|
|
Textes en wallon (normalisé) sur la gastronomie. Sicrijhaedjes e (rfondou) walon sol bén-magnance. |
|||
|
|
Textes en wallon (normalisé) sur la gastronomie. Sicrijhaedjes e (rfondou) walon sol bén-magnance. |
|||
dierin rapontiaedje - last update: 2014-07-04
Dressêye:
Recette des croque-monsieur: Ene rosteye å crås stofé (Georges Tondeur).
Ene rosteye å crås stofé
End a bråmint, po fé ene rosteye å crås stofé
Ki fjhèt come leus parints lzî ont todi mostré:
El fé rosti å feu, pikêye a ene fortchete
Disk' a çki l' estofé dvegne on pô a shofletes.
L' ercete n' est nén si mwaijhe mins dj' end a ene meyeuse
Po l' ci ki come di djusse vout ene sacwè d' estra
*********
Cwand l' pwin est bén rashî, côpez ene boune tårtene
- Ene tårtene inte les deus, ni trop grosse ni trop fene -,
Eyet sitindoz dsu, ttavå, do crås stofé,
E waitant k' i gn åye bén, tot spès, pa tos costés.
Cwand vosse tårtene est fwaite, k' elle est bén a vosse môde
Côpez l' e deus, et mete les mitans ene so l' ôte,
Tot leyant l' estofé plaké etur les deus.
Adon, prindoz ene platene, ki vos metoz sol feu
Metoz vosse tåte dissu sins rovyî d' mete do boure
Stokez vs dilé l' estouve et comincîz a cure.
Prindoz wåde a vosse feu, k' i ndalaxhe nén trop foirt,
Ça l' estofé riskeye di fonde et d' brotchî foû.
Å dbout d' on ptit åvé, l' tårtene va divni rosse
Ossu bén å mitan ki ttalåtoû del crosse.
C' est l' moumint d' l' ertourner avou l' lame d' on coutea
Et d' greter les mijhlins ki funkèt sol platea.
Co ene tote pitite munute, vosse tårtene serè presse
I gn årè pus k' a l' fé rider so ene assîte
Metoz docô do boure sol costé k' est tot tchôd
Sins ravizer a ene plake, e stopant tos les trôs
Nel mindjîz nén trop rade, i fåt dvant k' vos n' hagnîxhe
K' el boure soeye bén fondou et k' end åye ki ça bagne.
Mindjîz ça e buvant ene boune djate di cafè
Et vos diroz come mi k' c' est meyeu k' do polet.
Esprouvez d' è fé ene, ci n' est nén målåjhey
Et cwand vos m' voeroz co vos m' diroz des noveles.
*********
Serè putete mi l' fåte, si djudi å martchî,
El pris do crås stofé årè on pô rhåssî.
Georges Tondeur, divins Les Cayés Walons, lº 13, djanvî 1938.
Sketch sicrît pol Libråmonissime.
Li touyisse et l' matoufè
Ahesses: Ene tåve avou deus tcheyires, avou les taexhons po magnî.
Djouweus d' role:
L' ome et l' feme intrèt et s' mete al tåve.
Li feme: - Ebén, mi ptit poyon, n' a dj' nén yeu ene clapante idêye di nos inviter å restorant po nos cwénze ans d' mariaedje. Cwénze ans, c' est les noices di papî, sapinse k' on n' dit.
L' ome (lu tot seu) - Po on côp ki ç' n' est nén do papî d' veule !
(al feme) - Ayi, hin, vos !
Li feme. - Et co ene pus zûnante idêye di nos inviter a ç' novea restorant ci k' a drovou dins les vîs bastimints del gåre di Lesterni et ki fwait seulmint del coujhene walone, dowê, mi ptit cokea ?
O - Ayi, taijhoz !
(Li garçon s' amoenne avou deus menus; i les dene a l' ome et al feme).
F - K' avoz d' bon come coujhene walone ?
Li garçon (d' ene trake) - Del vete sope, del sope al poye, des carbonådes flamindes...
O - Bén mi, dji vôreu bén des carbonådes flamindes, la, mi !
F - (å garçon, tot rwaitant si ome di cresse) - Bin vs estoz fén fô ç' côp ci, dandjreus ! Dj' a dit des plats walons !
G - Bén c' est des carbonådes flamindes walones !
F - Neni ça n' mi dit rén. Cwè avoz co d' ôte ?
G - Come dessert: del dorêye å souke di pot ki glete, del dorêye ås frambåjhes, del dorêye ås biyokes, del dorêye å pudingue, del dorêye ås pemes et do gozåd.
F - Mins dji n' estans nén co å dessert, hin, vos !
(por leye tote seule) A l' ewaeré verat , ci-la !
F - Cwè çki vs avoz come plat d' rezistance ?
G - Des androuyes a l' Årdinwesse, do hatchisse, del toufaye al Gåmesse, do touyisse et do matoufè.
O - (gletant) O mi dji vôreu bén do touyisse come moman l' fijheut.
F - Et mi, dji vôréve bén do matoufè come nosse mére el fijhéve.
O - (lu tot seu, binåjhe come on bossou k' a pierdou s' bosse) - Do touyisse, come dinltins.
F - (minme djeu) - Do matoufè come dinltins.
O - (minme djeu) - A ! Ca bon k' c' esteut !
F - (minme djeu) - A ! Kè bon k' c' estéve !
(on ptit moumint)
F - Çou k' gn a d' bea avou ça, c' est k' ça n' prind nén on tins d' diale po esse presse, c' est nén come li toufâye.
O - C' est normå, hin: li matoufè c' est masculin et la toufâye, c' est féminin.
F - Taijhoz vs, hin, vos ! Cwè çki vos vs î conoxhoz dins l' coujhene, don, vos ! Vos n' sårîz ddja dire comint çk' on fwait... (sins l' leyî dire). Mi dji m' sovén co come d' enute ki moman prindeut ene bele grande lådje pitite fene paile...
O - Ene grande u ene pitite ? Fåreut saveur !
F - (sins l' schoûter) Ele fijheut fonde li lård; so ç' tins la, ele prindeut on lite di laecea, shijh oûs, shijh kilrêyes di farene et ele les touyive dins on grand plat, (tot håsplant les bresses) et touyî et touyî...
O - ... Po fé do touyisse !
F - Bén neni, hin, po fé do matoufè. A mon Diu todi ! Djezus Måria ! End a dj' magnî des plats et des plats: des zakouskis, do waterzooi, del kiche, del payella, des loumpias... mins cwand t' as tout fét, rén n' våt l' matoufé
(La l' garçon k' arive avou deus assîtes)
G - (ceremonieuzmint) Li touyisse (et i l' dene a l' ome) ... et l' matoufè (et i l' dene a l' feme).
(i rwaite les deus assîtes) A neni, la l' touyisse et la l' matoufè (et i rcandje les assîtes).
F - Mins c' est fén parey !
O - (cåzu e minme tins) Bén c' est l' minme tchôze !
G - Mi dji n' so nén cwisto, la, mi. Dji di djusse çou k' on m' a dit d' dire (i stepe evoye, i s' ravize, pu i rvént). Mins, si dji l' tén bén, sol menu c' est marké "matoufè" entre parenthèses "touyisse". Ça fwait k' do touyisse et do matoufè, come on djheut e scole, c' est des SI-NO-NIMES. (Et i bize evoye po do bon)
F - A bén, ç' côp la !
O - A bén veråt !
F - Li touyisse...
O - Lu matoufè...
F - ...c' est do matoufè !
O - ...c' est du touyisse !
F - Bon c' est nén l' tot d' ça: ci n' est nén fwait po rwaitî. Alez, hay, atacans !
O - Atacans!
(il atakèt a mougnî)
O (al prumire betcheye) - Mins il est soucré, ci touyisse la.
F - Bén ayi, taijhoz ! Do matoufè, c' est todi soucré.
O - Mins do touyisse ci n' est jamwais soucré. C' est les vôtes k' on mete do souke dissu.
F - Ça fwait k' do touyisse c' est nén do matoufè dabôrd.
O - Bén dji n' è sai pus rén, la, mi.
(et tot dmandant al såle)
F - Cwè çki vos è djhoz, ô, vozôtes : do touyisse, c' est come do matoufè, åy u non ?
L. Mahin, lu 10 du setimbe 2001.
Li sope ås cxhådes.
(Po 4 djins)
Cwand les cxhådes (schôdroûles) ridjetèt, å moes d' måss-avri, aler code avou des wants d' plastike, cénk u shijh grossès pougnêyes di ptitès kixhådes, 10 a 15 cintimetes hôtes.
Lavez les comifåt, sigotez les et les ctaeyî totes fenes.
Dins ene casrole, metoz ene grosse nokete di boure, pu fé rivni on gros agnon côpé e trintches.
Adon, vudîz on lite d' aiwe et deus gros canadas côpés a bokets. Leyîz cure on cwårt d' eure. Après, î mete les cxhådes, fenes kitaeyeyes; leyîz co l' sope so li stouve on moumint, pu passer å micsoupe. Ni rovyîz nén l' poeve [poivre] et l' sé.
Vos ploz siervi avou des ptits kertons et des ptits crostions d' pwin.
Si vos vôrîz rmete des ôtes plantes des tchamps, vos les ploz maxhî avou les cxhådes : del salåde des tchamps [pissenlit], des foyes di ronxhe, di l' a-des-håyes [alliaire], des framidjoûs [mauves].
Les cxhådes vinèt pus voltî ezès plaeces k' i gn a bråmint di l' azote. Metans dins on hourlea ou çki l' bigåd [purin] d' ene pårdjire [mare a purin d'un tas de fumier] a corou. Gn aveut todi des bohêyes [touffes] di cxhådes sol volé [pignon] des viyès måjhons, puski c' est la k' les omes alént pixhî.
Mins , bon apévos cwand minme !
Lucyin Mahin, tout sujhant ene ricete da Mårtene Mahin, li 18 di måss 2001.
On live di rcetes e walon.
Vloz aprester del sope a mode d' on lumçon, des prones di Nameur å vinaigue, ene flamiche di Dinant, oudonbén des bwessons fwaites avou des fleurs di seyu, des likeurs di totes les sôres, des salådes d' après Wepion et des desserts d' amon Françwès et Djôzef, et co bråmint d' ôtès bounès afwaires, vla on bea ptit live di rcetes e Franco-Walon a dmander ås edicions "Li Chwès"
Proficiat a Michel Hubert et au Grand Châles.
Yves Paquet, so Viker.
Un site gastronomique, avec présentation en wallon. Ene waibe sol bén-mougnance.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Back index des sujets) Hay ervoye sol djivêye des sudjets.
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince des scrijheus. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Édition en ligne explicitement autorisée par les auteurs. Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
