|
|
Louis Piron, écrivain wallon. Li pådje da Louwis Piron, e walon. |
|
|
|
Louis Piron, écrivain wallon. Li pådje da Louwis Piron, e walon. |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2005-11-16.
Dressêye:
Racontants arimeas
Redjårbaedjes.
Biyografeye.
|
|
|
|
A ça! Do tins passé, ç' n' esteut nén come asteure;
C' est k' i faleut troter cwand on-z esteut facteur.
Ma fwè, cwand i fjheut bon, et vos l' diroz come mi,
Fé nosse tournêye a pî, c' esteut on vraiy plaijhi.
Tos les djoûs a shijh eures, l' revey mi rewoeyive, (revèyét)
Et on-z esteut tot gaiy e cminçant nosse djournêye (djoûrnée)
L' odeur do bon cafè rimplixh li ptite coujhene
Li noere sirôpe di Lidje ride sol boure des tårtenes.
Po n' nén aveur trop tchôd,
Dji mete èm bleu sårot.
Estô di m' hôt kepi, mete li tchapea di strin
K' est come on tchapea-bole, ossi deur k' on tupin,
Avou, so les costés deus trôs e fén treyisse, (trèyli)
Et padvant,
Sol ruban,
Di djaene keuve ki rglatixh. (rglatit)
Et dvant, so nosse kepi,
Ene trompete ås deus toûs, atoû d' on ptit liyon
Dizo ene grosse corone, come so tos nos botons.
Away ça ! Dji les rscheure tos ces beas botons la
Ene brouxhe et do Sidol, on côp d' loke po fini
Dji n' les roveye jamwais, al shijhe tos les semdis
E tot shuvant l' Avnowe, tiyoûs et maronîs
Po-z ariver al gåre, dj' a deus cint pas a fé
E respirant l' peure air ki l' solo cmince a tchåfer
(a shuve).
Revèyét / djoûrnée // trèyli / rglatit //
C' esteut todi l' djudi ki l' petroleu passéve
Avou si bleuwe banete, tot come nos troes coibjhîs,
On costume di brun vroul, des gros solés d' ovrî.
Nozôtes, on l' rawårdéve oubén on l' ratrapéve,
Avou nosse cåte sol dos, cwand on sôrteut d' l' escole,
Et on rmontéve tot doûs padrî l' tonea d' petrole.
Il esteut e rodje tole et monté so cwate rowes;
Il esteut bén boutchî; jamwais, ça n' coreut foû,
Portant, i waxhotéve toltins so les cayeas
K' les cekes des rowes sipotchént e rtoumant dins les trôs.
Po nozôtes, c' esteut seur el pus grand des toneas;
Po l' tirer, deus gros tchvås ki souwént s' leu gorea;
Padvant, on banc bén hôt po l' petroleu s' ashir
Et, tot près, on ptit trô, pol mantche del sicordjire.
I n' esteut nén si må dins si ptite cadjolete,
Avou, s' les djnos, ene cure, ene espece di banete.
Come ça, cwand i greléve, k' i nivéve ou ploveut,
Il esteut a l' ôrixhe; et cwand l' solea tapéve,
I pikéve ene sokete et i casséve si crosse
El tins k' les tchvås, d' avoenne, si fotént ene boune bosse,
E mawiant et rniflant, li tiesse dins leu muzete,
Et batant l' air del cawe, po tchessî les moxhetes.
I s' arestéve lontins, addlé les troes botikes
Edou çk' i dveut rimpli, nén seulmint ene barike,
Mins on noir rezievwer, avou ene pompe a mwin
Ki fjheut monter l' petrole k' on-z aveut metou ddins.
On tuwea, come ene cane, vos rimplixheut vosse lite;
Et s' on pompéve ditrop et k' ça coreut trop vite,
El petrole ritouméve dissu ene grande pasrete
Et rtournéve gote a gote, po n' endè måy pont piede.
Dj' admiréns li bele clotche al copete do camion
Ki l' ome fijheut souner e haetchant so l' corion
Atatchî å batant... Alôrse, les femes sôrtént,
E bachlike, e l' ivier, li poite-manoye dins ene mwin;
Et dins l' ôte ? On bidon, ene botaye, ene canete
Avou on grand covra, et ene pitite tchinnete.
L' esté, ele papotént, a l' ombe, dzo leus håletes,
Oubén, l' chale so leu tiesse, dzo on bleu paraplouve...
Et on passéve a s' toû, come ça, a l' keuleuleu...
El petroleu droveut ene sôre di ptit årmea
Edou çk' esteut raclôs l' robinet do tonea.
- "Vos è metroz dijh lites: c' est po nos djouweus d' cwåtes;
Mi, dj' va coûtchî d' boune eure, dji n' pou må d' les rawårder
Ca, cwand il apougnént el wiss oubén l' couyon,
I fåt k' i soeye a hope, el petrole dins l' lampion !
Nosse Louwis, o gurnî, a roisté nosse loumrote,
I lyi fåt li lampe bedje po lire "El påtriyote".
Dj' so bén continne ossu k' vo nos la å longuès shijhes :
Cwand les grands sont e lét et k' li ptite doime el bîce,
Dji ravôteye les tchåsses et dj' a l' tins d' tricoter
E pele, les pîs e cofe, al loumire do kinket !"
- "Åy, rawårdez on pô disk' a l' anêye ki vént,
Cwand i fårè al shijhe, aidî vosse grand gamén
K' irè å catruceme... et vos voeroz çki c' est
Di rcopyî e cayé
Totes les lçons d' nosse curé !"
- "Nozôtes, c' est nos lantienes...Mon Diu ! k' ça boet bråmint !
Dj' end aloumans bén troes dispu li Sint-Firmin.
Il è fåt ene e ståve po Poldene et Alfred,
Et ene, cwand on rvént tård, ki balance al tcherete;
Nosse Leyopôl prind l' ôte po fé les olivetes:
Les crameus, les pourceas, les bwès, les sapinetes".
- "Et l' bleu bidon, vola ? El fåt rimpli ossu ?"
- "Åy, don ! C' est l' ci da Pire ... I nd aveut vormint pus !
Tinoz, vla ses ût sôs dins on boket d' papî...
Cwè çk' i freut sins petrole? I n' fåt nén k' on l' roveye:
Il a co des tas d' banses, et des tchenas e tresse;
I fåt k' i wangne si gote, l' ivier come a l' esté".
Dins si såclete di cur ki lyi pindeut å cô,
L' ome meteut tos les sôs, on biyet pa des côps.
Cwand il aveut tot fwait pol comene di Sîbret,
I dveut co fé Hompré, Clotchîmont et Esnet.
Et i rôléve insi sovint disk' al noere nute,
S' arestant dlé les cinses, les tchesteas et les houtes,
Et on pô pus lontins, et pa oniestruté,
E tot dierin cafè, po boere deus, troes tchikets.
Mins dvant di rprinde li voye ki moennéve a Bastogne,
Edou çk' i dveut rintrer, divins l' "Pétrolifère",
Les deus tchvås et l' camion drî l' grand glindisse di fier,
I dmoréve co a fé deus totes pititès bzognes:
'L astokéve bén a pont el gros djaene robinet,
Pu i seréve li caisse avou on noer loket...
Et a des toursiveus, rossåds come vos l' estoz,
I gn a seur nén dandjî di vs espliker pocwè !
Louis Piron, divins: A, c' esteut l' bon tins; Djuzrè, 1971.
Cassete: Muzêye do pårlaedje e Payis d' Bastogne, 1968.
La valeur nutritive des faines.
Les fayenes.
Dilé l' coû di l' escole, dj' voe co les hôtès hesses
Ki dressént dins les airs les brantches di leu grosse tiesse.
Al fén do moes d' octôbe, cwand djale dedja tot blanc,
On-z etindeut les grinnes ki toumént dins les tchamps
Et so les ptits toets d' zénk, ådzeu des cabinets.
Divant d' rintrer a nonne, avou on boket d' bwès,
On cwereut dins les foyes après les ptitès fayenes
Et on djheut: " Nosse molén è va fé del farene ! "
End a k' elzès metént dins des grijhès cahotes,
Et come pitit tchena, on-z aveut si calote.
On-z esteut prévoeyant come ene binde di skirons.
On les meteut å tchôd el potche do pantalon,
Do schorsoe, do paltot, et minme dins des ptits saetchs.
Nosse bon mwaisse saveut bén k' les bancs nos siervént d' catches.
"Il y a, mes enfants, de la bonne huile dans les faines".
Vola çk' i nos djhéve, e-z esplicant l' idjyinne.
On n' pleut må del rovyî; on-z aveut del memwere.
Cwand on touméve astok etot studiant l' istwere,
Les coplemints direks oubén les analijhes,
Po-z esse seur d' è sôrti et di n' pont fé d' biestreyes,
Cwand les rowes, dins nosse tiesse, ni tournént pus foirt bén,
On mawyive des fayenes po-z ecråxhî l' molén.
On catchive les peletes, cwand on n' aveut pus fwin,
Ladrî, e fond do banc, sovint dins les deus cwéns,
Dlé les ragosses di pemes et les viyès crosses di pwin.
Mins cwand dj' esténs revoye, tot ça, naturelmint,
C' esteut po les soris do bon ravitaymint.
El mwaisse, ki saveut tot, nos djheut tot soriyant
"Ne laissez pas traîner des tartines dans les bancs;
Elles attirent les rongeurs à la froide saison
Et depuis huit jours déjà, elles sont dans ma maison"
Alôrse, raf ! on racléve tot l' bazår divins l' cåte
K' on vudive e rpassant, divant l' måjhon do gåre,
Dins on batch tot rawyî, probåbe el ci del troye,
Dou çki tot l' monde mindjive: les veas, les tchéns, les poyes.
S' on nd avaléve ditrop, on-z hapéve li rôguea.
On pô d' saeyén al goidje, ene djate di tchôd laecea
Dji trovéns bén les rmédes sins ndaler å medcén
Et dji n' prindéns jamwais des droukes di farmacyin.
On passéve amon Grêsse, cwand on-z aveut deus sôs,
Atchter on tube di vere avou des blancs catchous;
Ou amon Boledjî, tot ndalant å salut,
On baston d' régolisse avou on catchet dsu.
Asteure, come c' est candjî ! On-z a des tas d' pilures,
On ndè prind e l' ivier et co ås canicoules,
On-z atchete des tas d' tés, des pastiles, des pomådes,
Des catchets, des botayes... On-z est todi malåde !
Et dji vs va dire pocwè : on n' mindje pus d' vitamenes...
Les vraiyes... les cenes des hesses... raclôses dins les fayenes.
Louis Piron, divins: A, c' esteut l' bon tins; Juseret, 1971.
CD di "Scrijheus d' Årdene".
Petite plaidoirie d'un grand notaire.
Ja ja ! ... Gut, Gut !
Tins del guere di catoize, cwand les Almands cshoflés,
Dins les bôjhes di l' Izer ont dmoré efagnîs;
K' il ont veyou k' el voye ki moennéve a Paris
Esteut bråmint pus longue ki l' Kezer l' aveut dit,
Il ont vnou bén viker cwate anêyes dins nosse viyaedje,
A pô près come des rats catchîs dins on froumadje.
Vos vs sovnoz do krêchef di tos ces gris sôdårds
Ki dmoréve dins troes plaeces el grande måjhon Vudar ?
Po k' on n' vegne nén, a l' nute, dizo leu fniesses, schoûter,
I l' avént arindjî dvant l' ouxh on grand corti
Bén raclôs d' ene grande håye, mins nén grand tchoi ådvins.
Paski nos belès fleurs n' î volént nén flori,
Il î avént sayî des yebes et des sapéns,
Mins i gn aveut k' les cxhådes ki vlént co bén la crexhe !
Il avént, l' long del voye, efoncî cwate pikets
Avou ene plantche dissu k' esteut clawêye après;
C' est ladsu k' i montént cwand i montént a tchvå.
Mågré k' c' esteut åjhey, dji m' sovén bén k' on côp
End a onk k' a cwandminme rôlé el cou å hôt !
El chef, c' esteut on grand, avou ene bele calote.
Minme cwand i fjheut foirt tchôd, il aveut des grandes botes
Et do noer cur cozou dissu l' fond di s' coulote.
Nozôtes, on djheut : To voes, i n' a pus k' ene lunete,
Et surmint k' i nd aveut rén k' ene seule pwaire a s' mete...
Il a cassé, l' ôte vere, i n' lyi è dmeure pus k' onk".
Nosse mere m' a dit on djoû k' ça s' loméve "on monoke".
Infén, monok ou nén
Mi dj' sai k' i voeyeut bén
Cwand i fjheut prôpe ou nén.
On djoû, vla èn Almand ki passe e nosse måjhon
Po nos dner on papî k' esteut scrî å croyon :
Kimandateure.
Le propriétaire de l'immeuble numéro 61 doit venir a l'hôtel de la ville, le 28 juin 5 heures.
Route sale. Amende: deux marks.
Cwè çk' i gn aveut a fé ?
Il î faleut passer ...
I faleut bén payî ...
E schorsoe a cwåreas, e blouzes d' esté totes fenes,
Vla ene vintinne di femes, dlé mon les "Ptitès Torenes",
K' intrant tot e cactant e l' escole des gamenes.
Tos les omes avént dit : "Nozôtes, on n' î va nén !"
Mins end a portant onk : c' est l' grand notåre Mahin
Ki, come i fé foirt tchôd, s' va ashir sol finiesse
Come dins les vintes di bwès, i s' ashid so ene hesse.
El comandant intere, bén droet, e flåzant s' bok,
Et ralûtche ene tcheyire: li cene Madame Licok.
Lu k' on pinséve si fel, aveut l' air tot djinné.
"Papîr !"... I lyi faleut li cåddidintité
K' on mostréve cwand i djheut l' limero del måjhon.
Dou çk on-z aveut rovyî d' djouwer avou l' ramon.
Cwand il a-st arivé å tchestea da Mahin,
Il a fwait sene del mwin:
"Ci-la, dj' el kinoxhe bén !"
El gros notåre riyeut dins s' djaene paltot d' coton
Etot xhorbant s' figueure et rsaetchant ses lorgnons.
Alôrse, el comandant a dit a totes les djins:
"Fous tonnez douss teux marks bour boussiere et burin".
Nosse grand notåre s' avance, li poite-foyes dins les mwins:
"Ebén, ma fwè, dit-st i, vos deus marks, vo les la !
Mins vs n' alez nén tolminme codåner ces djins la ?
Dispu ki vs av' li plaijhi
Di dmorer avåci,
Vos lzès dvoz seur bén cnoxhe !
Po k' les voyes soeyexhe prôpes, i fjhèt tertos çk' i plèt.
Tos les semdis k' i ploût, les bôjhes, i les råvlèt;
Del grand-rote disk' al Roye, disk' a l' måjhon "D'en bas",
Avou schoupes et berwetes, i ramassèt les tas.
I tapèt ås consires, l' ivier, cwand k' el bijhe hoûle
Et n' sont vormint trankiles, ki cwand i gn a des groûwes !
Il ont fwait des gros trôs po rascode el purea
Et i covrèt leus pådjes di spessès brantches di sapén.
Mins li samwinne passêye, il a fwait témint bon
K' il ont tertos corou mete leus fours a hopions
Et k' i l' ont veyanmint rintré tot çk' esteut bon.
L' Almand fwait "ja ! ja ! ja !" tot hagnant dins s' croyon
Et i rwaitive les moxhes ki volént e plafond...
Mins tot d' on côp, 'l avize l' estoumak do notåre
Ki mostréve ene groxheur nén do tot ôrdinaire.
El notåre, mene di rén, continouwe a pårler:
"Nozôtes, dj' ans fini tård, dj' n' ans nén yeu l' tins d' schover;
Minme les cis ki l' ont fwait
Ç' a stî po rén do tot:
Avou l' air k' il a fwait
Gn a rieu do four partot.
Et les flates ?... ça n' est nén come cwand les voyes sont frexhes,
Pa des tcholeurs pareyes, ele sont bénvite totes setches !
Dayeur, i gn a des plaeces dou çk' i fåreut todi
Aveur li schoupe al mwin, come par egzimpe voci
Sol voye divant l' eglijhe et å mitan do viyaedje
Dou çki l' aiwe di l' astantche vént cori dins les batchs :
Il î passe tos les djoûs pus d' ene cintinne di vatches...
Åy ! i gn a on moyén : elzî fåt pinde on saetch !
Vos riyoz? ... Vs av' cwandminme ramassé èm criyeu,
Deus d' mes bons domestikes et co les ptits monsieus !-
Et pu, el tins k' dj' î so, dji vs vou co fé rmårker
Ki vos av' bén del tchance d' ateler vos bidets
A m' boune viye vweteure ki vs m' av' rikizissioné.
Vos î divrîz pinser
Divant d' fé vos procès."
L' comandant n' schoûtéve pus, mins waitive li bochon
Ki frotéve pa moumints el notåre å minton.
"Ja ! ja ! gut ! gut !, dit-st i, fous audres bas bayer...
Je fais ainsi mondrer
Que la crante Alemagne a peaucoup du bonté !"
E lzî mostrant l' golot,
El notåre dit-st ås djins:
"Trok po trok, dj' wangnans co:
Bén, mafwè, po s' bonté, dji lyi alans dner do vén ! ...
Ça fwait cwarante-deus marks po m' boune botaye di vén !"
L' notåre fijheut des clignetes, et totes les femes riyént
E s' levant et rployant leus deux marks dins leus mwins.
Çki s' a passé après ?
A, ça, mi, dj' n' è sai rén !
Louis Piron, divins: Li ptite vatchresse; Djuzrè, 1971.
On trinte-ey-onk di decimbe nén come les ôtes.
- Dou çki to cours si roed ? I m ' shonne ki t' es pressé ?
- Abén saiss, pa ç' froed la, ç' n' est nén l' moumint d' trinner !
- Por mi, ça n' durrè nén ... to voerès dins kékes djoûs ...
Il a nivé s' les foyes ... On dit k' l' ivier serè court.
- Et portant, disk' asteure, end a toumé, d' l' ivier !
Dins l' trantchêye di Sujhi, ele blokéve li tchmin d' fier.
Les gros fis des sinås n' ridént pus s' leus rôletes;
I gn aveut del djivronde partot disk' a l' copete
Et on gros doet di spès ttåtoû do gros postea
K' est vistré dilé l' ray, el long del voye del gare.
- On-z a co yeu bon, hin, etot l' alant taper
Cwand on s' tchåféve ene miete
Ladrî, el måjhinete ?
- Ké hôte acopernêye; end a a des deus costés !
Dji t' asseure ki ça tént; dispu k' il a rdjalé,
Les bloks sont cûts eshonne; ça n' pout seur må d' crôler !
- Dj' a idêye ki dj' va aveur les orayes edjalêyes,
Dj ' a dedja yeu l' minme blague deus côps l' anêye passêye.
- Mousse les divins t' calote ! Efonce lu bén a pont !
Mi, dj' loye todi m' motchoe avou on nuk so l' front.
- Intrans amon l' marxhå, dj' lyi va payî mes fiers.
- Tén ! gn a do noû voci ! La ene novele coujhnire ?
- C' est l' marxhå, ki l' a fwait avou l' ôte viye do djudje:
I gn aveut pus k' el pot, pus d' pates, pus d' cekes, pus d' ouxh,
Tot esteut erunté, tot l' resse esteut fotou.
- Del tole, on pô d' idêye et vla çou k' c' est divnou !
- Des sokes so des braijhetes: ça fwait on sacré feu !
- Waite on pô t' noer calpin... Kibén est çki dji t' doe ?
Londi, dj' esteu sins l' sô, cwand dj' a passé a l' foidje
(...)
Årvey ! asteure, dj' alans a l' shijhe amon Lafoidje.
- Dji m' va avou vozôtes, ca i sont bén plaijhants,
Mareye-Elizabete et s' Djôzef di Lontchamp.
- U, pus djusse, di Rouwete; ci n' est nén lon d' Bastogne.
- Teribe come i fwait spès ! Estans dj' a l' voye di Tnogne ?
- Åy ! Vla l' meur d' amon l' djudje ... ! A, ç' côp ci, c' est fini ...
To pous tourner a droete, el long do ptit forni...
- Comint est çki ça s' fwait k' on n' voet nén leu finiesse ?
- Djôzef î a metou on spès hayon di djnesses.
Waite a twè a l' intrêye, ca i gn a on tchapåd
- Bounnute, Tanta ! - Intrez ! - Vos estoz bén reclôs !
- Deus hayons, on ptit toet, et vla on cadjibi ...
Cwand k' el bijhe vént di Tnogne, c' est k' ça torbeye voci...
Dispu k' Pire a fwait ça, on-z a tchôd el coujhene...
... T' as l' air d' aveur må l' dos ? - Åy, dj' a toumé so m' schene
Avou l' saeyea d' laecea, e ndalant a l' tourbene.
- I n' è faleut nén dpus po t' casser les deus djambes ...
N' schoyez nén vos sokeas, i fondront bén el tchambe ...
Ni rote nén a pîs dschås... alez, rtchåsse tes shabots...
- Li boune nute a tertos !
Avou ses cwate colones, el "Châtillon" tchåféve,
Les ecnêyes et l' grawiete pindént a l' tchiminêye.
Divins s' grosse bîce di bwès, Mareye-Djôzef doirmeut.
Il estént nouv a tåve; deus grandès pailes a l' mitan,
Les crompires sipotchêyes, tchaeke fortchete les tcherdjant.
Pa des côps on goirdjon a nouv djates ki foumént;
Pa des côps, ene golêye ås tårtenes di pwin d' grin.
Come c' esteut bea a vey ces foitès djins k' sopént,
Come ç' esteut bea a vey ces djonnes djins ki s' segnént;
On-z aveut bon d' etinde el pus ptit repeter
Li priyire ki si mere lyi shofléve par bokets.
On-z a rpindou les pailes, dilé l' take, a leus clås,
Roisté djates et fortchetes...ça serè po èn ôte côp !
Vite, on ptit côp d' lavete
Et vola l' tåve bén nete...
Et vola l' tåve tote presse
Po rapougnî les cwåtes ! ... Çk' on nd a fwait des pårteyes,
E xhinant, e blagant e pårlant di s' mestî,
E racontant les fåves, les noveles di Sibret,
Les cenes di Djodinveye, d' Pexhon-Molén, d' Morhet,
Di Tnogne, Viroû, Bele-aiwe et les cenes di Snontchamp.
- Bén to n' waites nén a t' djeu ! ... c' est des keurs ki tournèt !
Pu, tot d' on côp, boum boum ! des côps d' pougn so la tåve:
- To voes... vla come on djowe ... to n' î a veyou k' do diale !
- Poy ki c' est twè k' a l' crôye, ni roveye nén d' mårker !
Mins c' est twè k' a l' ardwesse, ni roveye nén d' chîler !
Et pu on ramasséve les viyès cwåtes ployeyes
Ki fjhént come on ptit toet divant l' ci ki côpéve.
Et l' foumire do toubak tournikéve dizeu l' buze,
Ritournéve e l' xhalete dlé les djates et les djusses,
Et s' pormoenner doûçmint ås poutreles do plafond
Dins les colets d' såçusses, so l' lård et les djambons.
- "Rawåde on pô, dj' vas fote èm coulot didins l' feu ! ...
A ! neni, hin, valet ... ni va nén rtourner m' djeu !"
On nd a raloumé onk, on nd a raloumé deus
E blamant ene estale al bawete do fornea.
Assîs so l' plantchî d' tchinne, Djulyin, a côps d' mårtea,
Casséve les schåfes des noejhes ramassêyes a l' Sint-Rmey.
El droet pî sol pedale do vî molén verni,
El gåtche, so on passet, on pô d' linne dissu s' schô,
L' mére tiréve so les fyis, ki s' toirdént a tchaeke toû.
Mareye-Båbe, so on xhame, des imådjes so les djnos,
Lijheut li Veye des Sints atchtêye å limero.
El dimegne, po deus cenes, adlé l' curé Ferire.
- Et twè, valet, Victôr, cwè ç' ki t' es e trin d' lére ?
Tén ! Dou çki t' as yeu ça? ... el novea årmonak ?
- Dji l' a yeu po on sô adlé Djôzef Zondag."
- Vola meynute moens l' cwårt ... et i m' vént ene idêye:
On boereut kékès gotes po-z eterer, l' anêye?
- Kékès gotes ? c' est l' dimegne, mins nén les ovråves djoûs.
C' est bon po les sôlêyes k' tos les djoûs sont ewås.
Enute, vos nd åroz k' ene; i ndè fåt co po dmwin !
Cwand on vénrè strimer popa et l' vî pårin.
Dayeur, mi, dji vs va fé
Ene boune djate di cafè ...
Vos mindjroz ene galete ou deus dvant d' è raler."
Louwis a rmetou d' l' ôle didins les deus crassets
Ki pindént å plafond après troes fis d' årca ...
- Ça fwait ki Colignon end a fwait po s' tchivå ?
- O ! I ndè pleut ddja pus, å fours, cwand i fjheut tchôd.
- Il a stî bén sognî : del claire aiwe didins s' tene
Et des bons picotins tos les djoûs a l' cantene !
- I m' shonne k' il av' ddja d' l' ådje ?
- C' ît l' pus vî do viyaedje.
- Ça fwait ki Colignon end a fwait po s' tchivå ?
- Colignon est d' siervice, i n' serè nén amayî;
Po l' måss, i pout conter, so l' atelêye Pieret.
- Nén dandjî ! i nd a ddja on djonne tot etraityî !
- I pinsént l' eterer dins on cwén d' leu pasteure,
Nén moyén d' fé on trô, li tere esteut trop deure.
- Edou çk' i l' ont metou ? - Dins leu hangår å bwès;
Et pa on froed parey, il est tot edjalé."
Dj' avans cåzé tot bas, el tins k' Elizabete
Esteut evoye al cåve cweri l' coirbion d' galetes;
Et cwand elle a rintré, dj' nos ans fwait des clignetes.
On-z a mindjî, boevou;
Mins ele n' a rén savou !
Les sokes continouwént a tchanter didins l' feu
Eyet l' bijhe a hoûlé al golete do lavoe.
Cwand doze eures ont souné,
Tolmonde s' a rabressé.
- Vos ploz nd aler coûtchî; nozôtes, dj' vons fé on toû."
Dj' ans prin nos mofes di linne et nos spès paltots d' vroûl.
Dj' ans stî cwer' dins li rmijhe cénk solides loyéns d' vea
Et po côper å court, dj' avans shû l' vî pazea.
Vos savoz, li ptite voye
Ki côpe li céne di Tnogne
Les djins di Djodinveye et co d' Pexhon-Molén,
Po vni a messe, a vepes, c' est par la k' i passént.
Nozôtes cénk al cawêye, dins l' ivier ki croxhive,
Dj' ans stî vite å hangår dou çki li tchvå esteut
Riclô l' ouxh comifåt et n' nén mete dé li fniesse
Li lantiene aloumêye ! ... Tirans les fas di djnesses
Ki catchèt l' pôve carcan stindou so les fenaesses.
Cwate loyéns po les pates, et on loyén pol tiesse...
On-z a co shoflé lampe, et on-z a hiné l' biesse ...
- Dji vons monter pal Roye !
- Mi, dji n' voe nén ddja l' voye...
Waite on pô, la al cure, gn a del lampe al loukete,
Et on-z atind pårler - I woeyèt leu Rodjete.
C' est dins ces moumints ci k' ele doet aveur el vea.
- Rawåde ! Dji so astok, dji so conte el hourlea !
- Si dj' pasréns la, a droete, dlé li ståve da Djenon ?
L' aiwe des batchs a coru cåzu disk' al måjhon
I gn a del glaece plin l' voye...- Agritchans nos d' ene mwin
Conte el meur da Bådwin !
- Ni haetche nén a hikete !
Waite a twè, l' long do pådje, gn a probåbe ene berwete !"
E gros shabots clawés, dj' avans monté l' rouwale.
- Po-z aveur pus åjhey, passans l' coide so li spale."
- A vla l' gros suretî, li viye måjhon Tchinvå.
- Rimete li tchvå so s' schene eyet l' tiesse pa låvå.
- Vla l' hôt meur da Pouveye ... voci, ça ride tot seu
- Taijhans nos ! amon Gresse, gn a co del lampe å dzeu."
Dji drovéns des grands iys, mins dji n' î voeyéns rén
Ca i fjheut ossu clér ki didins do bodin.
Li ptite lampe d' amon Gresse, c' esteut vormint li bale
Po trover åjheymint li måjhon da Marchal
Di l' ôte costé del voye, trinte ascoxheyes pus lon.
(Enute, on n' voet minme pus k' i gn a yeu ene måjhon;
Ele aveut a pô près vint, vint-deus metes di long).
Tot doûs, disk' adlé l' soû, dj' avans hertchî li tchvå
Et po l' aveur dressî, on s' î a rprin a mwints côps.
Dj' nos avans metou a cénk, tertos do minme costé.
Po k' i s' tinaxhe bén droet, nén dandjî d' l' astoker
Ca il aveut les pates si roedes ki cwate pikets;
Et dji li ans loyî
Li tiesse a l' clitche di l' ouxh.
Çki s' a passé l' londmwin, cwand il a drovou l' ouxh ?
Ç' a stî Marchal lu-minme ki nos l' a raconté:
- O ! I fwait co tot noer. Li feme aloume li feu,
Mi, po nd aler e ståve, dj' aprestêye les modoes.
Dji tere el sera d' bwès; et come tos les iviers
Les pavés s' solevèt eyet l' ouxh trinne al tere.
Dji rashonne totes mes foices po haetchî on bon côp.
Mariå ! Est i possibe? waite on pô !
C' est on tchvå !
E ståve, les tchéns bawèt,
Les coks tchantnut,
Les poyes cactèt.
El tchet potche so l' årmea po sayî di s' catchî
Drî l' reveye, les poirtraits et l' molén å cafè.
L' gamén discrotche li lampe po vni vey did pus près:
Il ont bén fwait leu djeu. On n' a rén etindou.
- Vos n' savoz nén kî k' c' est ? Mi, dji metreu m' doet dsu !
Pu dj ' ans stî tot rmetous, dj ' avans rî on bon côp
Cwand dj' avans veu a s' cô:
" Boune anêye" scrît al tûle so on boket d' plantchete
Et, a l' clitche, ene cahote et shijh grossès galetes.
Louis Piron, divins: Facteurs, djindåres et li cpagneye. Djuzret, 1979.
Pitite notûle so s' vicåreye.
Piron Louis (1906-1987) sicrijheu e walon do payis d' Sibret, mwaisse di scole di s' mestî. I screye des longuès rimêyès paskeyes, a môde des powinmes greks et laténs, sol vicaedje e l' Årdene. Els a ramexhné dins "A, c' esteut l' bon tins" (1971); "Li ptite vatchresse" (1972); "Facteurs, djindåres et li cpagneye" (1979). Onk des prumîs scrijheus e walon k' a eredjistré ses arimeas ("A, c' esteut l' bon tins", ecassetlé e 1984). Riprin dins l' antolodjeye UCW (Scrire, 1992), et dins "Scrijheus d' Årdene" (2002). Foû do walon, esteut eto on scrijheu d' powinmes e francès.
L. Mahin & P. Sarachaga, coirnêye do splitchant motî.
Louis Piron dans des souvenirs d' anciens élèves.
L' imådje.
Enute, si on direut a nos ptits-efants ki, s' i travayèt bén, il åront ene imådje, dji croe k' i n' si djinnrént nén beacôp po l' aveur. Non, po-z ariver a åk avou zels, i fåt cåzer d' Barbie ou d' Big Djim.
Mins di nosse tins, on s' rafiyive avou rén. Et, cwand vos l' avîz merité et k' on n' vos l' bayive nén, vos estîz bén poenneus.
C' est çki m' a-st arivé.
*********
Dj' aveu a pô près set ans, et dji dmoréns a Djuzrè. Dji ndaléve a scole dilé Louwis Piron, ki tot l' monde conoxhe.
I m' aveut prometou ene imådje paski dj' aveu respondou al plaece des grands ki n' savént nén ki, didins ene munute, i gn aveut swessante sigondes.
Seulmint, l' imådje, dji n' l' a jamwais yeu !
O ! dji n' lyi endè vou nén: il a rovyî, c' est tot. Mins mi, dji contéve dissu, et tos ls åmaténs, e-z intrant a l' escole, dji m' dijheu: " C' est seur k' i mel va bayî enute ! "
Et a cwatre eures, dji cwitéve l' escole sins l' imådje. Ç' esteut come si dj' åreu yeu cwité l' tåve sins aveur mindjî m' sô. Et tos les djoûs, dji ricmincive a m' agranci après, et a-z aveur ene coûte djoye al nute.
Et pu, ene mo froede shijhe d' ivier, li cinse ki dj' avéns a broûlé. Dj' avans cwité Djuzrè po todi, et adiè l' imådje !
Ci n' est pus k' on sovni, et portant, minme enute, après si tant d' anêyes, cwand dj' î rsondje, dji n' a nén håsse do rire del pitite gamene ki dmoréve la so s' fwin.
C' est si disbåtchant, voeyoz, on ptit efant k' a ratindou ene imådje et ki n' l' a måy yeu !
Anne-Marie Mertus, divins: Cåzans walon 3, Li Tchestea, 2003.
(La page de Louis Piron, avec étude succinte du dialecte du 20e siècle utilisé dans l'original). Louwis Piron avou l' accint d' Sibret å 20inme sieke.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
