|
|
Somme, Lucien: . Li pådje da Lucyin Somme. |
|
|
|
Somme, Lucien: . Li pådje da Lucyin Somme. |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2005-11-16.
Dressêye:
Poésie. Arimea.
Roman . Proze racontrece.
Dictionnaire wallon alphabétique du Namurois.
Note biographique.
On djoû nûlêye, on djoû, solea.
Seur onk des prumîs vraiys romans e walon wice ki les djins sont bén des persounaedjes di romans -- come c' est mårké al prumire pådje -- et nén des cis k' on viké podbon les paskeyes k' on raconte (come dins les romans da Calozet metans).
Eto mostrer li vicaedje des djins d' enute (avou des éndjoles å cadasse, les assistantes sociåles et les rotaedjes ADEPS). Avou on trama k' on advene waire çou ki va avni, li lijheu(se) est metou (owe) en alinne del comince al fén do live.
Li stîle est foirt ledjî, avou des coûtès fråzes et toplin di codjowants infinitifs, on pô al môde do cåzaedje, avou repetaedje do sudjet pa on prono, u årvierdimint.
Dipus d' racsegnes so "On djoû nûlêye, on djoû solea"
Li vicåreye d' ene feme inte deus ådjes ki s' manaedje n' a nén stî et k' a deus grands efants ki sont å diale et co pus lon (onk e l' Amerike, l' ôte a Brussele)...
Et ki passe pa totès sôres di laids moumints po rtrover - motoit - ene miete di påjhirté sol fén, kécfeye li bouneur.
Li live si passe å 21inme sieke - gn a ddja des euros - dins l' vraiy monde del Walonreye d' asteure, avou des djins k' ont totès sôres di mestîs d' enute: livrî, manaedjeu d' grosse boesse, vindeuse dins on botike di môde, feme di cpagnêye di pinsionés k' ont bén l' moyén.
Li monde des ptitès djins raparexhe tenawete cwand Tereze riva vey li cinse di ses parints, et s' rapinser si efance lavola.
Ôtmint, on dmeure dins ene societé ki vike bén, des djins ki sont sovint dins les restorants et les cafès;
Avou ene miete di bôreataedjes (des hapeus d' boûsse k' atakèt ene livreye), di suspinse policî (on tchôcaedje di cocayene dins les bagaedjes so ene avion);
Avou d' l' amour tot do long, mins ki n' va måy trop lon;
Vola tos les ingredyints do deujhinne roman da Lucyin Somme, sicrît dins on walon al leccion, ki saye di dire li monde d' enute avou des mots simpes, sins trop d' calcaedjes do francès. Mins fåt cwand minme bén des GSM (axhlåves), des facs et des fotocopieuses.
Al fén do live ene pitite vintinne di pådjes di motî. Ça vout dire k' end a la ene banslêye, di beas mots walons, inte di zels des cis d' Lidje (ahoter, arinner, ene tåte), di Tchålerwè (refådler), et motoit bén sacwants noûmots (les disgraptêyès vatches = li maladeye des sotès vatches).
Come cwè, a môde di rén, li walon, ça bodjreut co bén pus rade k' on n' pinse.
Dipus d' racsegnes so "Tereze"
Il est la dins s' tchambe a schoûter del musike. Schoûter ? Nonna, i n' l' ôt nén ddja. C' est tuzer k' i fwait. I n' a nén l' cour a lére. Drovi l' éndjole, po fé ene reyussite ? Pocwè nén ! Po cmincî, aler taper on côp d' ouy so s' boesse ås messaedjes. I n' såreut fé ôtrumint !
Co d' tchance ! Gn a ene sacwè, djustumint. Avou "Tchårlote" sicrît å dzeu. Ci n' est nén possibe, hon ! Et djusse padzo: "Leyoz m' ene miete di tins ! "
Ça n' a nén stî siné. Non, mins c' est bén si adresse da leye. I lét et rlére sacwants côps çk' est la scrît; çou k' elle a scrît.
Paski c' est bén leye, don ! Come si, padrî ces mots la, gn åreut ene sakî ki s' ireut catchî et-z aguignî l' xhinêye ki vs alez fé, tot lijhant. I lét et rlére. Mins les mots s' refaçnut cåzu. Po n' lyi pus mostrer k' on visaedje ki lyi sorît. Elle a drovou ses lepes et låtchî doûcetmint
- "Leyoz m' ene miete di tins ! "
Il a rwaitî, rwaitî... po pleur wårder l' vizaedje, vaila padvant ses ouys. Pocwè a-t i falou k' ene låme, et pwis ene ôte, vegnnuche brouyî l' tåvlea et fé ndaler l' comere ?
Il a co dmoré la ene boune hapêye. Et pu rsserer l' éndjole. Si dismoussî. Adon, s' aler coûtchî.
Li vizaedje a rivnou sacwants côps et pu nd aler abeye come s' i djouwreut å catchî. Li Djan s' a metou a cori après. Disk' a tant k' il a stî scran assez.
Djihan, 18 ans, fwait do mnujhî avou s' pa. Si soçon Miyin mourt d' on magnant må. Djihan va a l' etermint. Cwand i rpassèt po dner l' mwin ås parints, Tchårlote, li soû da Miyin, rabresse Djihan come si ça sereut on près-parint, tot lyi shoflant : "Dj' espere bén k' on vos rvoerè co !"
Mins Djhan n' a pus ristî vey les Piråds (li famile da Tchårlote) divant l' novelan.
Cwand i lzî a stî sohaitî l' boune anêye, cwand il a dmandé après Tchårlote, li mere a dit k' elle esteut-st evoye.
Les djins djhént k' ele prindeut del drouke.
On djoû, Mayane li soû da Djhan lyi dene ene lete k' i gn a k' ene adresse éndjolike dissu: Ch@rlote.com. Djihan a scrît bråmint des emiles a Tchårlote. Mins ele ni lyi a nén respondou.
Mins on djoû k' il esteut ki tuzéve dins s' tchambe, i decida di rwaitî si éndjole po vey s' il aveut des messaedjes. Il aveut del tchance: gn aveut ene e-lete da Tchårlote, avou, mårké dsu: "Leyîz m' ene miete di tins".
Tins d' l' ivier, Djihan et s' pa ont eterprin di rfé ene viye måjhon po on docteur di Nameur. Li docteur vineut cobén vey l' ovraedje. On bea djoû, il ont vnou a dvize avou l' docteur, et cåzer mestî.
Li docteur si mestî, c' est d' sognî les droukés. C' est ddja bén atoumé. Djihan a stî sbaré mins i n' a nén oizou dire k' il aveut ene soçondje ki s' droukéve.
Cwand il ont yeu tot fwait l' måjhone, li docteur a priyî Djhan å restorant. Djihan n' a nén co oizou dmander cwè. Après marinde, il ont stî rboere ene djate di cafè al novele måjhone. Et Djhan a tolminme djåzé d' Tchårlote.
Come dins les romans, li docteur, c' esteut l' prôpe mononke da Tchårlote, mins i n' si rwaitént pus dispu dedja ene tchoke. Il ont djåzé del maladeye da Tchårlote. Tchårlote s' a rtrové disseulêye, paski ses parints estént disbåtchîs del moirt di leu fi. I n' riwaitént pus leu båshele. Adon gn a des soçons ki l' ont swè-djhant rapåjhî tot lyi dnant des droukes. Mins cwand on prind ces drougues la, on n' s' è sait pus passer.
Et li dvize inte li docteur et Djhan si djoke la, tot djhant: "Et la eyou k' elle end est, nosse Tchårlote !"
Dji n' vos va nén dire çou k' gn a après po n' vos nén gåter l' plaijhi.
Mins dji trove ki c' est on bea roman, ki m' a bén plai, pask' i djåze di åk di noste ådje: l' amour, li drouke, les scoles.
Djôzef Mahin (15 ans), ås scoles di walon, li 30 di may 2004.
Dipus d' racsegnes so: Ch@rlote.com.
Il est moirt, l' efant !
Vo l' la ståré dissu l' pavêye
Tote dåborêye
Di sonk.
C' est l' guere ! dit-st-on.
Li ptit sôdård di bwès
K' a tcheyou foû d' ses mwins
Si dmande douvént ?
Il est moirt, l' efant.
On-z a tapé on drap
Dissu l' kernaxhe
Et la, dins m' tiesse,
C' est tot ki s' ecomaxhe :
Èn efant ståré moirt
Et on martchand d' fizik
Evike.
Cwè çki c' esteut, don,
Di c' fåve la,
Mareye,
K' on-z î djheut :
"L' efant n' est nén moirt,
L' efant sokeye ! "
Riwaitoz vos dins on muroe !
Il est moirt, l' efant
Et dji m' dimande co bén pocwè !
Lucien Somme, saetchî foû di: Blamêyes, Les Cayés walons, 1-1994.
C' est l' vrai, 'l est moirt, li vî Cola.
Waitîz l' noere tcherete ki barloke
C' est s' dierin lét, s' dierin batea.
Co onk k' è va sins ses mastokes...
Les près-parints sont padrî lu.
Et po mia fé shonnance di braire
So leus ouys, i leynut cori
Li plouve di djun ki n' si sait taire.
C' est l' vrai, 'l est moirt, li vî Cola.
Lu k' a todi veyou voltî,
Lu k' fijheut todi l' prumî pas,
Lu k' a todi dmoré padrî.
Et padrî lu, ses près-parints
Cåznut d' gros sôs et sont-st a l' fiesse
"Ci k' i m' fåreut, don, mi, cuzén,
C' est les keuves ki sont so l' viye dresse.
- A-t on rmetou l' mwin so l' viye boesse
K' il î tchôkive tos ses papîs ?
- Fåreut rwaitî, ç' sereut trop biesse
D' è co leyî drola padrî.
- On direut k' elle è va , l' nouwêye,
Vouss wadjî k' gn årè do solea.
Tins, nos fåt griper des montêyes
C' est l' vrai, 'l est moirt li vî Cola..."
Pitite notûle so s' vicåreye.
Somme, Lucien (1932) sicrijheu e walon et bouteu pol walon do payis d' Nameur. Il a scrît aprume des arimeas (Veye di djin, 1968). I dvént rade li droet bresse da Lucien Léonard, et l' aidî a ramexhner l' antolodjeye "Fleurs dialectales" (1974). I dvént prezidint des Relîs e 1989, et cmincî a-z adjinçner des scoles di walon (1995). Termetant, i boute so on rarindjmint alfabetike do motî walon ideyolodjike da Léonard, ki c' esteut målåjhey d' î cweri après åk. Ci serè li "Live di mots d' après Nameur et avår la" (1997), li prumî diccionaire walon avou on no walon. Moussî a djonds pîs e 21inme sieke, avou l' idêye kel walon î a co ene plaece, po raconter kimint çk' on-z î vike, vo l' la, ki s' mete a scrire tote ene riguilete di romans, onk pa an. "On djoû nûlêye, on djoû solea" (2001), "Tereze" (2002), "Ch@rlote.com" (2003), "Li dierin des catîs" (2004). I rascodèt des pris totavå.
L. Mahin et P. Sarachaga, coirnêye do splitchant motî.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
