|
|
Textes en wallon sur le thème du terrorisme et de la résistance. Sicrijhaedjes e rfondou walon sol tinme des terorisses et des rezistants. |
|
|
Textes en wallon sur le thème du terrorisme et de la résistance. Sicrijhaedjes e rfondou walon sol tinme des terorisses et des rezistants. |
dierin rapontiaedje - last update: 2015-05-14
Dressêye:
Les attentats de New-York et Washinton et le problème palestinien.
Les atacaedjes di Noû-York et Washington eyet les Palestinîs.
On responda da Eliyasse Sanbar, on corwaiteu politike.
Li Ranteule / gaztaedje eternåcionå (L.R.) - Monsieu Sambar, les djins d' nos djins - sapinse k' on n' dit, dj' ô bén les ptitès djins ezès payis arabes -, ont yeu docô ene idêye k' elzî a aspité a l' esprit, å vey ["au voir" = en voyant] des atacaedjes di Noû York et d' Washington, c' est ki les Rikins, ça lzî est mo bon [C'est bien fait pour eux]. C' est zels ki leyèt l' rossea tchén d' Sharon dislaxhî, et spater les pôves Palestinîs come on spotche des wandions [punaise], Djan ! c' est l' batch ki s' a rtourné sol pourcea ! [le retour du boomerang]
Eliyasse Sanbar (E.S.) - Oyi, vos av råjhon. Mins rilevans tolminme k' i gn a nolu disk' asteure k' el oizreut braire e toetea [crier de la tabatière = sur tous les toits]. Et s' ni cåzront i nén inla, les djins des payis arabes, divant ls etrindjirs. Nén pår come cwand Saddam aveut-st evoyî des missiles "Scoud" so Israyel, tins del Guere del Gofe, et k' adon, les Palestinîs avént zouplé d' djoye avå les voyes. Come dins tos les payis arabes, les ptitès djins n' ont nén l' droet di dire li leur [exprimer leur avis], k' i gn a nou ploncaedje [sondage] po dmander leu-z advisse; metou e-n erote pa des gazetes u pa des institucions fwaites esprès po ça, on n' såreut dire å djusse çou k' les djins pinsèt.
Parey po les mwaisses [dirigeants politiques]. Il ont tertos codåné les atacaedjes, eyet sotni ls Amerikins dins leu-z enondêye disconte do terorisse, mins eto, si dixhombrer [se dépêcher] di dire ki tot çou ki s' freut si dvreut fé avou l' ONU. Les moenneus come li Djipsyin [Egyptien] Hosni Moubarak ni tnèt nén a fé les minmès flotches [erreurs] k' e 1990-91: sotni ls Amerloches po språtchi des ôtes arabes et, shuvanmint, rascode dijh ans d' atacaedjes terorisses dins leu prôpe payis, come ça a stî l' cas e l' Edjipe dispu 1990 disk' å touwaedje di Louxor e 1997.
L.R. - Ça fwait k' i gn a en sacwè k' a totafwaitmint candjî, dabôrd, avou ces distrujhaedjes terorisses ci, eneviè [par rapport à] tot çou ki s' a passé dvant ?
E.S. - Djusse, Ågusse ! N' avoz nén rilevé ki, pol prumî côp, les terorisses ni boerlèt nén: c' est mi, c' est mi ! Et s' ni dmandèt i rén po n' nén ricmincî. Pont di rvindicåcions, djan !
C' est, sapinse mi, ene accion "å lådje" po fé tuzer des banslêyes di ki-pôrént-divni-terorisses [terroristes potentiels] a cmint fé po rabaxhî ene miete li grandiveusté d' on payis ki vont fé schoûter tos les ôtes al trike. Les cotuzeus des payis arabes rimetèt sol tåve li nén-sinaedje [refus de ratifier] på valet Bush do Protocole di Kioto, parey po l' acoird po rastrinde li franc martchandaedje des fiziks, et co pol ci so les åres chimikes [armes chimiques]. Eto codjåzèt i Bush po si zine [caprice] di mete di tote foice e dalaedje si boclî [bouclier] siconte-missiles. N' est çu nén, tot çoula, do "terorisse a rtådjmint" ki va touwer des monceas d' djins dins ls anêyes a vni ?
Vos avoz ene tchinne di tévé arabe, edjîstrêye å Katar, "el Jazeela", ki rpasse tofer, onk dirî l' ôte, l' avadjaedje [destruction] do World Trade Center et les mascådaedjes di Sabra et Chatila, e Liban, cwand les Israyelîs avént moussî ezès campmints palestinîs, et touwer ene peclêye di civils. L' ôre [ordre] aveut stî dné pa Sharon, adon minisse del Disfinse. C' est po ça, årésse, ki Sharon est ametou [inculpé] e-n on procès, el Beljike dayeur.
L.R. - Mins ça a l' air di esse tote wangne po les Palestinîs, poy ki Sharon a dvou rebroker evoye [rebrousser chemin], li cawe inte les pates, des plaeces palestinyinnes k' il aveut rocupé dispu sacwants moes.
E.S. - Ni vindans nén l' oû k' est co e cou del poye, sapinse k' on n' dit. On n' a waire djåzé, ezès medias, del samwinne k' a shuvou les atacaedjes di Noû York et Washinton. Les sôdårs da Sharon ont co dzindjné [décimé] di pus d' 50 Palestinîs. I contéve motoit fé si ptite tchesse ås robetes a si åjhe, asteure ki tos les gaztîs lurtént [avaient tous leurs regards braqués] viè l' Amerike et l' Afganistan. A té pont k' on-z a-st oyou brutyî [le bruit a couru] ki c' esteut l' Mossade (Police Sicrete d' Israyel) k' esteut padrî ls atacaedjes, po polou enonder li monde etir siconte des "terorisses arabes" et-z "atchîver l' ovraedje" tot spatant djus, d' on plin côp, Yasser Arafate, Saddam Hosseyn, l' Iran et les Talibans. C' est-z î aler on pô roed, dowô ? Mins on ramtêye, eto, k' i gn a mo waire [très peu] di Djwifs dins les touwés, eneviè li nombe des cis ki dmorèt ezès Stêsses [USA], copurade divins l' djin ås liårds [le monde financier] di Noû York.
L.R. - Ça fwait ki, la eto, li batch s' åreut yeu rtourné sol pourcea. Li moudreu d' Sharon doet esse bén å rgret, k' i n' pout pus aler dischinde si ptite banslêye di Palestinîs tos les åmaténs. Copurade dispu ki l' Grand Terorisse, come i lome Yasser Arafate, a rclamé èn ahote-feu [cesser-le-feu] a ses djins, et xhufler k' i s' vleut bén mete avou ls Amerikins dins ene grande aloyance siconte des terorisses.
I.S. - Cwand nos årans l' påye, nos l' hosrans [la paix est encore très hypothétique]. Asteure, dji vos cåze di cayets [choses] ki plèt candjî djoû après djoû. E l' Amerike eto, gn a deus bindes: li cene da Colin Powell, bråmint pus påjhûle, la, lu, èn ome ! I n' voet nén voltî Sharon, et rwaitî lon dvant lu. Di l' ôte des costés, vs avoz les coboys, les cis ki vôrént bén "fini l' ovraedje" come nos djhîs enawaire. Et ki sotnèt Sharon et sacwants "gros golés" di l' årmêye d' Israyel, ki pestelèt et rûtyi come des pourceas e leu ran, tot ratindant l' otorijha [feu vert] des "coboys" po-z aler bouter feu yet sonk [sang] dins tote li Palestene.
L.R. - Et, sapinse a vos, i n' l' åront nén ?
E.S. - Neni. Nén pol moumint, todi ! Paski, tot rloucant tot çoula militairmint asteure, on-z a l' tuzêye k' å djoû d' ouy, li "front" s' a-st avancî bråmint pus eviè l' Ponant... li Lvant, a l' Ess, cwè, ezès cotoûs d' l' Inde, do Pakistan, des ancyinnès republikes sovietikes del Mîtrinne Azeye.
Li Palestene asteure, c' est, pårmint, èn erî-front. C' est ene lwè di stratedjeye militaire ki ls erî-fronts divèt todi esse coes [keu, cwey = quiet, calme].
L.R. - Come cwè gn a nén on si grand må k' i gn a ont ptit bén ki va avou. Gråces, moncheu Sanbar.
E.S. - C' est cwand vos vloz, edon !
L. Mahin, li 23 d' setimbe 2001.
Les causes profondes du terrorisme.
Tén, gn a des terorisses: pa ké sint ?
On responda da Gui Bajoit, sociolodjisse å Noû-Lovin.
Li Ranteule (L.R.) - Après ls atacaedjes di Noû York et Washington, les Amerikins - et ls Uropeyéns k' elzès shûvèt come des ptits tchéns - n' ont rén trové d' mî ki d' aler spåde des volêyes di bombes so l' Afganistan. Et tos les moenneus politikes di s' rapoûler dins des grand-messes sol tinme "Kimint dzingnî [éradiquer] les terorisses?"
L' atacaedje des Tours Djermales a Noû-York li 11 di setimbe 2001.
Mins gn a nouk ni s' a måy dimandé: "Douvént k' i gn a des terorisses?"
C' est ç' kesse la ki nos dmandîs a Gui Bajoit, on sociolodjisse, mådjuster å Noû-Lovin.
Guy Bajoit (G.B.) - Awè ! Les Amerikins moennèt leu "croejhåde siconte des terorizeus" leu "war against terror". Mins dji crin foirt ki ça va fé djusse li contråve: ça va fé skepyî des noveas terorisses on pô tos costés.
L.R. - Sabaye dins kés codicions ki l' terorisse disclôt ?
G.B. -Dj' a come abayeye [hypothèse] k' i gn a cwate clawes [clauses] rekijhes d' avance po fé des noveas terorisses. Li prumire c' est d' aveur on tropla d' djin [groupe, communauté] ki sont u ki s' sintèt formagnîs, mesbrudjîs, spotchîs dins leu-z idintisté.
L.R. - Tolminme, gn a yeu des banslêyes di peupes sol daegn k' ont stî språtchîs et s' n' ont i nén divnou on niyåd [pépinière, nid] d' terorisses ?
G.B. - Plamor ki, mo sovint, les formagnîs peupes baxhèt l' tiesse, et ployèt dvant les gros, et ratinde après des djoûs meyeus.
Ça fwait ki dj' voe ene deujhinme codicion: c' est k' les spotchîs åyénxhe-t avou a fé a des spotcheus ki n' les aschoûtèt nén, cabén k' il åyèxhe sayî et rassayî di cåzer avou zels po waitî d' arindjî les bidons. La, wai, si on mete eshonne ces deus codicions la, ene boune siminçrece [pépinière] po fé des terorisses.
L.R. - Eyet l' troejhinme codicion ?
G.B. - Li spotchî grope di djins, li mesbrudjeye cominålté doet esse seure di si abondroet a disfinde, di s' tuzance, si culteure, si rlidjon.
L.R. - Çou ki n' est waire li cas des Walons, boutans, cwand li spotchance provént des Beljikins francofones. Mins c' est l' veur ki, cwand li spotchaedje shonne vini del Bijhe [Nord] u do Lvant [Est], les Walons polè-st eto divni des terorisses, come les Rezistants d' 40-45.
G.B. - Çou k' a måké ås rezistants d' 40-45 - mins motoit bén k' el Djenerål De Gaule a djowé s' role la, c' est on moenneu enondant, escoûssiant ["entraîneur", "démareur" charismatique] k' i tuzèt ki les disfind [légitimes a leurs yeux], minme si ces politikîs la ni sondjèt sovint k' a zels-minmes.
L.R. - Come kî, metans?
G.B. - Vos avoz on bea modele di ces cwate codicions la el Palestene.
|
|
|
L.R. - Et ça pôreut esse parey avou Ben Laden
G.B. - Oyi, l' Afganistan, so vént ans a stî spotchî pazès Russes et leu soçons Najiboullah, pu pås Amerikins et leus soçons d' ersè [hier] les Talibans. Les prumîs vlént on poirt so l' oceyan Indyin. Les ôtes bignèt après l' petrole del Mitrinne Azeye.
Nén dpus onk ki l' ôte, i nd ont d' keure des peupes d' avår la, di leu tuzance, di leu rlidjon.
L.R. - Nén merveye, k' il ont rçû Ben Laden avou leus bresses grand å lådje.
G.B. - Et ça n' mi sbarréve nén pår si, dimwin u après, gn av' trinte-shijh noveas Ben Laden dins trinte-shijh payis muzulmans moennés pa des noveas Talibans. Tot ça di cåze des Amerloches et leu grandiveusté dins l' politike k' on lome l' imperialisse noû-liberål.
Ben Laden.
L.R. - Gråces, da, Monsieu Bajoit.
G.B. - Oyi, ô !
L. Mahin, li 4 di nôvimbe 2001, forveyou responda å lére d' on vraiy papî parexhou dins "Le Soir", octôbe 2001, divins Li Ranteule, l° 24, ivier 2002-2003.
Une page sur l' Algérie. Ene pådje di belès letes so l' Aldjereye.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française).
(Back liste des articles journalistiques de L. Mahin) Ralans è sol djivêye des scrijhaedjes di papîs d' gazete da Louline Voye.
(Back textes Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje des scrijhaedjes da Louline Voye.
(Back homepage Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje divantrinne da Louline Voye.
(Back textes Louline Voye en wallon commun) Sicrijhaedjes da Louline Voye fwaits u redjårbés e rfondou.
(Back index des sujets) Hay ervoye sol djivêye des sudjets.
(Back textes en wallon) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back) Hay ervoye al mwaisse-pådje
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu. On les pout rcopyî et redjårber tot rahoucant l' adresse did so les fyis.
Édition en ligne explicitement autorisée par l'auteur. Reproduction et adaptations autorisées en citant la source Internet.
