Simone Leroy Li pådje Simone del Goulete |
dierin rapontiaedje - last update: 2015-10-24
Dressêye:
Biyografeye
Image idyllique d' un vieux couple wallon (jusqu' en 1970).
Aviyi
Aviyi, ci n'est rén cwand on l' prind bén !
Po cmincî, i n' fåt nén rûtyî
El tins est vnou po si rpoizer
Et po waitî ls ôtes travayî.
Vo les la ashids e coulot
L' ome, tot douçmint aloume ès pupe
I rbôre li toubak avou s' doet
Sins fé tchaire les breujhes so ses nipes
Leye, croejhlant ses mwins plinnes di nukes
Sondje a ses gaméns, a ses feyes
Dit ene påter, putete bén deus
Rawaye li feu d' on côp d' graweye.
El vijhén apoite des côretes
Nosse vî ome a rawjhî s' coutea
Fé des panîs et des bansletes
Li pasmint d' tins k' il inme li mia
D' on costé do pele, ele tricote
Di l' ôte, si ome pele ses schinons
Sol tins ki l' viye ôrlodje radote
Eyet k' el tchet fwait ses ronrons.
Après l' dinner eyet l' niket,
Ele vude di l' aiwe dins l' rampono
Et i tûtnut l' prumî passé.
Voeyoz bén k' ça n' va nén si må !
Simone del Goulete, divins: Coutcouloudjoû, 2002.
Promenade de printemps mérite préséance par rapport aux racommodages.
Avri
Les keudreyes atindèt sol tåve
Ki dj' ouxhe li zine d' elzès rfé
Mi, dji cacheu ene boune sillabe
Pol powinme ki vleut djårner
Li solea m' a fwait on clin d' ouy
Come po dire: i ratindront bén
Et l' bijhe d' avri, come ene arsouye
Èm sirene: " Va don t' pormoenner ! "
Dji so-st evoye å long do ri
Li vint tchantéve ene årgudinne
Dji m' a-st ashid dilé l' fontinne
Et la, dj' a tchanté avou lu.
Li keudreye m' atind so nosse tåve
Abeye! Ratele et sins tårdjî !
Mins dj' a trové li boune sillabe
Eyet m' powinme, vo l' la vaici.
Simone del Goulete, divins Cahiers wallons, fevrî 1976.
Retour à la maison, enfants, dans le froid vent du Sud-Est.
Vint d' Lorinne
Avoz sovnance do vint d' Lorinne
Cwand i shofléve sins rprinde alinne,
K' i råvléve li cresse des grands trîs
Schetant les coxhes di nos poplîs ?
I fjheut ragoler l' tchiminêye
Ki hoûléve come en possedêye.
Et nos pinséns: "Fårè rinde poenne
Po raler dins l' mwais vint d' Lorinne.
Dji nos rvoe, sôrtixhant d' l' escole;
Nos n' fijhéns nén les caracoles.
Rebolotêyes dins nos motchoes,
Nos coréns d' cresse, cachant l' årcoe.
Sol Grand-Pont, nos esténs rshoflêyes.
Li nez rodje, les mwins edjalêyes.
Ti breyeus po esse el måjhon.
"Coraedje pitite, nos î estans."
On arivéve maflêyes a l' ouxh.
On l' cloyeut rade, peu k' el vint n' mousse.
Del coujhene, nosse moman criyive:
"Mes pôves efants, ki vs avoz froed !"
Ele prindeut nos mwins dins les sinnes
Et shofler dsu si tchôde alinne.
Et nos l' seréns, prindant s' tcholeur.
Dji nos voe co, riyant d' bon cour.
Il est todi la, l' vint d' Lorinne
Vo l' la rivnou ! Come i rind poenne !
Et nos estans troes viyès djins
A nos risovni d' l' ancyin tins.
Nos rvoeyans nosse moman si foite
Eschandi di si alinne tote tchôde
Nos ptitès mwins bluwêyes di froed.
Nosse moman ! Come ele vos inméve !
Simone del Goulete, divins Cahiers wallons, fevrî 1976.
Prendre un compagnon à 70 ans ?
Ni dmorans nén tot seus
- Dji so bén tot seu et co vos.
Voloz bén ki dj' vegne dilé vos ?
- Mon Diu, cwè çki les djins dirént ?
I n' elzî fåt rén po cåzer.
- I gn åreut pont d' må a çoula.
Vos m' ersaetchroz bén d' imbaras,
Cwand i m' fårè rmete des botons
A mes tchmijhes, a mes pantalons.
C' est vosse mestî di esse costri.
- Dji so costri, nén po les omes.
Les djins cåzrént, nodongodom !
- On s' etindreut si bén a deus,
Ashîds al shijhe, å cwin d' vosse feu.
Dji vos direu: dj' vos voe voltî,
Ki vos estoz li feme di m' veye
Et ki, si dj' a tant ratindou,
C' est paski dji n' a nén oizou.
- Mon Diu, les djins diront çk' i vlèt
Dji vos di åy ! Intrez, Françoes !
Simone del Goulete, divins: Le Courrier de Philippeville.
Èm dierin cwårt d' eure
Signeur, dji treboutche al roye;
Dedja li froede souwêye mi neye;
Èm cour tressene didins m' dispoye;
Ene noere nouwêye tchait so mes ouys;
Signeur, est çki vos m' etindoz ?
Signeur, est çki vos aschoûtez ?
Mes pîs ki n' rotront pus
Toirdèt leus vîs oxheas.
Mes mwins ki ndè plèt pus
Rebolotèt les draps.
Mes tchveas s' dressèt so m' tiesse;
I fjhèt come les sôdårds
Ki, pol dierinne portchesse
Si tnèt droets sol rampår.
Mi pwetrene est ene foidje
Ki randaxhe sins aresse;
Po-z ersaetchî di m' goidje
Mi alinne, tant k' ele sårè.
Èm vizaedje divént gris.
Ci n' est k' ene ruke di cinde
Sol blanke nive des draps d' lét
Di m' veye ki va distinde
Mes lepes, fenès eriesses,
Sayèt di rastini
Mi linwe, ki dvént trop spesse
Dins m' boke et dins m' gozî.
Mi k' a seu tant cåzer,
Dji n' årè pus l' parole.
Li corisse va clawer
Mi dierinne faribole.
Signeur, est çki vos m' etindoz ?
Signeur, est çki vos aschoûtez ?
Voci l' moumint di vosse sintince;
Mes contes vont tchair so vosse balance;
Dj' a fwait droci èm pårt so tere;
Tinoz seré l' ouxh des infiers,
Et si adrovoz, Signeur, por mi,
Ene craeye å ci do paradis
Målåjheys mots: corisse: dierin rôguiaedje divant d' mori (râle de mort).
Hinne di vîs.
On n' a jamwais seu comint çoula aveut comincî. Po vs tot dire, il avént tos les deus dins les cwatru-vint bén sounés, et i n' estént pus bén d' asgur dins leus cayets.
Il avént dmoré bén, les djins, disk' a gn a sacwants samwinnes. Mins adon, il avént yeu ene mwaijhe minêye et i n' s' è rmetént nén. Lu esteut divnou court d' alinne et leye ni saveut pus a mitan bodjî di ses roumatisses, et ça l' rindeut kénteuse.
Dispu deus troes djoûs, ça tchåféve fel et todi po l' minme afwaire: po leu plaece.
Li cine del comere aveut todi stî dilé l' finiesse; ele rilevéve li brijhe-bijhe po vey li dalaedje so l' voye. Tenawete, ele tokéve so l' cwårea avou ene aweye a tricoter po-z aguitchî ene vijhene k' intréve bate ene petite djåze avou leye.
Mins, dispu si minêye, ele aveut candjî d' plaece. Elle aveut metou si ptite tcheyire dilé l' pwele, et l' fåteu do vî conte li fniesse.
Ça aveut stî, tins k' elle esteut fayêye, mins asteure, i rivleut s' plaece. I sinteut l' froede air so ses espales, et gn aveut l' solea ki blombyive dins ses lunetes k' i n' è saveut pus lére si gazete. I n' si sinteut nén a s' coet.
Leye, ele si trovéve bén et s' ni vleut ele nén baguer.
Et c' est po on parey pet d' leu k' ene hinne di biesse les a fotou onk conte l' ôte, eviè des dispites sins fén, des dits et des rdits ki lzî fjhént do må; des djates k' on foteut å meur, des tcheyires k' on schetéve les boûssons.
On pôve vî maneadje al disgoviene.
Dins l' tiesse di l' ome, l' idêye asclawêye di si abondroet a rprinde si plaece, leye a-z î dmorer.
Il estént arivés a s' vey si evi k' i n' sohaitént k' ene afwaire: c' est k' l' ôte creve.
Ci djoû la, i avént rçû ene lete di leu feye å Congo. Lu s' aveut dåré so l' facteur, i l' aveut léjhou. Après on moumint passé a l' cafougnî dins ses mwins, i lyi aveut lancî, mins elle aveut tchai a costé, et elle aveut yeu do må po l' ramasser et l' dispite aveut rcomincî.
On åreut yeu dit deus rnåds divnous araedjîs; lu schouméve, si caskete so ses ouys, ses pougns tapés so l' tåve. I hina ene tcheyere ki s' vina scheter conte l' ouxh.
Leye, sins bodjî di s' xhame, li baltéve; les mots shoflént di s' boke sins dints come d' ene aspik disrindjeye di s' coet, ses mwins plinnes di nukes erployeyes so si schô, presses a s' lancî so l' ome distchinné.
L' ôrlodje souna noûf eures. C' esteut l' moumint k' ele prindeut s' djate di cafè, bén tchôd, presse a boure, come ele li vleut. Mins po-z aveur li laecea eyet l' souke, i faleut k' ele li disrindje.
Ele sinteut k' ses djambes lyi frént defåt s' i l' atakéve.
- Passe mu l' souke eyet l' laecea po m' cafè
- Est çki ti m' as bén rwaitî ? Si dj' åreu do pwezon a-z î mete, tot d' shûte, po k' t' endè creve, dj' è metreut. Ti n' årès rén, minme si dji doe dmorer stampé droci tote li djournêye.
- Vî gueu ! Vî sint-mwais ! Vî godi, ki ti dmeures di tes coleres.
L' ome s' a aspoyî des deus mwins al tåve po rprinde alinne; ça xhufele dins si stoumak, i rwaite si feme, i triyane, el vôreut macsåder, li prinde pa les cwate poys k' i lyi dmeure et ki lyi fjhèt ene pitite caracole padzeu s' tiesse, et lyi taper s' cabotche so l' båre del sitouve, lyi fé pixhî l' sonk pa s' boke oubén l' estronner.
S' i cominçreut do lyi fote on bon côp d' pî dins s' gros vinte di cråsse feme.
Il est binåjhe, ele ni l' årè nén, s' cafè. Lu, i s' endè va siervi ene, et co avou troes soukes.
- A ké tchance, li graweye n' est nén di s' costé, djel va apicî... Comint k' dji n' a nén pinsé a l' graweye ?
…
Simone del Goulete, nén eplaidî.
Pitite rilevêye di s' vicåreye.
Analyse du dialecte d'origine, d'Olloy-sur-Viroin.
Li vî accint walon d' Ôlwè.
Voyelle instable : la voyelle instable est è
articles, possessifs et démonstratifs singuliers: pas d' élision, lè [le ou la] mè, cè: Dji metrè mè bele rôbe a fleurs; Dji metrè mè bague d' årdjint a cè dwèt la (trait local, sud-Philippeville).
verbes:
è prothétique devant s + consonne: i n' faurët nén ki dji m' espite
préfixe rè- non élidable: dj' a l' zine dè les rèfé.
autres mots: pètète.
Pronoms:
Pronom [je] sujet élidé: dj => d': d' ê in gros biyet.
Pronom [vous] complément indirect: vos => vous: Po m' enn aler dèlé vous
Phonéme ou / o (crosse / creousse): todi ou (pou, vous)
Conjugaisons :
infinitif: premier groupe en -er, et participe passé en -è (dè va tchanter; d' a tchantè).
ind. prés.
1e pers. pl. ouest-wallonne -ons. dèspêtchons nous.
1e pers. pl.: -ouz: satchouz !
2e pers. pl. Ouest-wallon: -èz vos m' vèyèz.
3e personne du pluriel en -èt. i tchantèt.
imparfait singulier en -ë: i sintët.
Possessifs pluriels Ouest wallons: no patwès.
Articles indéfinis: in, ène.
Phonème: existence du phonème én, écrit comme en wallon commun (bén, rén, nén).
Sorwalondes: absence des formes: i fwait, elle est boune.
Voir également rubrique "Ôlwè" do splitchant motî. et page de Djina d' l' Årdètia.
Cisse pådje cial n' åreut seu esse, sins l' aidance da Maurice Vray, ki m' a ramexhné tote ene pactêye di scrijhaedjes da Simone del Goulete.
Gråces et dank et merci, Maurice.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française).
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.