon d' Aboughrayb.
|
|
|
|
On-z aveut oyou cåzer des pioles del Nonne-Afrike di l' Apartheid, des cenes då ptit Dofe al moutaetche, da Pinotchet, da Hassan II u da Stalene. On sait bén kimint k' les prijhnîs sont-st ahessîs ladvins. Mins dins ces redjimes la, on nel sait k' après, foirt après, cwand sacwants prijhnîs ki n' î ont nén leyî leu hozete si metnut a scrire, et a dire cwè.
Cial -- merveye assez ! -- c' est les margougneus zels-minmes k' on fwait del riclame. C' est zels k' ont-st evoyî les fotos a leus soçons, pal Daegntoele. Come des tchesseus ki s' amuzèt avou l' djibî, divant del bouxhî djus, et fé saetchî leu poirtrait divant leus tåvlea d' tchesse.
Emey les bôreas gn aveut motoit des "coujhnîs" Nonne-Afrikins u des Ancyins da Pinotchet, ces "civils" la ki boutèt come mieçnaires po ls Amerikins. Mins gn aveut eto des sôdards "ordinaires". Inte di zels, li ptite djonnete k' on voet so les rlomêyès fotos k' ont catourné l' monde.
Est i possibe, bén seur,d' end ariver si bas ?
Taijhoz vos! Dji vos ndè va conter ene!
On pô après li 11 setimbe 2001, dj' a toumé, ene sadju el Walonreye, avou onk di mi ådje (dji so co al foice di l' ådje, mins cåzu inte deus ådjes) k' a ene bele plaece dins ene societé amerikinne. Il a stî a scole disk' a 25ans. Il a låtchî sins rire:
- Ces Arabes la, poy k' i vlèt mori po-z aler å Paradis da Ala, n' a k' a les mete li dos disconte on meur et les scroter d' on côp d' fizik. On lezî dinrè voltî ci côp d' mwin la !
Li tournaedje a fåve ki dveut esse l' airance dins ç' societé amerikinne la aveut prusti si prope djudjmint, et i spårdeut ci riyaedje la, nén honteus po on sô, ådfoû di si ovraedje.
Ké diferince inte ci råjhonmint la et li cdujhance des gayolîs d' Aboughrayib ?
Et pu, on-z a cnoxhou bén pés k' ça al guere di catoize.
Lucien Mahin, li 23 d' may 2004.
Quelle est la seconde force occupante en nombre en Irak ?
Noveles di l' Irak.
E l' Irak, li deujhinme pus grande troplêye di sôdårds, c' est nén, come on l' pinséve disk' asteure, li Grande-Burtaegne avou ses 10.000 sôdårds.
Kî k' c' est, dabôrd ?
Minme li pus près aloyî des Estats-Unis a moens d' pwès ki çou k' a divnou l' deujhinme foice d' ocupåcion: les mierçunaires. I gn a al boune 15.000 mieçnaires so plaece, des ôtes sourdants dinèt l' nombe di 40.000.
Toursiveuzmint, on lzès lome pa des côps "civils", u " adjint d' surté ". I fjhèt a pô près les minmès bouyes ki les sôdårds di l' årmêye eyet del marine des Estats-Unis.
D' après des djins k' i gn a, c' est ene manire pol govienmint amerikin di rhôssî l' nombe di sôdårds sins dveur mobilijhî, sins enonder li "draft", sapinse k' on n' dit låvå. Oudonbén, come ene ôte sakî l' a si bén metou: "come l' årmêye n' a nén savou mete des sôdårds assez å siervice di Halliburton, il a bén falou ki Halliburton live ses prôpès tropes".
Les mierçunaires estént les prumîs dvant ls ôtes po-z ataker l' veye di Falouja. Ça fwait k' i gn åreut ene septantinne di mierçunaires di moirts, a pô près li minme nombe ki d' sôdårds eyet d' maréns. Mins nerén, come les mierçunaires n' aparexhèt nén dins les statistikes, c' est ossu ene sûteye manire pol govienmint des Estats-Unis di muchyî l' vraiye costindje del guere.
Insi ç' moes chal [avri 2004] (k' i n' est co k' a mitan houte), i gn a ddja pus d' nonante moirts emey les sôdårds d' ocupåcion. C' est ddja bråmint, mins i fåreut co radjouter on nombe nén cnoxhou, mins ki sreut di 70-80 moirts di pus, po s' rinde conte di çou k' l' ocupåcion prind come veyes emey les abrocants.
Ossu, li prezince di ces dijhinnes di meye di mierçunaires pout espliker ene bone pårt do tinkia inte l' årmêye et les djins d' avår la. Ca ces omes ki touwèt po des cwårs ni sont nén des efants d' keur. C' est des ancyins des foices sipeciåles di l' Apartheid, des raecisses plins d' haeyeme siconte les " bougnoûles d' Arabes ".
Gn a la eto des ancyins sôdårds da Pinochet, evnd.
Et come i n' fjhèt nén pårteye di l' årmêye, on n' est nén trop rwaitant avou zels. Dismetant k' on sôdård ou marén estazunyin est bråmint pus tinou a gogne. Par egzimpe, i s' pout rtrover dvant on tribunå militåre s' i va trop lon, come les cis ki les fotos vinèt d' esse cossemêyes enawaire, et k' avént margougnî des prijhnîs e moes d' decimbe 2003.
Dabôrd ki les mierçunaires…
Pablo Sarachaga, so " Viker ", e moes d'avri 2004.
Vos, les miyons k' ont roté conte li "botchreye" då Bush…
…pocwè nel måy awè fwait, nén dpus divant k' après, conte li pire do pire, li guere da Poutene el Tchetcheneye ?
Les moirts tchetchenes s' amoncelnut des meyes dizeu n' on l' ôte. L' ipocrizeye uropeyinne pacifisse si dit "Ça n' mi rwaite nén". Ça dvént on crime !
Vos, prezidints, minisses, houtcheus, k' on-z lomé "camp del Påjhûlisté"; vos ki bistoke, blankixh, tchante si miersoçon d' Moscou, tot rfuzant d' aspaler on peupe bén presse do disparexhe, vos vos rindoz coperes d' on rnetiaedje etnike.
Vos, a London, Washinton, ki lyi dene li Bon Diè sins cfession, a ç' Poutene la, vos ki dit "åmen" a ses platès escuzes d' ovrer conte çou k' i lome des terorisses et clôre vos ouys a s' toirtcheye bate conte des simpès civilès djins, vos vs la covreus et "cowoteurs" d' måsseyès touwreyes, ratuzêyes d' avance.
Å no del påjhulisté, å no del moråle, å no del håsse d' esse bén a houte, vos tcherdjîz des mwaisses-moenneus di sôdårds rûsses di vos wårder des påjhirès nutes.
Bén des mercis å peupe tchetchene ki s' rastrind co d' fé peter a tot va des kamikazes ewaerés å mitan des civilès djins (ki pôrént ossu bén esse des nosses).
Merci a tchaeke Tchetchene rindou fén sot d' må, di n' si nén "benladijhî".
Merci a zels di n' nén decidî d' fé peter on volou Tchernobil.
Reyalisses politikîs, militeus del moråle, ki volnut mete foû les risses et s' tini a houte tot leyant distrure les Tchetchenes, rimimbrez vos l' Afganistan. Dijh ans å long, Moscou î a mesbridjî; adon, c' est des fanatisses k' ont shuvou et prinde les plaeces; adonpwis, gn a Ben Laden k' a crexhou et, on djoû d' setimbe 2001...
A foice di leyî on bouteu d' feu racadjouwer a si åjhe avou ene grosse boesse d' aloumetes...
Djozé, a l' après d' on tecse da Dédé Glucksman (k' åreut bén seur polou è dire eto po bén ds ôtes, mins...) paretou dins l' "Noû Rwaiteu"; e walon divins: Li Ranteule l° 28, nivêyes 2003.
Dressage des dauphins pour des fonctions militaires.
Les doféns, des bons sôdårds?
Mutalascañas (Huelvas).
Azès marasses a l' ebotcheure do Rio Guadalkivir, i gn a asteure on Park Naturel. A ene pitite coine do Park, gn a des vîs båtimints ki nolu èn sait ddja cwè çki c' est.
Dj' el vos va dire, la, mi.
Do tins da Franco, gn aveut drola ene båze sicrete, eyou çki des cacheus militaires waitént d' dresser des doféns por zels esse sôdårds dins l' marene espagnole.
Èn tcheyoz nén so vosse dirî. C' est l' peure verité.
Les doféns sont des biesses foirt sûteyes et il ont deus advintaedjes so les djins. Prumirmint, leu sistinme de sonår: c' est come on shijhinme sinse ki les djins n' ont nén. I vos plèt ricnoxhe on tuyo d' keuve d' avou d' on tuyo d' fier, disk' a deus meye metes lon. I plèt esse des fels aidants po les ovrîs des gåzodukes. Cwand il ont rovyî ene usteye u ene sacwè, i vos l' polèt aler rcweri direk al surface, sins dveur fé les palîs di discompressaedje, come les omes-guernouyes el divèt fé.
I polèt eto esse des sfwaits guides po les parfondès aiwes, eyou çk' i fwait noer come dins on for, u come dins l' dirî d' on negue - såf vosse respet ey arvey el comufåsté, mins c' est m' pårén k' el dijheut tofer insi.
Mins come sôdårds, dabôrd ?
Vo les ploz, ni vu ni connu, evoyî por zels aplaker ene mene dizo l' coke d' on somarin.
Mins comint dresser les doféns ?
Prumî principe: nole punicion.
C' est des biesses ki divnèt totes banåves si ele n' erçuvèt nén leu rcopinse, fouxhe-t i k' elle åyexhe bén travayî, fouxhe-t i k' elle åyexhe fwait des biestreyes.
El restant, c' est del tecnike.
Come di djusse, estô do criyî "Rivéns, nosse tchén, tè, droci !" on les rahouke avou on xhuflot azès ultrasons.
Eyet vos doféns sôdårds, est çk' il aprindèt bén e scole, abaye ?
Oyi, savoz. Il ont å pus sovint nouf so dijh.
El kénte, c' est ki, on côp so dijh, i lzî prind des zines. Adon s' n' ont i pupont d' aschoûte. I polèt tot ossu bén aler plaecî el bombe dizo vosse prôpe somarin.
Ça fwait ki totes les årmêyes ki cachént so l' codujhaedje des doféns ont leyî ouve, eyet lver l' anea [abandonner], el djoû ki tertos a sepou ki les doféns n' estént nén fiyåves a cint do cint. Et ki l' novele k' on-z aléve dresser des mér-fayteus (c' est les scay-fayteus del mér) capåbes di fé zoubler on somarin nucleyaire a tot côp bon, ci n' esteut k' des kéntes di Sint-Nicolai.
A ç' moumint la, l' aclevaedje des doféns, ci n' esteut dedja pus ene åre sicolodjike [arme psychologiwue]
Eto ont-i stî dismobilijhîs.
Djina Gañan Spirito, li 17 d' avri 2001, a l' Aberteke d' awousse 2001.
Militaire: Les mines anti-personnelles
L' après-guere el Bosneye
Miner eyet disminer...
... c' est todi bouter. Li diferince avou l' vî spot des wachoteus [mauvais ouvriers] - emantchî eyet dismantchî, c' est todi ovrer, - c' est ki, voci, les cis k' emantchèt, ci n' est nén sovint zels ki dismantchèt...
... sapinse [d' après] li captinne Thomas Stenberg, èn indjenieur di l' ONU, fén cnoxheu [expert] do disminaedje, ki cmande on batayon d' ene cwarantinne d' omes a Touzla, Bosneye. Des dismineus, tertos volontaires, scolés esprès po ciste ovraedje la. "S' i fwait bon, k' i ratake Stenberg, ene ekipe di ût djins vos va saveur rinetyî on cwårea d' voye di cénk metes di costé sol djournêye, nén dpus. S' i djale u k' i nive, nén ddja on fayé mete cwåré.
Ey i n' est nén d' kession do fé do Rombo, savoz, endè rva-t i, nén tchitche di ses splikeyes, èn ome [pas avare en explication, notre gaillard] . Ci n' est nén d' l' ovraedje po des cherbineus, ni des halcotîs, pus rade po des valets d' ôrlodjîs. I dvet prinde leu tins, stampés dins l' posteure k' i fåt, et pormoenner leu-z usteye, on trovoe d' menes [détecteur de mines] Schiebel AN/PSS-12, sol noret d' nez d' terén k' on lezi a dné a rnetyî.
Mo hodant pol coir, et foirt sitrindant pol sistinme !
C' est po ça k' i travayèt todi a deus ekipes, ene dimeye-eure sol tchamp d' menes, et ene dimeye-eure po rprinde alinne.
End ont-i trové ene? Adon, fåt foyî tot doucetmint did ttåtoû, et fond assez po vey s' i gn a nén on soursoûmint [ fondation ], dj' ô bén ene ôte indjole efondrêye [enfouie] padzo, pol mene peter dobdumint.
Ene ôte cwålité k' i fåt po ces djins la, î rva-t i nosse Sitenberg, mocrê, c' est d' esse bôreu d' crakes assez po pleur wangnî a ene eterlûte di mintreyes mon les Molons d' Nameur. Ni djhoz måy a vosse feme [li sinne est djustumint ene Namurwesse] ki vos fjhoz on sfwait dandjureus mestî. Et si d' astcheyance, ele vos voet en on rpoirtaedje al tévé, eyet voler dissu l' telefone po vos e dire des vetes et des seures, i vos fåt sepe responde, avou ene douce alinne: "Taijhoz-vos, alez, mi ptit tchot, dj' åreu bén djuré sol Grand Sint Matî d' Årdene ki dji vos end aveu cåzé, ô, portant. "
Les dismineus do captinne Stenberg ont a vey avou des menes a tanks, des grossès dondons a costé des ptitès menes a mierdjin [mines anti-personnelles].
Cetiales, les menes do pôve come on les lome, si plet acter o martchî noer po ene crosse di pwin. Metowes so les pazeas [sentiers] dins les bwès, u so les stroetès pî-sintes dins les tienes et les cresses, ele vos råyèt on bresse, ene djambe come po rire. U vos sboirgnî [éborgner], u vos aratchî li mitan do babetch [mâchoire inférieure]. Vos estoz seur sitrupyî, et, pol restant di vosse veye, sol dos des mutuweles, - si vos vnoz d' on payis wice k' i gn a di ces adjinçneures la [ce genre de structure], todi.
Ene peure playe, ces menes a mierdjin la, a té pont ki les payis k' estént o mwaisse-raploû [conférence] di Wîne e 1995 ont siné [signé] k' i n' e fabricrént puch. Li ci ki vicrè voerè bén.
Po disminer des pazeas k' i gn a, on s' sieve d' ene schoume disminante [mousse anti-mine]. On prodût come li schoume ki vos vs raezez, k' on stritche so les pî-sintes. Li schoume va prinde so sacwantès munutes, et va astotchî li detounoe [coincer le détonateur] atot s' adeurixhant. I n' si sårè pus efoncî.
Po les vrais tchamps d' menes, vos avoz co li dismineuse. C' est ene grosse pêleuse [bulldozer] blindêye, ave ene tcherowe el plaece del pêle. On s' endè va siervi, metans po disminer eter les pisses di l' airodrome di Touzla.
Dins les viyaedjes eter les måjhons, dins les tchamps d' culteure, o fén mitan des bwès, vos n' avoz d' aidance ki des tchéns nodeus. C' est des bierdjîs almands aclevés po sinte après les menes, come dins leus frés d' mestî [confrères], gn a des cis ki nodet après li hachich, des ôtes après les djins raclôs dins l' nive, u dins les tronnmints d' tere et les sboulmints.
Ki: n' alez nén croere ki, årîz co fwait tot çoula, k' i gn åyîxhe pupont d' dandjî d' aler respirer l' boune air [se mettre au vert] e ci payis la. On n' såreut disminer tos costés. Metans, i disminet les voyes, mins nén les rotoes [bas-côtés]. Vos n' avoz k' a rider sol glaece, u bihairdî [obliquer] eviè l' dilé del voye po n' vos nén fé sbeuler [ne pas entrer en collision] pa on gros camion ki vént dins l' ôte sins et ki prind tote li lådjeur, et panf ! vo vs la k' agritchteye ene mene. Si vos estoz on cinsî did parla, waitîz bén a vos si vos prindoz ene fåsse voye po côper å court. Li samwinne passêye, gn end a onk k' a sôté so ene mene a tanks. Cwate moirts, tos civils. Gn a co leus mousmints ki pindet après les åbes k' il ont spité cwand li mene a peté.
Des deurs djoûs a vni po les sôdårds di l' ONU.
Dj' inme ostant por zels ki por mi.
Da D.H. Hackworth a Touzla po nosse fré d' mestî "Newsweek"; Radjusté [adapté] pa Lucyin Mahin, li 16 di decimbe 1996, Li Ranteule l° 3, prétins 1997.
Ene guere atomike, est çki ça s' ripout [est-ce que ça peut à nouveau arriver]?
Apocalipse now ?
Ni vos e fjhoz nén. Dji n' vos va nén djåzer des profetijhaedjes da Nostradamus ådfwait del fén do monde e l' anêye 2000, li minme paskeye k' e l' anêye 1000. Gn a pus nolu k' est d' si doûce croeyance ki do tins då Louwis Capet.
Eco ki... Li grande buke [choc, "cognage"] efoirmatike di l' anêye 2000 pôreut fé herleme [grabuge] e sacwantès plaeces k' on n' s' î atind nén. 'T i possibe, bén seur, ki les sincieus k' ont-st atuzlé [conçu] les cårculeus éndjolikes, diviè 1960, n' ont nén tuzé ki leu sistinme vicreut pus vî k' 40 ans. Et k' on djoû, l' anêye '61 pôreut esse l' anêye '00, çou k' aléve discatibuler totes les djindjoles.
Dji n' vos såreu dire si l' S.N.R. [ASBL, ONG] amerikinne "Nuclear War Risk", ki boerlêye tos tchamps tos payis siconte del bombe atomike, a tuzé a çoula. Todi est i k' ele vént d' eplaidî on rapoirt k' on sortiterreut mo voltî [qu'on sous-titrerait bien volontiers]: "Apocalypse maybe now", l' apocalipe motoit bén po dmwin. Po vozôtes saveur li pona eyet l' cova [tous les secrets] di ci papî la, riloukîz sol Rantoele Daegnrece al pådje divantrinne http://www.mapw.au.nu/. u so http://www.nci.org/.
Les esperts di l' ONG nos rmimbrèt, ki mågré ki l' meur di Bierlin touma e 1989, et s' mete ene ahote al "froede guere", les tiesses atomikes des Stêtses eyet del Rûsseye sont co todi epontêyes ene riwaitant l' ôte. Et les sistinmes boute-feu sont tertos mwaistris agayolicmint [commandés életroniquement], po fé ene bele tchinne-reyaccion si onk di zels si metreut-st en alaedje.
Ça pôreut vni, sapinse les "Risses-Nawearins" ["Risque-Nucléaire" = ceux qui parlent de...] ça pôreut vni, di dju, d' on somarin atomike rûsse ki naiveyreut el Bijhe-Atlantike [Atlantique Nord], et ki les maclots fén sôs ki fiestrént li Sint Anislass, metrént po djouwer li poure [poudre] åzès fuzêyes. Li Pintagone recasreut [renverrait la balle] otomaticmint, tot evoyant ene bistoke di sacwants rôtguenêyes [rötgen-ée = charge de radioactivité] so Moscou eyet Sint-Piresbork. Les ôtes si rvindjrént avou ene plouve d' arvås nawearins [ogives nucléaires] so Washintong eyet Filadelfeye. Si Francisco Ford Copola est avår la avou ses filmeus [cameramen], i s' rafeyrè seur do tåvlea.
Mins çoula fwait sinnariou herlime-herlame [scénario catastrophe], m' alez responde. Les mwaisses-sôdårds e tchedje des botons atomikes sont mî aclevés k' ça, taijhoz, dandjureus ?
Èn ome dimane ene djin, avou ses dfåtes et ses flotches uminnes. Et les SNR-îs [responsables de l'ONG] amerikins rilver li nombe di sôdårds US k' ont stî fotous a l' ouxh dispu 1962. Dj' ô bén dispu li crijhe des fuzêyes avou Cuba, ki ç' aveut stî a on poy di fé on vraiy avou l' pitite margaye a côps d' bombes atomikes ki dji vs dijheu enawaire [où la petite dispute atomique... a failli devenir une réalité].
Ebén, end a 66.000 (vos avoz bén léjhou: swessante-shijh meyes). Li hopea did zels [la plupart d'entre eux], pask' il estént sôs [ivres] tins d' leu siervice.
Ça fwait ki si vos avoz, dmwin u après, ene bomblote atomike ki vos tcheye sol cabu, vos såroz ki c' est paski Colin Powel, u on parey-a-lu, a stî higne et hagne avou si feme tote li fén d' samwinne, et aler djouwer avou les ptits botons nawearins por li fé passer ses niers.
Onk ki sait, i peze come deus [un homme averti en vaut deux].
Lucyin Mahin, li 3 d' may 1998.
Tchétchénie: un peuple oublié:
Tchetcheneye, co todi des ptits k' on spotche !
Les gueres, c' est come les såvadjès biesses : gn a des cines k' on voet bén do djoû, come les bixhes eyet les ciers. Si on ndè towe sacwants foû des tchesses, bén d' azår si on n' si fwait nén apicî pås gårdes.
Pu gn a des biesses ki n' rexhèt k' par nute, et ki vikèt dins des terêyes, t' as come les taessons. On les pôreut dzingnî [décimer] tertos et k' on n' è såreut ddja rén.
Li Cossovo, c' esteut l' prumire sôre [sorte]. On côp ki l' OTAN a cminci a bardôxhi so les Serbes, les gaztîs ont shuvou et les waeraxhreyes des Serbes ont stî mostrêyes å monde etir.
Li Tchetcheneye, c' est l' deujhinme sôre. Eyet les Tchetchenes, c' est on peupe sipråtchî pår, sapinse Zabele Istagaraga, motoit ene Basse di France [Basque française] avou on sfwait no.
Li Zabele c' est ene gaztresse k' a rascovrou les deus gueres di Tchetcheneye. Li prumire, 94-96, elle î a stî dipus d' 20 côps. Nén dandjî d' dire k' ele ni djåze nén po n' rén dire. Et s' mete totes ses sovnances so papî en on live ki vént d' vudî [sortir] a l' Harmattan " Tchétchénie : un peuple sacrifié " on peupe houte-diné, abandné.
Kî çki l' a leyî la hatche et matche ?
Les Rûsses, po cmincî, ki n' ont yeu sogne [qui ont pris grand soin], dispu k' il ont-st evayî les payis do Cocaze la on gros sieke, di leyî totes les margayes cover, sins måy voleur diswalper ces payis la. Tini avou on grope po spotchî l' ôte, come après l' prumire guere di Tchecheneye wice k' il amontît [formèrent] on govienmint ki fjheut avou les Rûsses [pro-russe].
Leus prôpes mwaisses Tchetchenes, po continouwer. Mwintes did zels, todi, ki n' tuzèt k' a s' aritchi tins del guere, tot vindant des fiziks ou è passant l' canabisse di l' Afganistan.
Rovyîs eto påzès payis muzulmans, leus frés di rlidjon. Paski les Tchetchenes, c' est nén les Palestinîs. I sont lon et c' est des blancs
Mins copurade rovyîs pa tos les Payis do Coûtchant, paski ces-chal volèt fé bebele ås Rûsses, po poleur handler avou zels. Did la, les toursiveuzreyes des djins evoyîs pa l' Urope po-z inspecter les camps d' refudjîs, ki dji vos va dire docô.
Cwand ça a cmincî pa s' saveur tos tchamps tos payis ki les Rûsses macsådént les refudjîs dins onk des camps, li Cosey di l' Urope a dmandé po-z aler vey cwè.
Po s' fé bén vey pås Uropyins, li Vladimir Putine a dit k' oyi, li Cosey î pleut bén aler. Mins divant l' voyaedje des inspecteus, les Rûsses ont yeu sogne di miner evoye tos les prijhnîs k' avént stî mesbridjîs, di rmete li camp e coleur et d' aminer des noveas refudjîs, k' avént stî bén relîs [sélectionnés] et scolés por zels dire çou ki les Rûsses volént k' on deye. Al rexhowe do camp, gn a on grope di djins ki s' avént ratroplé, po cåzer a l' evoyî d' l' Urope. Pinsoz k' il a fwait stater l' car, et-z aler copiner avou ces djins la ? Sintoz bén. Ça n' åreut nén fwait plaijhi ås ptits Rûsses, camaeråde !
Dins l' rapoirt, on pout lére ki ossu bén les Rûsses ki les Tchetchenes avént måtraité les civils.
Zabele Istagaraga monte e sminces [s'emporte] cwand on-z è låtche des sfwaites [quand on tient de tels propos]. Po 200 rapoirts di måtraitance pa des Rûsses, endè va-t ele, gn a fok onk di mesbrudjaedje påzès Tchetchenes.
N' alez nén croere ki les djins si tairént s' i gn end aveut. Les djins d' avår la ni voeyet nén si voltî k' ça sacwants boss di l' Årmêye Blantche [chefs de guerre] ki sont tot bounmint des brigandeus [gangsters], la t' as come li Shamil Basayev.
I n' voeyèt nén voltî nerén les volontaires di l' Eternåcionåle Islamisse pask' i sepèt bén ki ces-chal si batèt po leus prôpès idêyes d' on Islam sins frontires et mo a l' aschate [extrémiste], et nén po l' bén do peupe Tchetchene et si rlidjon musulmande tradicionéle, avou ses sints et ses potales.
Pu måy çoula, aveut on dit co cint côps après li peupe-sipata [génocide] do Rwanda (1994), et l' ci del Bosneye (1993) et do Cossovo (1998).
Mins la k' i gn a des omes, i gn a des omreyes [bassesses humaines].
C' esteut l' veur do tins do vî Bon Diu, c' est co l' veur asteure et ça l' serè co dmwin, målureuzmint.
Lucyin Mahin, li 25 di måss 2000.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "projet dictionnaire").
Poésies sur les guerres. Arimeas siconte des gueres.
Page sur le terrorisme. Pådje sol terorisse.
Page de la guere 1914-1918. Pådje sol guere di 1914-1918.
Page de la guere 1940-1945. Pådje sol guere di 1940-1945.
(Page des catastrophes naturelles) Pådje des grossès rascråwes del nateure.
(Back index par sujet); Alans rzè a l' edesse des sudjets.
(Page d'accueil) Alans rzè al mwaisse-pådje
(Page des textes en wallon unifié) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon
(Articles journalistiques de Lucien Mahin) Ralans è sol djivêye des scrijhaedjes di papîs d' gazete da Louline Voye
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Page d'accueil du wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Les tecses da Lucyin Mahin sont rcopiåves po rén, tot metant l' no do scrijheu, li limero del rivowe, et l' adresse did so les fyis.
Texts by L. Mahin are free, quoting the author, the magazine references, and the URL adress.
