|
|
Page de Joseph Calozet Li pådje då Djôzef Calozet. |
|
|
Page de Joseph Calozet Li pådje då Djôzef Calozet. |
dierin rapontiaedje - last update: 2004-06-28.
Dressêye:
Romans
Traditions: Fåves et viyès uzances.
Textes de chansons
Traduction et adaptations. Ratournaedjes et redjårbaedjes.
Éléments biographiques. Biyografeye.
On fwait l' cok al cinse
Cwénze djoûs å long, l' solea a toké e fjhant meuri et e fjhant setchî les crupetes et les boshales : les laboreus n' ont pris do rpois ki l' dimegne; tos ls ovråves djoûs, on-z a dåré dins les tchamps; on-z a loyî a grands côps; on-z a atelé les cwate tchivås del cinse å grand bleuw tchår. C' est Zidôre ki moenne, Louwis ki leve les djåbes avou l' grande fotche, Colas ki fwait les tcherêyes et Ptit k' est å mecanike. Li strin et les påtes xhiltèt télmint k' les dinrêyes sont bén setches, et les tchvås moxhièt télmint k' les tayans zonzèt å solea.
Li traveure et l' berôdi del cinse sont bôrés a stritche di djåbes etassêyes : on-z î a tchôkî l' swele, li oidje et l' blé a costé do moncea d' four et do tas d' fôraedje. Ådjourdu, l' awousse discrexhe; gn a pus k' les avoennes a tcheryî et l' cinsî a rezoû do fé ene moye li long d' Masblete, dizo Mwarmont.
Louwis est adroet po l' monter : il a stindou on rond d' fagots å mitan del siteule et, ene a ene, les tcherêyes d' avoenne ont vnou s' etasser lét par lét, påtes pa ddins. Li rond s' a elårdjî di ptit-z a ptit e montant djusk' a hôteu del tiesse do grand Bayåd, li gros roncin del cinse; Louwis a rastroeti les léts onk a onk e tournant po-z ariver e ponte. Divant l' niût, zels deus l' cinsî, il ont covrou l' moye avou des fåssons d' swele. Cwand ça a stî fwait, Louwis a criyî a Ptit ki lyi våye code li long do ri on coxhea d' plope, et vo l' la monté al fene copete del moye planter l' brantche. Did la-hôt, i creye :
"- Vola ! I fåt bén ça po l' cok, endon, cinsî !
- Åy, respond Colas; asteure, dj' irans l' arozer al cinse ".
Et tote li binde, djoyeuse come al dicåce, a treviersî li steule e rwaitant l' moye d' å lon, po vey si elle est droete, li moye ki rshonne å tourniket ki s' vént dressî dvant l' eglijhe pol dicåce do viyaedje.
" Cinsresse, dit-st i Colas e rintrant, dj' alans fé li cok!... Alez nos cwire al cåve ene botaye di bén frisse peket: dji boerans al santé da Louwis k' a vnou fåtchî nos dinrêyes et k' nos a fwait ene si bele moye ! "
" E-z oyant cåzer s' pere, Mareye s' a recresté e soriyant et e fjhant raler ses tchveas drî l' oraye : elle est si binåjhe ki l' cinsî dijhe on pô do bén pol conte da Louwis, ca la cwénze djoûs ki s' mere tape après lu, cwand ele ni sont k' zeles deus, et k' ele lyi vante Mimile, li fi da Batisse, k' ele ni pout sinte pask' i n' inme nén Louwis.
" Diale m' evole! dit-st ele Rôzine e dschindant al cåve! I s' etindèt come deus côpeus d' boûsse, hê, nos deus omes ! Il est tins k' l' awousse soeye fwait, ca dji n' sai nén come ça toûnreut ! "
" Metez les veres, mi feye, dit-st i Colas.
- Et sortot, ni rovyîz nén l' vosse, dit-st i Louwis; dji plans bén tchokî tertos eshonne et-z esse bén binåjhes, ca dj' avans yeu do råle tins !
- Oho ! ça fwait k' on va boere li gote tertos, a çki dj' pou vey dit-st ele li cinsresse e rmoussant foû del cåve.
- Djel avans bén wangnî, endo, Colas!
- Come di djusse, Louwis! A vosse santé, a vozôtes tertos, et vive nosse fåtcheu ! "
Et les veres drigntèt e s' tchokant. Rôzine et Colas, Mareye et Louwis, Zidôre et Pitit, tot l' monde boet si ptit tchiket. Et c' est k' on n' les lait nin vudes, paret! on rimplit cwand on-z a metou foû. Ça n' arive nén si sovint k' on-z åye li tins do boere ene gote al cinse et, ma fwè, on l' voet bén. Pitit lu-minme roveye k' il a må ses rins et, s' rixhorbant l' boke avou s' rodje mocwè d' taxhe, i s' mete a tchanter di s' greye vwès :
Ni fåt i nén k' on reye,
Dins si ptite vikereye!
Po ça, gn a rén d' si bon
Ki do boere on stritchon!
Les efants tchakèt les mwins e-z oyant l' vî domestike; les pus grands xhaxhlèt, pask' i savèt k' Pitit n' tchante jamwais s' boket ki cwand il a l' tiesse ki toûne. Ma fwè, c' est bén come ça : ecoraedjî pa les bravos, i s' leve et kmince a zoubler ttavå l' måjhon e tchantant :
Cwand on-z a boevou l' gote,
On pout danser l' maclote!
Come i les fwait rire tertos, l' vî domestike del cinse k' est e ribote! La des ans et des razans k' i n' åye sitî si gaiy et l' plaijhi deure bén tård, ca l' solea est dschindou, la bele lurete, padrî les tchinnes.
Tot d' on côp, come ene pire k' on tape dins ene basse va sbarer totes les rinnes ki tchantèt, Batisse, k' intere al cinse, côpe li danse da Pitit et les xhaxhlêyes da tertos : li domestike va s' rashir so l' banc å cwén del dresse; Colas raetche on côp a tere; Mareye et Louwis fjhèt des laids ouys; gn a ki l' cinsresse ki s' leve po dire å gåre :
" Intrez, intrez, vos toumez bén ! purdoz ene tcheyire, vos boeroz l' gote avou nos.
- I m' shonne k' on-z est bén gaiy avåci !
- Dji fjhans l' cok, paret ! " respond Colas.
Les omes copinèt del plouve et do bea tins; les efants, zels, si djhèt a mitan hôt : " C' est damadje ki Pitit n' danse pus... dji n' årans pus bon asteure ! " Mareye si mete a netyî l' salåde po soper; li gåre råye des grandès bawetes après leye; mins l' djonne cinsresse nel riwaite nén et n' l' arinne nén, et Louwis est binåjhe do vey k' ele tént avou lu.
Béntoit, nosse fåtcheu s' leve e djhant : "Volla tins k' dj' ervaye !
- Ây, mins i fåt k' dji fjhénxhe nosse conte, valet, dit-st i Colas.
-O ! gn a rén ki broûle, respond Louwis, dji nos rvoerans co endo?
- Siya, rprind l' cinsresse, i våt mî enute; come ça dj' serans cwites ! "
Mins Louwis a ddja rapougnî ses usteyes et n' vout nén dire çou k' on lyi doet.
Joseph Calozet, divins : "Li bracnî", Vaillant-Carmanne, Lidje, 1944.
Des paroles da Joseph Calozet so ene pitite air di bijhe da Ernest Montellier.
Al bîce.
I.
Cwand vosse moman vs bercêye,
Edoirmoz vs e riyant.
L' andje, li tiesse dizo l' aiye
Clôt l' ouy e ramadjant.
Cwand vs breyoz, dj' so dzôrnêye
Mi ptit, dji vos inme tant !
Fijhoz-m' ene pitite rizêye
Po m' soladjî, mi efant !
II.
L' andjluss a ddja souné
Après l' solea coûtchant.
Docôp k' 'l a fwait s' djournêye,
Papa rvént dlé s-t efant.
Dji srè bén tourmintêye
S' i vs ôt braire e rintrant.
Alans, dji vos bercêye
Doirmoz dlé vosse moman !
III.
Vos påpires sont hodêyes
Eles sont clôses a mitan
Vos ptitès mwins potlêyes
N' è plèt pus, mi efant
K' les andjes avou leus aiyes
Passénxhe e vs caressant
Et k' i vnénxhe a volêyes
Rinde vosse front soriyant !
Djôzef Calozet, (metou e muzike pa Nesse Montelî) divins: Li Chwès, l° sipeciå, setimbe 1996; Li Chwès, nôvimbe 1997, p. 6
Cassete ou CD (avou les tecses) Nameur, Sambe et Moûze.
L'utilisation commerciale de ce texte est régie par la SABAM
Li gade do bwès di Smu.
Matante Djelike, racontez nos cor ene flåwe...
" Ashioz vos tot åtoû do feu, mes ptits efants : dji vs va conter l' istwere do dierin leu et del gade do bwès di Smu.
Gn aveut on côp ene gade ki dmoréve dins ene hute å mitan do bwès : elle aveut deus grandès coines et ene grande båbe, blanke come del nive. On djoû, elle aveut rascontré l' leu k' aveut sayî do broker dzeu; mins ele vos lyi a tchåssé ses coines bon-z et roed so les brokes, si bén ki l' leu a corou voye e criyant "Gnayûte" et ki, dispoy don, i s' catche padrî les tchinnes, cwand i voet passer ç' metchante bike la.
Pôve viye gade, come ele doet xhaerper po nouri ses set pitits bikets ! Tot å matén, ele va broster bén lon, cwand elle a raclôs ses ptits dins l' hute, peu do leu...
La sacwants djoûs, ni s' a-t i nén avizé, ci laid mvé la, do vni catourner åtoû del hute ? Ele l' a veyou ki tchamteut e baxhant l' cawe. Ossu, dvant do sôrti, ele ni roveye jamwais do dire: "Dji m' va cwire plin mes coines di brosse di gade et plin mes tetes di laitisson. Si on bouxhe a l' ouxh, ni drovoz nén, paski l' leu vos stronnreut. Vos m' riconoxhroz bén cwand dji rvénrè, dji tchôcrè m' pate padzo l' ouxh.
On djoû ki l' gade esteut voye cweri plin ses coines di brosse di gade et plin ses tetes di laitisson, li leu, catchî drî on bouxhon, l' avize bén lon, bén lon so l' boird do bwès. "A ! c' est ça ! dit-st i dins lu-minme; dji les årè, va, tes ptits bikets ! " Come on diale, i vore do costé del hute; il arive tot astchåfé avou s' grande linwe ki pind inte ses grossès brokes.
" Tok tok...
- Kî est çu ? dimandet les ptits bikets. Drovoz vite l' ouxh; c' est mi ki vos rapoite del brosse.
- Tchôkîz vosse pate padzo l' ouxh .
Li leu, sins dmefiyance, here si grosse rossete pate, mais les bikets l' ont rconou; li pus grand apice li hatchete et... begn ! i vos li scrote les ongletes. Padfoû, on-z ôt criyî "gnayûte !... gnayûte !" et, paddins, les ptits riyèt e dansant.
Bén lon, bén lon, å fond do bwès, li viye gade a oyou criyî l' leu; elle avore come ene pierdowe; ele rascontere li metchante biesse ki s' såve e clepant, e baxhant l' cawe et les orayes; ele si dåre sor lu et s' vos l' souke po lyi co fé criyî "gnayûte !"; Pu, haye daday, e shujhant l' trinnêye di sonk so les foyes, ele racourt al hute; ele tchôke si blanke pate padzo l' ouxh, et l' oxuch si drouve, et les ptits bikets cåzèt tertos eshonne : "Wê, vola l' boket del pate ! Wê, la cmint k' dj' avans fwait... " Et l' viye gade soreye e fjhant hossî s' grande båbe : "Albouneure, mes ptits, li leu n' rivénrè pus !"
Et pu, matante Djelike ?
Et pu, mes ptits efants, leyîz m' rimete on bwès e feu.
Bén lon, bén lon, å fond do bwès, so l' boird do ri, li leu s' dimande e letchant s' pate : " Comint çki dj' frè po les stronner, ces ptits diales la ki m' ont tant fwait sofri ? I fåt portant k' il î passénxhe, cwand dj' duvreu co piede on boket d' pate !
On djoû ki l' viye gade esteut voye cweri plin ses coines di brosse di gade et plin ses tetes di laitisson, li leu adåre dilé l' hute. "; Drovoz m' l' ouxh, mes ptits bikets, dji vs rapoite del brosse plin mes coines. Mins les ptits maléns k' ont rconou l' vwès vlèt co vey on côp l' pate. " Neni, vos n' m' årez pus ! " Il a rascodou on drap del bouwêye ki setchive so les fagots et s' ravôteye on rondin k' i tchôke dizo l' ouxh; mins les bikets, ki voeyèt l' drap et l' baston par on ptit trô, n' bodjèt nén.
Li leu toûne et ratoûne åtoû del hute : pont d' bawete po pleur moussî. Vla k' i s' mete a cherpè les waezons. Come i tronnèt, les ptits bikets ! Cwè fè ? Vite, i stitchèt des setchès foyes sol feu; gn a onk k' apougne li shoflete, et les flames si rewoeyèt et s' vinet letchî l' tchôdron, et l' aiwe kimince a boure.
So ç' tins la, li leu cherpêye dins les waezons po fé on trô. Come il ont peu, les ptits bikets, e-z oyant shofler l' leu ! " Abeye, dit-st l' pus grand, poirtans l' tchôdron dzo les montêyes !... Asteure, montans tertos la hôt !... Abeye, li saetch di poes ! "; Et les poes berôlèt et s' sitramèt so les montêyes.
Li leu a tant greté k' il a fwait on trô et k' il i tchôke si tiesse e grûlant... Come on transit la hôt ! A ! si l' gade pleut rariver !... Et tertos eshonne i cmincèt a braire : "bê...ê... bê...ê... ! "; Mais bén lon, bén lon, l' viye gade est voye al brosse et l' leu va stronner ses ptits... Il a moussî dins l' hute... I n' fwait ni ene di deus : i zoubele so les montêyes e s' raletchant... il arive al copete... Tot d' on côp, i ride so les poes et... berdouf !... vo l' la dins l' tchôdron d' bolante aiwe !
A ! kén araedje k' i fwait laddins ! I s' discrameye come i pout; i s' kischeut e criyant "gnayûte ! "; ey e corant dins l' hute; pu, sins ratinde si resse, i rmousse pal trô, et hay evôye e hourlant !
Djåke, li poirtchî di Smu, k' esteut ås setchoes, lait toumer s' hatche e veyant l' leu passer dzo l' tchinne dou çk' il esteut gripé et s' vos li scrote li cawe rez-å-rez. Nosse leu scawé vore co pus roed e djemixhant. I va moussî dins l' batch del fontinne, mais i rçût on côp d' pî d' on polin ki s' abruveut.
Li gueuye a mitan sbrodjeye, li dos tot schådé, li cawe sicrotêye et tot clepant, i va s' sitinde so l' orire d' on tchamp d' lin k' on côpéve.
" Hey ! come vo t' la assonré ! dit-st ele Gaguite l' Ôlî k' arive dilé lu avou s' seye; Tådje, dji m' va t' rimete ene bele cawe di lin... Ni djemixh nén come ça !
Li leu, ki n' a pupont d' foice, si lait maltôter sins moufter. Gaguite lyi raboctêye ene bele grosse cawe di lin. "Hê !. Fré, dit-st ele a Gusse di mon Tonete, vén on pô m' diner on côp d' mwin po loyî l' nouve cawe do leu. Gusse ni s' el fwait nén dire deus côps et, e foumant s' coron d' pupe di tere, i vos lyi fwait tni l' cawe avou des loyéns ratoirtchîs. Li leu s' rileve, on pô rmetou et binåjhe d' aveur ene nouve cawe; mins Fré, ki n' inme nén les leus, tere sacwants golêyes a s' pupe; pu i scheut cindes et braijhes so les fistous... Li feu prind come a des fenaesses... Li leu vore voye e criyant.
Pus roed court i, pus roed blame-t i, si bén ki did bén lon les djins di Smu ont veyou passer come ene aloumwere so l' boird do bwès... C' esteut l' dierin leu ki, mitan stoné, mitan schådé et tot scawé, aléve rosti dins on fosse... Asteure, gn a pus k' les djins di Smu k' on lome des "Leus".
Et mi dj' a racorou.
Insi, nosse boune vijhene, matante Djelike, nos racontéve ses flåwes e rfijhant des tchåsses å cwén do feu...
Joseph Calozet, divins: Li crawieuse agaesse, Vaillant-Carmanne, 1945.
Pitite notûle so s' vicåreye.
Joseph Calozet a skepyî e 1883 et a morou e 1968. C' esteut on scrijheu do payis d' Nåwinne. Il a cmincî avou des arimeas "So l' ôrire di l' Årdene" eyet "Les pôvès djins" (1912). Mins Djôzef Calozet est purade conoxhou po ses romans: "Li bracnî" (1924), "Pitit d' mon les matantes" (1929), "E payis des shabotîs" (1933) et "Li crawieuse agaesse" (1939). Ça fwait k' il a insi divnou li pus grand romantî e walon. Les cwate lives ont stî replaidîs pa Jean Haust, avou ratournaedje e francès et esplikêyes so les målåjhminces e 1944, 1945 & 1946.
Djôzef Calozet esteut eto on fel bouteu pol walon, et foirt lontins prezidint des Relîs Namurwès. Il î assaetcha ene driglêye di djonnes sicrijheus.
Di s' mestî, il esteut prof di latén-grek, pu prefet d' atenêye a Nameur.
Tins del guere 1940-1945, il aidive l' Årmêye blanke. I s' siervént kécfeye do walon po fé passer des racsegnes inte trokes di rezistants.
E 2000, Charles Massaux|Châle Massaux a replaidî sacwants bokets di tos ses scrijhaedjes en on live ''Florilège des poèmes, nouvelles et romans, hommages à Joseph Calozet'', ås edicions do Chwès.
(La même page en tenant compte, en partie, des accents de l'auteur, et traduction partielle en français) Modêye disfondowe.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index par auteur) Djivêye des scrijheus. (dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
