|
|
Page F. Dewandelaer. Frans Dewandelaer, powete e walon. |
|
||||
|
|
Page F. Dewandelaer. Frans Dewandelaer, powete e walon. |
|
||||
dierin rapontiaedje - last update: 2015-10-24
Dressêye:
Poèmes pour sa femme. Betchs a picetes Biyografeye
|
|
|
|
Description du marché de Nivelles la nuit.
Li martchî.
Did ci, dji voe l' martchî, grand come on motchoe d' potche
Avou si hourlet d' pegnons k' ont veu dijh coûsses å seur
Avou ses toets ki s' contrarièt come fré et soû
Avou s' triclêye di cwéns ki båyèt come des potches
Nén on tchet, ni pus d' djins ki d' molons conte èn oxh
El cok, el fene copete erlût come on pun meur
Pa moumints, li cariyon scheut, rén k' po fé peu
Si air ki tchait, rdjibele, s' eva, toûne a fi d' crotche.
On begnon - roumdoudoum - passe, on tuf-tuf abaye
Des pidjons, dispårdous, come des liårds al cabale
Vont vir on pas pus lon si l' solea hape ostant.
Yet c' est tot ! Les vîs meurs s' erlomèt d' onk a l'ôte
Si sovint k' les dvanteures, k' ont veyou crexhe l' apôte
Ont l'air di n' s' aviyi k' d' èn an tos les dijh ans.
F. Dewandelaer, divins "Bouket tot fwait".
Oyi c' est ça l' bouneur, on l' a cwand on est zwer
On va del birce a s' mere ubén di s' mere al birce;
On est droet come èn î, vicant come on fougnant
On n' sait co fé k' betchî, come on djonne di moxhon
On voet voltî les popes, kecfeye bén pus k' les såbes;
On tchait come on côp d' pougn a l' eure do martchand d' såbe.
On va code ene estoele o djårdén do stoelî
On s' rewoeye å matén d' on reve ki n' finixh nén.
On vôreut l' fleur ki lût come el pierot ki vole
On pasreut tote ès veye a rwaitî ene caricole.
On prind l' solea po ene lampe ubén po on crasset;
On s' croet l' pus hôt do monde cwand on est dsu s' passet.
Tos les påsteas del tere èn valèt nén ene bablute;
On reye del plouve ki tchait pusk' on est a cahoute.
On n' a nén peu del nive pusk' on a des gros wants;
On est grand po les ptits; on est ptit po les grands.
On brait po rén do tot on reye po bråmint moens;
On rtént l' bén k' on vos dit sins sav' li må k' on pinse
On-z a tot çk' on vôreut sins dire " dji vôreu ça ";
Ça fwait k' on-z a l' bouneur sins trop saveur k' on l' a.
Et les seuls pitits côps k' on doet passer les pikes,
C' est cwand on betch vos rmouye ubén k' ene båbe vos pike.
F. Dewandelear divins: "El moncea ki crexhe".
I seront la, tos les bribeus,
K' ont magnî moens d' pwin ki d' måltchance,
Les cis k' on a spoté " les Gueus "
Pask' i n' ont ki d' l' air dins leu panse,
Tos les pokîs, les mezalés,
Les cis k' ont stî ritches di disbene
Et k' ont télmint ployî leu schene
K' on pinse todi lzès vir scheter,
Les nukieus, les strupyîs, les laids
Ki s' ont dvou crever dvant d' crever:
I seront la, bladjes di colere;
I vos racontront leu-z istwere.
Cwè lzî diroz ?
Cwè lzî diroz, Bon Diu d' mizere,
Cwand les femes ki n' savèt pus braire
Vénront criyî : " Pocwè les gueres... ? "
Cwè lzî diroz,
Cwand i seront dlé vos, pactés ?
Padvant vos, come ene tere di såbe,
El peupe des pôves, des mizeråbes
S' estindrè pus lon k' on pout vir...
Yet leus pougns montront viè vo tiesse,
I vos diront : " Yet les menirs ... ?
Pocwè, ô, todi nos dner l' pire ... ?
Pocwè des côps, nén des caresses... ?
Leus sclameures espitront sovint,
I croeyront k' c' est l' tonire ki bouxhe,
I grignront come ene patrake d' ouxh,
I rboelront come on måvas vint...
Pa tos costés, pa tos les tchmins,
Les djins
Rabolront po leu seule ervindje...
I nd è vénrè pa cints, pa nindjes.
Cwè lzî diroz ?
Cwand i seront dlé vos, pactés,
Come dins on crabot, les grains d' sé... ?
Vos andjes, astok di vos (asto d' vos) montront d' gåre,
Tot blancs, come des nûtes d' assazins
Seront i gayolîs ou gåres,
So tot l' tins d' vosse dierin djudjmint... ?
Ça durrè des moes, des anêyes...
Tchaeconk vénrè dire vos petchîs
Yet vos dmorroz l' tiesse abaxheye,
Yet si vs estez bon, vos rgretroz...
Mins ça ndè vårè nén les poennes,
El monde codånrè, yet portant,
Vos n' åroz ni prijhon, ni tchinne
Télmint k' vos crimes åront stî grands.
El feu d' l' infier pôrè distinde,
(Ça s'reut trop doûs por vos d' rosti)
Yet les omes eriront, pa bindes,
Viè leu disbene, viè leu-z osti...
El monde serè co pus mizere,
Les djins, co pus manants k' el sont,
Mins vos såroz çk' on voet dsu tere,
Et ça serè vosse pûnicion.
Frans Dewandelaer: divins " Priyire å Bon Diu d' Pitié ", divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974 (prumî boket rprin dins Les Cahiers Walons, 9-1983).
Avou s' chabrake tot rassercî,
Avou s' cote ki n' est pus k' on pli,
Ele va, e tåstant la et ci,
Dins l' plouve ki rlate, dins l' vint ki reye,
Ki brait, ki miåwe, ki tchante, ki rbeule,
L' aveule...
El plouve côpe come on tchamp d' esteule...
Ses solés sont moens cur ki trôs;
Ses tchåssetes, ci n' est pus k' del yô;
Ses pîs, c' est del glaece ki s' pormoenne...
Ele crombeye ès dos conte ene vôsseure,
Ès bresse et s' baston conte el meur
Tåstèt eshonne...
El plouve ki trawe come clås d' acî
Dischind todi, todi, todi,
Pa longuès lenes et pa féns plis.
L' aveule soune, ersoune, bouxhe, rabouxhe...
Ele ni soune k' a des ouxhs di bos,
Paski, dins m' cwårtî, les måjhons
Ont des trop, bén trop lådjès ouxhs...
Ès chale so s' tiesse, come ene capuche,
L' aveule s' è va... S' baston rabouxhe,
Cwand s' mwin n' trove nén d' cwè fé souner.
A l' dikedaye, dins l' plouve ki tchait,
On soune les clotches a l' grande eglijhe;
I gn a deus souneus, end a dijh
A l' tourete ki s' astampe, tote grijhe,
Dins on cwårtî d' priyeus pansous.
L' kertin d' l' aveule est tot bossou.
Ele vind do poeve, des amuscådes,
Do lusse, do filai, des sucådes,
Et ses iys moirts dins s' coir malåde
Breyèt l' yô ki spritche do stoelî.
Ele bouxhe a l' måjhon d' on botchî,
Mins l' botchî est evoye a messe...
L' ouxh d' on minir el waite so cresse,
Paski l' mwaisse padrî leye s' apresse
A nd aler dire çou k' i n' pinse nén...
L' aveule va, dins l' nute di ses iys.
" S' ele passe par ci, bén seur ki m' pwin
Va nd aveur ene miyete a ses rins... "
Dins l' yô ki n' el frexhireut pus,
Ele va todi, tote crombe; ele shût
L' tchimin ki shût les måjhons trisses...
El plouve leye tchaire des tchveas d' årtisse
Ki fjhèt des croles dins les flaches d' yô.
El trotwer n' est pus k' on frexhåd,
El pavêye a ene payasse d' yô cråsse,
Dins l' royon, l' berdouye ki s' atasse
Fwait des astantches sins l' fé esprès.
... " S' ele passe par ci, s' ele passe pus près,
Djel frè rintrer s' setchi ene miete... "
El plouve tchait tot a s' colibete.
El plouve ki trawe come clås d' acî
Dischind todi, todi, todi,
Pa longuès lenes et pa féns plis...
A... la ene måjhon ki drouve ès trape:
Ene tiesse vént, s' èva... L' ouxh s' erclape
Come on cou d' poye ki vént d' fé si oû.
... " S' ele vént par ci, dj' a do cafè,
Dj' a des tårtenes avou do boure... "
Ele va... Ké tchmin va-t ele co shure?
El tchimin d' å long des måjhons,
Des måjhons k' ont des ouxhs di bos,
Des måjhons k' ont des lådjès ouxhs...
... " S' ele vént droci, c' 't a poenne s' ele bouxhe
Mi ouxh ki n' est fwait ki po rintrer
Serè ttå lådje et dj' lyi dirè:
" Droci, n' a pont d' monsieu : c' 't èn ome.
" I n' a nén grand liårds, mins... Godome ! "
Dji lyi dirè "Djan-rén-do-tot
Èm mwin lyi dirè: "Wai... Vla tot !"
Mes iys, èm cour el diront eto,
Et ses dints såront bén fé l' resse...
El plouve, c' est des longuès eriesses
Ki s' espotchèt dsu les cayôs.
Leye èva come on rmous dins l' yô
Tot e tåstant d' èn ouxh a l' ôte.
Mins n a rén a fé: les apôtes
Sont dins l' eglijhe, bén claire, bén tchôde,
Leus iys sont setchs, leus lepes riyådes,
Il ont fwait leu dvwer et pus k' ça:
Il ont metou cénk francs dins l' platea !
(a shure)
Frans Dewandelaer, divins: Ed. de la Vie Wallonne, Lidje, 1938.
(Powinmes e walon po m' feme)
Cwand c' est k' on pålrè d' mi, c' est d' vos k' on pårlêyrè,
Paski, sins vos dlé mi, dj' åreu fwait waire di tchoi.
Vos avoz stî l' solea k' a fait rglati mes rôzes,
Yet si m' cour a djårné, c' est paski vs estîz la.
Cwand c' est k' on pålrè d' mi, c' est d' vos k' on pårlêyrè,
Tos les papîs k' dj' a scrît, vos m' els avoz fwait scrire;
Vos avoz stî l' cinsresse ki fwait brouyî l' vårlet,
Yet vos m' avez vnou scheure ou çki dj' peteu m' niket,
Les djous k' dj' aveu l' somioû, ... cwand ça n' esteut nén pire ...
Tos les papîs k' dj 'a scrît, vos m' els avoz fwait scrire.
Vos avez bén volou dmorer pôve asto d' mi,
Mi ki ramadje todi les minmès triyolinnes,
Mi ki n' aveut k' des betchs a vos dner po cwénzinne.
Yet dji n' vos a jamwais veu vos plinde ni djemi.
Vos avez bén volou dmorer pôve asto d' mi.
Vos avez bén volou travayî po ki dj' reye;
Vos avoz bén volou tchanter cwand dji m' taijheu,
Vos avoz bén volou vos taire cwand dji tchanteu,
Vos avoz stî meskene, å rgård d' el monselreye.
Vos avez bén volou travayî po ki dj' reye.
Les lorîs k' vos plantez crexhèt por mi tot seu,
Yet po tot ça, jawais, vos n' åroz d' ercopinse,
Yet portant cwand dj' escrî - minme dipus : cwand dji pinse -,
Vos travayîz por nos, puski mi, dj' fleme po deus ...
Les lorîs k' vos plantez crexhèt por mi tot seu.
Vos avoz stî l' shofleu ki sait fé tos les roles,
Yet ki dmeure didins s' trô, cwand les bravos spitèt,
C' est vos ki tént l' eskeye cwand dj' gripe co d' on sploton,
Vos sognîz mes idêyes co meyeu k' vos casroles;
Vos avoz stî l' shofleu ki sait fé tos les roles.
Portant, vos avoz stî pus k' ene rinne didins m' cour,
Mins l' corone so vosse front n' a jawais stî k' di spenes,
C' est todi po les ôtes ki vos ployîz vos schene,
Yet ç' n' est jawais por vos k' les beas frûts divnèt meurs.
Portant, vos avoz stî pus k' ene rinne didins m' cour,
Mins les sigondes morèt, l' eure flanit, l' tins nos manke
Po vos l' dire a vos-minme didins l' lujhant d' vosse cô;
Yet l' bezogne èm vént rprinde, m' invezer cwand, pa côp,
Ene mwin vént rserer m' cour, yet ele fwait må ... comme ene crantche ...
Mins les sigondes morèt, l' eure flanit, l' tins nos manke.
Cwand c' est k' on pålrè d' mi, c' est d' vos k' on pårlêyrè,
Paski, sins vos dlé mi, dj' åreu fwait waire di tchoi.
Vos avoz stî l' solea k' a fait rglati mes rôzes,
Yet si m' cour a djårné, c' est paski vs estîz la.
Cwand c' est k' on pålrè d' mi, c' est d' vos k' on pårlêyrè.
.....................................
Cwand c' est k' on pålrè d' mi, c' est d' vos k' on pårlêyrè.
.....................................
Ça n' est nén foirt gaiy do m' vir todi scrire,
Do m' vir rassondjî comme on boû k' a fwin,
Yet d' sawè d' avance k' el djoû k' on m' voet rire
C' est ki dj' voe k' les biesses, on les lome : des djins ...
Ça n' est nén foirt gaiy di n' aveur èn ome
Ki djusse po saveur k' i n' est nén da vosse,
Yet k' mågré k' i mindje ou k' i pete on some,
I n' reve ki des scrîts k' i frè, ou k' i freut ...
Ça n' est nén foirt gaiy di n' mexhner des betchs
Ki cwand l' tiesse est vude oubén l' papî scrît,
Di n' frexhi ses lepes ki cwand l' intche est setche,
Yet d' n' aveur nou liårds, ... mins des papîscrîts ...
Yet portant, jawais, dji n' vos a veu braire,
Dji ratin todi l' prumî mot d' triviè.
Vos iys sont lujhants : ene flaxhe di claire aiwe;
Doûs come ene estoele å stoelî d' fevrî ...
Cwand dj' esteu dbåtchî, vos m' dinîz coraedje;
Cwand dj' aveu l' somioû vos m' rewoeyîz co;
Yet si l' noer ergret dins mes iys f'jheut ene taetche,
Vos l' vinîz disfacî avou l' gome d' on mot ...
Vos m' savoz sognî, dorloter, fé gaiy,
Dji so pus gåté k' on måvnant efant...
Ki dj' reve d' ene sacwè, c' est vosse cour ki péye,
Mi, dji n' blefe jawais, ... dj' a çk' i m' faleut dvant ...
Dje voe l' Paradis, vos dmorez dsu tere,
(Vos k' merite dipus k' ene plaece å stoelî)
Vs estoz m' feme, èm soû, èm mere, èm comere :
C' est po yeusses eshonne ki dj' vos voe voltî.
Dje vos voe voltî come on voet voltî
L' estoele, el moxhon, l' etan, ... sins lzî dire,
Mins çk' on pinse di yeuss, et nelzî nén dire,
Ça n' est nén petchî del tinzintins scrire ...
C' est por nos k' dj' escrî çou k' dj' escrî por vos;
On côp, dj' vos l' lirè tot bas, padzo l' bele;
Dji vos dirai ça come si dj' è revreu,
Yet vos ndè revroz ... si ça vos troubele ...
Nos serans dins l' noer ... Ba ... n' epoite eyou
On ri, asto d' nos, dirè ses priyires,
On vårlet bezingue so l' tchimin frè : "Yû ..."
Po ki s' tchivå l' moenne co boere et co boere ...
I gn årè des fleurs dins l' pré do Bon Diu,
El rivire prindrè des airs do fåshale,
Mins dlé mi, dins l' niût, rén n' lura meyeu
K' el moxhe do vos iys, et l' pea d' vos mashales ...
Yet nos nos dvizrans sins nos dire on mot.
Vos m' diroz : "C' est bea" sins drovi vosse boke,
Yet mi, sins pinser ki dj' pou djouwer l' sot
Dj' frè ndaler mes iys : "Puski ça vos toutche ... "
Yet nos endirans, ... ene estoele tchairè ...
Co ene et co ene ... (on taxha ki creve)
Yet nos frans cint veus k' el "pus tård" ténrè,
.....................................
Gn årè des estoeles eto, dins nos reves ...
.....................................
On m' a dit bén sovint : "Way, elle est fén djoleye,
Vos avoz stî tchançåd do tchaire so ç' boket la,
Vos sovnances vos riront cwand vos seroz stala,
Yet vos åroz vint ans, gråce a ça, tote vos veye.
Ki swet ! Djoleye ele l' est, yet boune, yet doûce eto,
Yet co ci, yet co ça ... totes les beatés eshonne,
Å prume les cenes do coir, les cenes ki fjhèt k' on rshonne,
Tot estant d' tchår e d' oxhs, a les andjes, ... e pus doûs ...
Les cenes do cour, après ... (ele valèt cint côps ls ôtes):
Elle est meyeuse k' el pan didins l' dresse d' on monsieu;
Si l' Bon Diu prindreut feme, ele sereut dlé l' Bon Diu,
Yet dj' vos asseure k' el pôve åreut bén s' pårt di påtes ...
Elle a l' hinne do hape-tchår, elle a l' pitié d' l' ovrî;
Ses deux iys brairént bén les låmes des djins d' mizere;
Po soladjî ene sakî, ele ireut rbate el tere,
Yet s' cour est co båyant, télmint k' i s' a drovou ...
Mins ça n' est nén po ça ki dj' l' inme pus k' tot å monde,
Ça n' est nén po ses iys ki valèt tot çk' on vout,
Ni po l' blankeur di si åme, nén po si amour non pus
Ki dj' vôreu bén k' les eures årént el dobe di sgondes,
Ça n' est nén co po s' vwès ttossu claire k' ene yô d' ri,
Ni po l' brun di ses tchveas, po les puns d' ses mashales,
Non, tot sôte di mi idêye cwand mi idêye est dsor leye,
Yet dji m' di simplumint :
"C' est m' feme ... elle a sofri".
Frans Dewandelaer, li 9 di djun 1932, nén tot eplaidî so papî, divins l' plake Franz Dewandelaer et la culture wallonne, 2003.
Biographie sommaire.
Ene pitite notûle so s' vicåreye.
Dewandelaer, Frans (1909-1952) onk des pus grands fjheus d' arimeas e walon, do payis d' Nuvele. Ç' a stî onk des prumîs et des råles sicrijheus walons ki s' a revinté siconte des gros, des menirs, des capitalisses, et minme siconte do Bon Diu, prezintés come li cåze del sofrance des ptitès djins. Il a scrît estant tot djonne (19-25 ans) mins nén lontins. Si prumî tchîf-d'ouve, "Bouket tot fwait" a rexhou e 1933. C' esteut des rimeas so Nuvele. "El moncea ki crexhe" n' a vudî k' e 1948. Gn ourit eto "Bokets del nute" (1935). Si ouve etire fourit rashonnêye pa J. Guillaume dizo titraedje "Oeuvres poétiques", et eplaidêye e 1970. Ene plake CD-rom, avou tos les documints eplaidîs et nén eplaidîs (Frans Dewandelaer et la culture wallonne) a rexhou e 2003. Nosse cok si recresteyet et houkî Hinri Simon, Calozet, Carlier, Dewandelaer, Hinri Bragard, Duchatto, Defrecheux, Edouard Seret et tos les grands oteurs ki vikèt e nosse memwere po lzî dire: "Vos tchîfs-d'ouve ni sont nén moirts, les Walons les mosterront ås djonnes d' asteure (P. Lefin). Riprin dins l' grosse antolodjeye da Piron et dins l' antolodjeye "Gallimard" des powetes do 20inme.
L. Mahin et P. Sarachaga, coirnêye do splitchant motî.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje.
(Index par auteur) Djivêye des scrijheus. (dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Ralans sol pådji des scrijhaedjes e rfondou walon.
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådji moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Les scrijhaedjes di l' antolodjeye "Fleurs dialectales", foû del rivowe "Propriété terrienne", awousse 1974, sont publiyîs avou l' åjhmince des zwers di l' eplaideu, P. Charlier.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Texts from the anthology "Fleurs dialectales", from the august 1974 issue of the magazine "Propriété terrienne" are published with the agreement of the rightful owners.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
