Voyage psychédélique au pays du chanvre wallon. Li Måjhone do Djårdinî Voyaedje powetike e dijh tåvleas. |
dierin rapontiaedje - last update: 2004-12-18.
Po Limage, po k' i soeye bén saedje et po les powetes ki gripèt les cols e mobilete.
Ki nolu n' roveye k' el prumî ki drova l' ouxh esta prin e cepe di s' liberté.
Dji ratind k' i sôrtixhe, i dvrè sôrti.
L' ouxh est drovou, moussîz, vos eto !
Li voyaedje kimince!
Prumî tåvlea.
Cwand k' elle intra e Djårdén, Pitchete sinta k' ele s' essoctéve tot doûçmint, et rovyî totafwait. Come on pavwer, come èn opiom, elle aveut codou les fleurs di roviance po les ofri a l' Eternité. Ele rotéve divins l' yebe kissemêye di fleurs. Li solea louma pus foirt, ca i sôrtixheut d' on troket d' åbes.
Pitchete drova ses ouys so on djoû novea; ele vineut å monde, alfén !
N' aveut pupont di "davance", n' aveut pus nou "dinltins" divins s' memwere. I n' aveut k' des londmwins. Pitchete si rwaita dvins l' rixhea et vey ses poenneus ouys floter el coûsse di l' aiwe. Ele si prinda l' tiesse divins ses mwins, come po plorer.
Les oujheas tchawtént. Pitchete leva s' tiesse, et ele vey les colons voler evoye.
Ele riya a s' dipixhî. Do cir, i touma des plomtions d' nûlêyes ki s' fijhît cosséns po s' djoye. Adon, ele mådjina des mots noveas, des noveas loucas. Les Djårdéns del Roviance sont-st åjheys d' intrêye: i gn a k' di roter assez lontins, sins såme [but], po trover les ouxhs.
Pitchete, leye, elle aveut roté pus d' 7.000 djoûs divant d' s' essocter divins les rmouyes [pelouse] des Djårdéns del Roviance. Ttossu lon k' on loukive, ci n' esteut k' on tchamp d' såvadjès fleurs avou des droles d' emacralantès coleurs.
Ki fjheut ele divins cisse plaece ? Ele n' è saveut rén, mins ele î rotéve voltî, divins ci Eden, k' on diè k' ele ni cnoxheut nén lyi ofrixheut po todi.
On solea sins bodjance rilujheut.
Sins bodjance ? Nén todi ! I bodje, i s' live, i s' coûtche å gré del pinsêye des djins k' i restchåfe.
Tot d' on côp, ele si sinta disseulêye. Ele si waita dvins l' aiwe, et s' djåzer a leye-minme. Ele voeya ses ouys et croere on moumint ki l' aiwe do cir aléve toumer. Mins rén n' ariva.
Pitchete rota co bråmint, sins rescontrer on tchén avou on tchapea. Li prumire djin k' ele touma båbe a båbe avou leye, ci fourit l' moirt. Li moirt ki soyive ås grins.
Pitchete lyi derit "bondjoû".
Et l' moirt responde:
- Por vos, li djoû est bon, motoit. Mins mi, dji so tchômeuse et dji m' a dvou fé soyeuse ås grins. Li Veye n' est nén bele po l' Moirt. Dji n' mi såreu ddja fé peri. Pus nolu n' mourt divins les Djårdéns del Tchenvire. Ça fwait k' dji n' sieve a rén. Dabôrd, dji soye ås grins et dji cû l' pan des vicants.
Li Moirt lyi ofrixha on moncea d' påtes. Pitchete, les bresses tcherdjîs d' l' awousse, derit arvey al Moirt et continouwer s' tchimin dins l' Tchenvire.
Les pî-sintes frumjhént padzo ses pas et ses tchveas cavolént, dizo l' shofla des zuvions. I fjhént des croles ki tourniként dvins l' wake espåce.
Rén n' såreut fé piede si voye a ene sakî, tant k' il est vicant. Et come li moirt n'egzistêye pus, li tchmin est la, droet dvant lu.
Deujhinme tåvlea.
- Pocwè don m' ofri l' paradi ? Dji n' merite nén tant d' djoye ? kel Pitchete si rijheut a leye-minme.
Mins Diè est insi: i dene, i rprind et on n' sårè måy pocwè, ca il a tot ådjeu di candjî d' idêye. C' est po çoula k' on l' lome Diè.
Li vatche d' ôr fourit l' deujhinme creyateure ki Pitchete rescontra. Ene pitite rodje biesse a noers ponts ki n' saveut djåzer, mins ki s' rashida so s' mwin.
Pitchete shofele dissu et ele vole evoye.
- Va s' dire å cir k' i fwaiye bon dmwin ! ki Pitchete lyi sussen.
Et l' solea riyota, la k' i saveut k' i serè la disk' a todi et po todi.
Mins sait on djamåy ? Fåt todi wårder ene peme pol soe. Ki dmora-t i a fé, ki d' ratinde li londmwin et fé l' minme tchaeke djoû ? Cisse vicåreye la est ele naturele ?
Li vicåreye est tofer ene edvincion. Gn a fok li mådjinåcion ki pout fé skepyî l' bouneur, cwand on s' etind bén avou l' Nateure.
Respirer c' est viker. Les omes ni respirèt pus. Eto, i sont tertos moirts.
Pitchete respire, leye. Ele vike padzo l' loumire do solea, divins les Djårdéns del Tchenvire.
*******************
Pitchete ni oiza pus avancî, ca ele voeya ene foumire ki sôrtixheut d' on beur. Ene foumire ki brotchive foû inte les yebes, ki divna on spér [fantôme] di nûlêyes, et-z è rexhe on boublin [lutin des mines] sins lampe.
I s' fijha cnoxhe:
- Dji so l' dierin sorvicant del raece ahonteye [honnie] des Omes-Beyes. Dji vike divins l' djårdén les dierins siekes di m' vicåreye. On m' a leyî basti ene houte. Dji so fén nåjhî; dabôrd dji doime cåzu toltins. Cwand dji m' dispiete, dji fwai l' toû do Dominne afîsse po fé cnoxhance avou les noveas nôfradjîs.
I revola dvins l' banne do cir avou on grand brut d' machine a wapeur.
Tuzresse, Pitchete s' ashida pa dzo èn åbe. Mins ele ni s' edoirma nén, et nole blanke robete ni passa. Ele n' esteut nén dvins èn ôte conte. Li nute sins brut si rashida so ses lepes et les stoeles s' esprindît dvins ses ouys.
I touma dvins s' cervea ene crouwe brouheur. Gn ourit tot a trake des flibotes d' imådjes ki s' shuvént al cawêye. Ele si rsovneut di si efance. L' efance ke el destinêye lyi aveut dné.
Ele rivoeya l' veye k' elle aveut croeyou cwiter: Tchabåveye. Ele si rmimbra les trams, les otos kel volît språtchî, li penêye di petrole, les electrikès blawetes, li brutiaedje des djins et des indjins mecanikes.
Ele ridrova ses ouys et l' måva sondje si refaça. Ele rovia. Viker l' tins d' asteure esteut l' seule liwè del plaece. Respirer tchaeke vesseye d' air, ene a ene, sins lzès conter. Cori dvins tos les sinses sins sayî d' saveur pocwè. Aveur tchatch [jouir] d' ene fleur pattavå meye ôtès fleurs. Dire tot çou ki ç' voye, sins k' les mots ni sbarexhe les oujheas. Rovyî k' on est vicant télmint on s' sint viker.
Èn prinde asteme k' å vint ki shofele divins ses tchveas.
Troejhinme tåvlea.
Pitchete ni oizeut shuve li lwè télmint k' elle esteut deure.
I gn aveut si lontins k' elle aveut rovyî l' paradis et l' taxhea [marelle]. Elle esteut come on vî prijhnî foû d' si gayole d' anoymint. Li liberté l' åreut polou touwer, mins on n' mourt nén dvins l' Tchenvire. Elle aveut tot l' tins di s' adure a s' novele veye.
Miråkelreye ! L' aveule voet; li sourdåd ôt, li moyea djåze, l' achernåve [paralysé] rote.
Pitchete si dispiete.
Pitchote a midjote, ele sinta s' coir s' atrimper d' solea, si cour ribate come li tipe-et-tape d' on tchvå , ses mwins n' pus tronner tot djondant les åbes, ses orayes s' afwaiti al muzike del nateure, ses ouys mî coprinde les coloriêyès imådjes do cir.
Gn aveut co télfeye ene dotance, ene pawe di piede çou k' elle aveut trové. Mins l' volté d' wangnî çou k' el djårdinî lyi aveut-st ofrou esteut pus foite.
*******************
Ele li vleut trover, ci sakî la. Ele li vleut contimpler, ci ombion la k' aveut-st amonté on si bea, si emerviyant, si xhiltant et clapant rweyåme, sins ôtès asticotes ki les måvas sondjes di ses hictantès sovnances.
Ele voleut saveur pocwè k' elle aveut stî tchoezeye, leye ki n' è croeyeut todi nén ses ouys.
Des efants-tulipes, moussîs d' magriyetes [pâquerette], et ki pårlént on lingaedje etrindjî, s' avancît aviè leye, et lyi ofri des colîs d' tulipeas do Mecsike.
I dansît e rond dins ene trexhelreye, tot tchantant on conte ki Pitchete aveut ddja etindou ene sawice... Motoit so ene viye sitoele pierdowe ?
E mitan des efants k' el rafûlént tot tournicant, elle hapa l' tournisse. Epoirtêye på sdôrnion, ele touma flåwe so les tinrès yebes, les ouys drovous sol sitoelî coleur di måvlete.
*******************
Des fels rixheas ås flots årmonikes corît des sourdants.
Doûçmint, Pitchete si sinta raptiti et divna onk di ces efants-fleurs la, avou leus tchapeas d' xhiletes. Elle ava håsse di s' lever et danser avou zels leu sote trexhelreye. Elle esteut rdivnowe påpåd. Ele profitéve di s' novelle efance. Elle aveut l' bouneur di viker l' efance k' elle aveut tuzé.
Des cåkêyes d' esblåwixhantès vuzions passént pa ses ouys abastourdis. Meye årgudinnes et meye tchansons, meye codaedjes divins les tchamps et les prés, meye coûtchants soleas et meye nutes sins sogne, meye cocåds d' Påke, meye pitits solés, meye tindowès mwins, meye et meye ôtès sacwès, tant d' sacwès so si wai d' tins.
Pitchete crexheut dvins tchaeke froxhe d' imådjes, si bén k' ele croeya ki vint anêyes avént passé cwand l' waitroûle do cir si distinda. Mins çoula n' esteut nén l' veur, gn aveut fok ene sigonde k' aveut bouxhî, ene sigonde foû mezeure, ene sigonde d' adjeyant, ene nouzome sigonde, ene sigonde di granite.
Cwatrinme tåvlea.
Dispoy k' ele raenéve divins l' Dominne, Pitchete esteut tofer ewaerêye po l' avni. Asteure k' elle aveut viké on novea passé, ele si sinteut dislaxheye et presse po haper l' boune air a plinne boke, presse po dleyî les moumints å cour di ses dzirs. Les efants-fleurs avént disparexhou, Pitchete esteut stampêye divant l' solea, divant l' djoû ki s' levéve.
Dedja l' åmatén.
- So dju ouy ou dmwin ? Dji n' sai pus ! Gn a rén avou ça ! Dji sai seulmint ki ç' djoû cial, c' est da minne po on djoû !
Les sapéns rebômît et les pemîs do Djapon s' disfouytît e rôzes påwions so les dales do vert mossea. C' esteut come on djoû d' bontins, djusse après l' plouve.
Pitchete esteut ki bagnive divins on bleu vevî, ki rglatixheut å solea. Rén n' shonnéve egzister foû des doûs hiyons k' el bagneuse enondéve sol toele di l' aiwe. Cial, l' aiwe ni ramouye nén come l' aiwe do monde. Ele ride doûçmint sol pea come on mantea d' ermene et rimplixh di tcholeur les coirs k' î naiveynut.
Archimede s' a brouyî.
Pitchete shuva l' pazea, et roter tot do long del basse opalene, et s' ashire sol vî banc d' grijhès pires. La, ele louca l' roye do cir [horizon] lontins, lontins, disk' a tant k' ele disparexhe di s' råjhon et soeye replaeceye pa on bleu rdjetaedje di l' univiers.
Adon Pitchete s' enûla, et si vni abate so ene montinne k' esteut come covrowe di nivaye. Foû di s' somey, ele voeya li yebe, les åbes, les fleurs, mins nou dmorant do Djårdén, ni del Måjhone do Djårdinî.
Çoula n' esteut nén ene montinne. Li brouheur muchyive li Tchenvire, et Pitchete rileva k' ele si trovéve so on scepe-cir di Tchabåveye. Les djins k' ele voeyeut roter so les voyes lyi shonnît droles: nou sorire ås lepes, ni ås ouys, ni å cour.
Et portant, li Tchenvire egzistêye. Ni volèt i nén comprinde ?
Les djins sins djoye ni voeyît nén Pitchete. Por zels, ele n' egzistéve nén. Ele n' egzistéve nén dpus k' les ôtès djins ki rotént dins l' veye. Li prouve: i finixhèt todi pa si språtchî les pîs d' n' on l' ôte.
Pitchete n' esteut nén veyåve. Ledjire come èn ombion, li froed del veye nel toutchive nén.
Elle esteut schapêye.
Tchabåveye esteut peuplêye come tote veye, di bos, d' infirmires, di saetcheas d' fritches, di gozetes.
C' est les chifes k' î cmandèt al baguete. Totafwait est limeroté. Gn a des ôrlodjes foû mezeure k' î rîlèt l' tins. Gn a des monses a chifes, les otos, ki fabrikèt l' broûheur wice ki les crawieuss åbes et les efants, vîs dvant l' ådje, crevèt.
Des chifes divins totes les åmes, divins l' eure, les çanses, les måjhones, divins l' amagnî des djins et des otos, les trams, les amours do dimegne. Des chifes minme divins l' måle air k' on ode, télmint k' i gn a d' foumires so l' veye.
Les infirmires sognèt des prijhnîs låtchîs so parole, etassîs dvins des guetos, divant di dcweli.
Cénkinme tåvlea.
Pitchete ni s' astårdja nén dvins l' veye. Ele n' î åreut pus seu viker. Ele plana djudla les hôtès bastijhes et les tchminêyes. Elle ava tchatch cwand ele passa houte des spès tahoureas.
Ele cloya ses påpires on moumint, pu les rdrovi. Alfén, ele s' astampa do banc. Åtoû d' leye, gn av' des djaenes, des orandjes et des bleuwès djåspenes avou des longs violés betchs ki brutiént. Ele si rashonnît åtoû d' on grand florou åbe avou des foyes d' ôr, on grand poerî hôt come on tchinne pus d' cint-z ans vî. Et les oujheas d' paradis, tos les oujheas do djårdén, estént drola eto. Li cir houza [se gonfla] di vicantes et rouxhantès [vibrante] coleurs. Ça rshonnéve on tåvlea foû mezeure da Vincent.
- Vincent, non djamåy, djamåy !
Tot tcheriant å souke, les moxhes al låme costrujhèt des torteas d' cére po resserer l' Solea, mins i fondront pa dzo ses rais !
Et l' Solea esta la, ashiou so l' vete rimouye, djusse padvant les bleuwès montinnes. Li Solea est stocaesse et påjhûle; i tuze ås stoeles, ses soûs do grand cir.
Et les stoeles estît la, avou. Ele tchantént en on dissîme [immense] keur kissemé avå l' Cir.
Padvant on clavî fwait des tienes di måvlete coleur, c' esteut-st on macrea ki moennéve l' orkesse des asses et des oujheas. Les notes xhiltént et spiter dvins l' espåce, pu bouxhî come des tchambes [feus d'artifice].
Il esteut doûs d' balter å mitan des crotches, des blankes, des triyolets, des silinces.
Pitchete s' aprepeye di l' altchimisse. Ci-cial n' a nén l' air sibaré; el rilouke, si live di s' sidje, et vni saluwer Pitchete tot lyi båjhant l' dibout d' ses doets.
L' ôr ciryin enaireut ses wapeurs di muzike. Li macrea fijha monter Pitchete so on trône di rôzès plomes et l' lomer Royinne do Djårdén.
Adonpwis, d' on côp d' si baguete madjike, il esprinda ene sitoele a cawe [comète]. Et rabyî Pitchete d' on blanc fouro wårni d' fyis d' ôr et d' årdjint. C' esteut ene cote ki touméve al tere et ki frumjhive a tchaeke somadjon [soupir] des magriyetes.
Les efants-fleurs raparexhît, et hiner des pougneyes di riz et d' sé å vizaedje di l' elowe.
Les tchveas d' Pitchete blawtént padzo les csemés stramés grins d' bouneur.
Et l' macrea rclamer :
" Croess alfén å djoû, efant ki rexha des nutes do monde ? Croess, di mel, croess å djoû ? Ti vous rglati come on solea tot å matén, bizer evoye di t' prijhon, respirer l' ocsidjinne k' ebouxhtêye ! [qui grise] Ti coleur est l' djaene, coleur di tes rais, coleur del shoufe... Ti vous k' pus rén n' sofrixhaxhe so l' tere, ti vous viker sins båreas po todi !
Djaene, coleur di liberté, solea dvins nos cours, reujhins del colere, råjhon d' nos rotaedjes eviè l' fourire [voie de sortie], l' air alfén !
Ôr ! Ti rabeyes [habiller de neuf] les tchmins; ti sclat restchåfe les åmaténs !
Croess å djoû ? Dabôrd, ki t' soeye li Royinne do Dominne do Bouneur et-z î fé ringnî li lwè des djins sins lwè, come end a decidé m' mwaisse, li rlomé Djårdinî."
Shijhinme tåvlea.
Li macrea aveut tot djåzé. I s' ashida pa dvant l' clavî, copoiza ene hosseuse et, divins on lét d' muzike, fijha coûtchî Pitchete ki s' edoirma sol pî sol tchamp.
Li rodje solea rôla so les prés et touma djus divins l' bleuwe tchinne di montinnes. Lu eto, il ala fé chlop sins brut, po n' nén dispierter l' Royinne.
Pitchete doirmeut. Sondjive-t ele ?
Èn ombion, sins brut, s' aprepia di s' coir eyet l' candôzer.
Pitchete frumjhia tot rsintant disconte si tchife on tchôd et påjhûle shofla. Ele voeya les deus ouys di breujhis et l' bruni vizaedje d' ene djin bok-et-gade, k' el prinda dins ses bresses. Ene doûce pitite vwès gruzina:
- Pitchete !
Come ene aveule, do dbout des doets, ele dessina londjinnmint l' åbion di ç' tolu la [cet être]. Si pea esteut doûce divins ses doets. Elle advinéve on nez, on minton, ene boke...
Ene boke di feu s' poiza so s' froed front, pu s' pormoenner pattavå s' coir. Si rôbe di lune disparexha. Nowe et ofrowe so l' mossea, ele hoûla:
- Mon Diè, dji m' dene a twè, prind tos les fruts del tere et dene mu tos les oujheas do cir ! Fwai mu l' amour come ene timpesse di måbe, on toubion d' keuve, ene colêye di lave ! Fwai di m' coir on tchemnî, on volcan ! Fwai rintrer l' solea ådvins d' mi. Evoye so meye tchivås, les picants messaedjîs di m' djowixhance ! Mon diè, dji croe-z e twè, soeye divins mi !
Nole nute n' aveut måy kinoxhou on sfwait saizixhmint. Li tcholeur evahixha l' aireur et manca d' aloumer les åbes do grand bwès. Djamåy umin n' gostêyrè pareye binåjhté. Djamåy umin n' frumjheyrè d' ene pareye tonire.
Mådjinez on blanc oujhea d' oceyan ki balteye divins l' bleu do cir, et greter les nûlêyes avou s' betch ! Mådjinez on dragon avou des ailes ki boute li feu å tchestea do rwè, et haper l' princesse po-z admirer ses ouys ! Mådjinez on spoutnik assaetchî come ene moxhe di feu sol blame d' ene sitoele, et pår î fonde ! Mådjinez l' pus sote edvincion !
Ebén, gn a rén ki poye esse rimetou a çou ki la s' passa.
Rén !
Li tolu ofra-st a Pitchete ene seule nute, ene seule nute d' amour, ene nute rimpleye di totes les nutes del Daegn et d' ôte pårt, rimpleye di tos les ctoirdaedjes do Cosmosse. Pitchete voeyeut l' cir come ene nouzome cårpete d' indyin s' ecramyî et s' ecomeler come des verzinantès croles di coleur. Les åbes si roylént di violés crawiaedjes. Les påwions del nute texhént des hayons chinwès.
Les voennes da Pitchete rouxhît [vibrèrent], vetes et rodjes, tot åd dilong di s' triyanante pea. Ele sinteut s' cour påpyî [tressaillir] dvins s' pwetrene... Ses mamurons pontiént viè les asses, come des botons al boutåjhe [saison des bourgeons]. Ses bresses estént des coxhes branscatêyes på vint. Del forçale di si stoumak [sternum] disk' a s' drî-mwin, si coir n' esteut k' ene fele mouze plinne di sierpints d' mer, et s' sacwè esteut come on sourdant dvins l' brouxhaye [broussaille].
Rén n' åreut sepou stantchî l' diloujhe.
Rén !
Setinme tåvlea.
Li Royinne Pitchete doirmeut. Sondjive-t ele ?
Å matén, li somey refaça tot doûçmint li nåjhisté k' eroedixheut ses mimbes. Padzo l' rozêye, les ouys a mitan serés, ele voeya a schipete li baltante aparucion ki fretchtéve evoye divins les aiwes d' on vevî. Pitchete voeya l' vizaedje do passaedjî d' ses sondjes. L' aiwe rixléve so ses longs noers tchiveas et l' solea d' ôr el coronéve d' èn blamant tchapea.
Båshele ou valet, l' ombion des aireurs si neya dvins l' aiwisse, wice k' el riglatixhant mwaisse del vicåreye discramyive ses tchveas.
Pitchete vina foû do Rweyôme di Morfêye. On pierdou rai alouma l' muroe d' ses ouys d' on bleu d' clair cir. Ele kischoya s' tiesse. Ses blonds tchveas d' påte fruzixhît, et si stårer so ses fenès spales.
- Bele Pitchete, Royinne del Tchenvire, saiss ki t' nez, tes ouys, tes tchveas sont les pus beas del tere ? Li rafiya ki dj' a dé zels fwait d' twè l' deyesse do tins ki passe. Saiss ki t' cour pout såver les umins del diloujhe tot lzî rindant çou k' il ont pierdou. I n' volèt nén co comprinde !
Li fontinne waxhotéve et spiter des spritchas d' crustal. On-z åreut dit des tabarêyès [coloriées] loumires al pikete do djoû.
Pitchete s' astampa, et roter viè on pezant ouxh di tchinne, siculté di droles di posteures. Ele li tchôca målåjheymint. Les pindants croxhît. Ele rintra dvins l' brouheur, et rclôre a dobe sere li gros ouxh avou ene clé d' ôr, k' ele sititcha dvins s' coirsaedje.
Pitchete rotéve so èn åbe di cimint. Ele prinda l' rodje acinseur disk' å livea moens onk.
La, elle aloume ene witche [mèche]...
Ele sôrteye alfén pa onk des grands ouxhs di veule d' on håle rimpli d' telefones. Ele shût l' prumire rowe a droete, ene rowe rixhlante di neyons padzo on noer måssî cir. Ele picote [trottine] et vey ene sôre d' acwariom wice ki kékes pexhons umins s' kihoudrixhèt [se vautrer].
Ele boute li veulté batant et mousse divins l' edjîstoe di dzo l' aiwe [repère marin].
Les pexhons s' kiboutèt. Ele les louke divins les ouys, onk après l' ôte. Mins zels n' ont pont d' ouys po vey li vicåreye k' i croeynut viker dvins. I patchtèt [pataugent] divins l' broûlî.
Pitchete vina foû do bigåd. Elle apiça ene hepe, et crever les cwåreas d' veule di l' acwariom. I s' vuda tot d' ene trake et les pexhons, essaetchîs evoye, toumît dvins on djondant tchenå [canal].
Å coron del rowe, gn av' on bastimint ås hôts meurs avou des båreas pa dvant les finiesses. Ele drova l' grand ouxh avou s' clé d' ôr. L' ouxh dinéve so Mouze.
On drole d' apôte ås longs tchveas, ås ouys d' aigue, aparexha et shuve Pitchete. Cisse-ciale riprinda l' måssîte rowe. Ele parvina torade å dzeu do laid niche [sale] croupet d' beton. Rashiou so s' nûlêye, li pezant ouxh do Djårdén ni shonnéve nén esse la podbon, mins Pitchete li drova et rintra avou l' ome k' elle aveut dislaxhî.
Ûtinme tåvlea.
Ele ricloya a dobe sere, et loukî l' veye pal bawete do glindisse [grille]. Ele voeya cisse veye la, k' elle î aveut caroté enawaire, ki s' alouméve roubiesmint [brusquement]. Divins on samrou d' apocalipe, l' åbe di beton si spiya et s' flaxhî djus. Li cazer si finda et croula sol grande plaece.
Li veye etire s' esprinda. Li feu evahixha ses pavêyes. Les djins petént å diale di tos les costés, et télfeye si språtchî disconte des meurs. On vint s' leva, et fé raler l' feu. Des hôtès blames ricovrît les bildignes.
On-z oya craker. On brut d' adjeyant, on bardouxhaedje di sot. Et gn ourit on tchampion ki discloya, et racrexhe raddimint.
Tchabåveye petéve, si dismantchive, et toumer e brigosses.
Pitchete sera l' bawete et l' silince bouxha.
*******************
Li dislaxhî prijhnî rimerciya Pitchete, et s' sitinde, fén mierlong, divins l' yebe. I rabressa l' tere do djårdén et båjhî les pîs del Royinne. Li mwaisse des meurs esteut dislaxhî et pus nou bårea n' boutreut so les plaenesses la k' i gn aveut co, enawaire, ene veye, Tchabåveye.
Tchabåveye ki s' dishåjhinéve pa dzo ene froxhe di blames et d' aloumires.
*******************
Li tere ni meta nén lontins po raviker.
Bénrade les yebes rimplixhît les boirds del noere mouze, ki rblåwixheut pitchote a midjote. Les åbes ricrexhît et l' Nateure ridvént mwaisse des rivaedjes k' el Homo sapiens lyi aveut hapé.
Et Tchabåveye divna l' Djårdén.
Pitchete drouve l' ouxh; li Tchenvire evahixh li tere, et n' pus fé k' ene nouzome sitindêye.
Gn ava k' les djins ki n' croeyît pus å diès mecanikes et ås deyesses d' acî, ki fourît schapés. Les sorvicants del viye tere si rtrovént divins l' pus bele imådje del reyålité: Li Nateure, nosse mere nateure !
*******************
Tanzay, li vert liyon, si rleva, et dmander cwè a Pitchete:
- Kî çki t' avoye, doûce fleur di vicåreye, twè ki t' loucåde riglatixh come meye sitoeles ?
- Dji n' è sai nén. Gn a-st avou ene drole di foice, emacralante, ki m' a dicté s' volté. Dji m' a leyî toumer dins l' esprit moteur, li tuza do Djårdinî, li grand Kmandeu del Tchenvire.
- Kî çki c' est bén, don, ci djårdinî la, ki s' permete des pareyès faitindjes ? Est i Diè ou Diale ?
- Il est bon, mins pår sibarant.
Tanzay, li vert liyon, ès meta e voyaedje divins les pazeas, so èn atelaedje di tchvås avou des ailes. Dijh Pegazes po on seu macrea, få™ nén dmander. Il ala cweri ses amisses kissemés dins l' efoumé åmatén, ene peclêye di liyons. Mins Pitchete n' åreut seu coprinde li sinifiance des troes coleurs: rodje, noer et vert.
*******************
- Li noer liyon a rivnou ! " ki les oujheas tchiptént.
Li biesse ås ouys noers come gayete disployive si crinire di nute divins l' solea. Et s' aprotchî d' Pitchete.
Il aveut ene måle air, mins purade, å fond d' si cour come on moudrixhaedje.
Nouvinme tåvlea.
I n' est nén måva.
D' ene vwès plinne di tinrûlisté, ene vwès d' clair rixhea, tot rloucant l' dorêye feye, i derit:
- Clapante djournêye ! T' es bele come li djoû. Ess li deyesse do Solea ?
- Neni, dji so-st Pitchete, biedjresse pierdowe divins l' pair [parc] do bouneur. Twè, ess onk des cis k' Tanzay cwirt après zels ? Il est evoye eviè Nonne
- Ça fwait k' Tanzay est vicant, dabôrd ? Djel vôreu bén rvey. Gn a si lontins ! Les mehins del veye nos avént separé mins il a rivnou.
- Li djårdén shonne bén vude. Dji n' a waire rescontré des cis k' î dmorèt. Mins dji trouve toplin d' novelès sacwès tot vizitant mi rweyôme. C' est da minne, k' on m' a-st acertiné. Mins dj' endè cnoxhe nén grand tchoi. Dji n' sai nén ddja kî k' c' est l' Djårdinî et dji so ki louke après lu.
- Tanzay mi ratind.
Et si prinda-t i l' voye do Sud, et disparexhe bénrade divins l' roye do cir [horizon].
*******************
Kramowa, on dihoté pôrchinel, esteut la ki hossive, pindou après les distchårnêyès coxhes d' on setch åbe. C' est come s' i lyi åreut prin on maket; i rshonnéve a ene pindule batant l' berloke, ene pindule di doû.
Pitchete nel rimårca ddja, télmint k' i s' comaxhive avou l' noer des ombrires. Cabén k' il estaxhe moirt, i vola djåzer. Mins ses moyeas mots tcheyént avou on grand disdut d' silince divins l' zuvion. Al fén, il esteut çou k' il aveut stî s' veye durant: on respectiveus et påjhûle cadåve.
Pitchete si leya evoye dvins l' zuvion ki s' aveut levé. Elle rashida ses pîs so l' frisse air des verts åbes. Si aporçuva-t ele on tchestea, å fén lon, so ene pirxhiveuse hôteur.
C' esteut ene grosse bastijhe, avou meye tours et toureles, et meye åbarones ki flotént, avou on grand peron d' blanc måbe avou les grés ki gripént droet viè l' pont levrece d' ebinne, sopoirté pa des pezantès tchinnes d' ôr. Åtoû do tchestea, des nozêyès payoutêyès måjhones, metowes so les pindants d' on croupet planté d' vegnes.
Des shofleus e belès mousseures sounît do pipsak [cornemuse] cwand Pitchete ascoxha l' prumire montêye. Des rôzès mwins lyi lancént des pougnêyes di fleurs. A ç' moumint la, li cir esteut rodje et l' tchestea come ene estale [lance] ki trawéve les blankès nûlêyes, coleur del nivaye.
Al copete des montêyes, Pitchete si rtourna. Euridice ni louke nén en erî ! Pitchete si rtourna lonmint.
Les åbes, come des verts bedots ki brosteynut les bleuwès yebes do stoelî, hossént pa dzo les vints do cir.
- Pitchete, vo t' la, gn a ddja pont d' må ! Vén, insi ! Passe li pont, et potchî houte do glindisse ! Vén, taiss ! Èn louke nén inla en erî ! Vén, poyete ! Dji t' ratin dvins m' dondjon d' måbe !
Pitchete esteut dins l' cour divintrinne, ene cour pavêye di rôze måbe. Metous la plik plok, gn aveut des våses greks gåyotés d' precieusès pires. Et ådvins, c' esteut des tulipes-påpigåys roylêyes di cårmulin, d' indigo et d' carmetene. Et co totès sôres di bistatchêyès fleurs-oujheas.
Dijhinme tåvlea.
Et å mitan d' l' ecrolmint, on pouss a l' siponse d' årdjint.
Pitchete abaxha l' tiesse et voeya e pas do pouss, ene aiwe di piele.
Ele toûne li ledjire manike; li bouriket s' enonde, et rmonter on saeyea d' diyamant.
Ele boeva ene goirdjeye di ç' clair likide la, clair come... awè, come li bleu d' ses ouys. Adon, l' aiwêye el poirta evoye tot åd dilong des rîlêyes di rôzes, ki l' aduzént come ene plouve.
Pitchete esteut ene andje avou des ailes d' eliom. Ele kisseméve les confetis di s' pinsêye divins l' vint des moumints ki passèt. Les moumints ki passèt come ene mouze k' enaiwe les bassès teres di shoufe avou ses låmes.
Pitchete ariva dé mi edoirmowe. Dji nel dispietrè nén.
Les arondes voltinént pa dzo l' Tchenvire. Avou des rodjes riglats, des terisses di nûlêyes et d' rais d' loumire tchaborént l' cir. Les tienes covrous d' bwès, ki l' vôsseure des åbes kischirént l' roye do cir, fijhît les cwanses di houpler après l' diè d' amour.
Les vesprêyes d' esté, cwand k' les glawenes si pormoennèt divins les coixhès rowes, t' endè sovénss ?
Pitchete avna å pî del montinne, et cori viè l' croupet. Bråmint des pelréns fijhént parey.
Et todi l' tchestea låvå, come divins ene sondjreye; låvå divins l' campagne ki sere ses ouys. Et todi les orondes divins l' djoû ki va djus.
On dragon pierdou, come on cir-vaxhea [vaisseau spatial], passe et pu disparexhe. Pitchete rote. Vo l' la so l' croupet, en on toubion d' vetes et bleuwès pinsêyes...
On moumint s' rischaper, pu schoûter l' taijhance, pu si rtourner et rwaitî l' voye k' on-z a fwait. On n' est pus djus d' shofla; li respiraedje ridvént påjhûle.
Adon, Pitchete cora si vite k' ele fourit passêye [dépassée] ... pa leye-minme.
Et gn ourit deus Pitchetes. Et deus tchmins a shuve, et deus tchôdès alinnes ki s' ridjondént, pu s' rischåyî [qui s'écartaient à nouveau].
Ene sakî d' vicant et ene åme mådjinèt l' veye d' ådvins ki mousse foû come des gotes di souweur. C' est l' cervea ki rixhlêye.
Ass veyou les fleurs toumêyes divins l' dreve, monkeur ?
Rote pa dzo les tchårnales, divins les grandès gloriyetes schavêyes dins l' coxhlaedje des grands åbes ! Traftêye divins les pazeas d' mosseas do pair, et vén al Måjhone do Djårdinî, li blanke måjhone nén lon des bwès.
O ! Louke noste asse al Croe do Cir !
Twè, Pitchete, rote et vén et saetche li bobinete ! Li brokete scheurè !
L' ouxh si drouve sins k' on l' åye poussé, paski l' poirtî, c' est on spér !
Ké silince. On n' ôt nén ddja zûner ene moxhe. Li plaece est blanke, nowe, vude, sins meubes, ni gordenes. N a nole lampe, nole finiesse, mins ene riglatixhante loumire kel rimplixh. Å mitan, so ene rodje cårpete, ashiou come on costrî, li Djårdinî tuzéve a Pitchete.
Finåle
Pitchete a ndalé. Elle a roté eviè l' roye do cir, la k' l' ouy di nos djoûs si sere. Adonpwis, elle a moussî dins l' meur des rais.
C' esta l' nute !
André Gauditiaubois, 2002.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
Page menu d'André Gauditiaubois (textes normalisés). Pådje moennrece da André Gauditiaubois.
(Index par auteur) Djivêye des scrijheus. (dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sicrijhaedje eplaidé so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu.
Edition en ligne explicitement autorisée par l'auteur.