Lucien Mahin
On plaijhi våt l' ôte.
Li sinne si passe e minme tins a Beyroute, e Liban, et a Asfi, e Marok, li 26 di may 2005.
Les rowes del corin-veye a Beyroute estént ehåyeyes. Nouk n' î pleut pus moussî. Ci n' esteut k' ene djin inte li båzleke ortodosse sint Anislasse, metowe ki rwaite li pårlumint libanès, eyet li coulot Hay Ennahda, la k' gn a l' måjhon da Samir Kassir - li Bon Diu si åme.
Samir Kassir esteut cnoxhou lon et lådje pask' i scrijheut les adrovaedjes del gazete libanesse "En-nahar" (li Djoû).
Pask' i scrijheut çou k' i pinséve des mwaisses do payis, et dire platezak k' i n' estént k' des waslets des Siryins. Et des Siryins zels-minmes, ki c' esteut ene drole di republile la kel fi do prezidint a veye a divnou lu-minme prezidint (a veye) li djoû ki s' pa leya la ses hozetes.
I fwait riskeus di dire li sinne eyet del scrire, dins ces payis la. I fwait riskeus d' aler disconte les mwaisses d' avår la, k' i soeyénxhe israyelîs u siryins.
On l' sait bén, taiss. La ene cwatrinne d' anêyes, il ont insi dischindou å miermitan d' Beyroute, li deputé Lotfi Awoun, on Libanès k' aveut rescontré des pårlumintîs bedjes et ki dveut vni esse temon a Brussele, siconte Sharon, dins l' procès sol macsådaedje di Sabra et Chatilla. Di ces trevéns la, les tribunås bedjes avént rclamé li competince univiersele po les crimes siconte l' umanité.
Ça n' a nén duré lonmint. Les ptits Bedjes s' ont fwait striyî les orayes pås Amerikins, et l' gros Sharon n' a måy sitî djudjî a Brussele. Et "on" a zigouyî, plin djoû plinne eure, Lotfi Awoun k' aveut oizou dire li veur.
C' est çou k' i s' rapinséve, kécfeye, Eliyasse Simbår, on gaztî k' aveut stî on fel soçon da Samir Kassir.
Ça lyi pindeut å nez, a leu ossu, çou k' aveut-st arivé a Samir.
Lu, avou, il esteut gaztî, franc come Batisse, crustin emey les muzulmans et les djwifs. Des Arabes crustins k' avént ene miete shuvou les societés crustinnes d' Urope, et nén pår fé come les payis arabes muzulmans, et ki vlént do fond d' leu cour li democraçreye po tos les estats arabes.
Awè, ça lyi pindeut å nez, d' aveur ses poretes ritaeyeyes.
*****************************
Ibtihale Moursali, c' est ene glawene di 19 ans ki dmeure el viye veye - li medina, sapinse k' on n' dit - el medina d' Asfi, e Marok.
Asfi, c' esteut on poirt foirt rilomé po ses pexhaedjes di sårdenes, les meyeuses å monde, paret. Mins on-z a yeu li clapante idêye di monter drola ene oujhene tchimike ki djouwe avou les fosfates. Et rnåder el mer ene sôre di noer brouwet d' tchike. Ces tchimicreyes la, ci n' est nén pår do gosse des sårdenes, et des ôtes pexhons ki viként dins l' Oceyan Atlantike, sol cotoû. Il ont crevé udonbén, il ont-st ebagué eviè Nonne, do costé do Sara Occidintå et del Moritanreye.
Ça fwait ki, des 12 oujhenes di metaedje di sårdenes e bocås, ki si stramént tot do long di l' Avnowe do Bordj, endè dmeure pus, å djoû d' ouy, ki deus fayêyes. Et ene grosse mitan des djins d' Asfi divèt dårer tenawete a l' apoticåre, pask' i sont court d' alinne, rapoirt ås mannetès foumires k' epufkinèt leu veye.
Dårer el farmaçreye, di dj', po-z atchter des stritchetes di Ventolin u d' Bricanil, ki s' vindèt come des ptits pwins. Ça fwait l' bouneur des farmacyins. Come cwè gn a nou si grand må k' i gn åye on ptit bén ki va avou…
Çoula, c' est çou k' on lome, e Tîce-Monde, li diswalpaedje economike.
Li pa da Btihal (on n' dit nén "da Ibtihal", ci n' est nén shuvåve); li pa Btihal, dabôrd, il esteut pexheu ås sårdenes. Esse pexheu ås sårdenes, cwand les sårdenes ont stî epestiferêyes pås mannestés d' industreye, c' est come esse mangon dins on payis d' magneus d' djote, u d' esse vindeus d' såçusses mon les vedjetaryins.
E leu måjhon, gn a cénk efants, li pus viye, Ibtihal, djusse 19 ans, et les cwate-z ôtes, co a scole.
To sins bén k' i doevnut lodjî l' diale el boûsse.
Copurade kel pa, disbåtchî, èn ome, s' aveut metou a boere.
*************************
El catedråle sint Anislasse, Eliyasse Simbår s' aveut stî mete dins les prumirès rindjeyes, les cenes po les oficirs et l' famile do moirt. Divant zels, li bîle avou, dins l' waxhea, çou k' on-z aveut seu rmete eshonne do coir di s' copleu. Il aveut stî ctaeyî a meye bokets, li pôve åme. Å moumint k' i demaréve si oto, li tchedje aveut peté. I n' aveut nén rispité.
Di l' ovraedje di djins d' mestî, paret ! Come dins les fimes sol Mafia.
Pår come cwand il avént touwé l' prezidint Amin Djimayel, la ddja ene tchoke; et Lotfi Awoun ki dveut vni cåzer sconte di Sharon la ene cope d' anêyes; et Rafiq Hariri, l' ancyin prumî minisse, la tot djusse on moes.
Kî çk' esteut padrî tot ça ? Todi nén des ptits terorisses al shijh cwate troes, ni des touweus payîs po ça.
Purade des screts siervices, d' on payis u l' ôte. Mins les kés ?
Po d' deputé Lotfi Awoun, ça shonnéve vini do Mossad (li Scret Siervice israyelî). C' est å crås Sharon, ki s' fijheut cwite d' on laid temon, kel touwaedje profitéve. Mins po Rafik Hariri ? Si c' esteut del cåze di ses innmis Siryins, i n' avént nén profité d' leu faitindje. L' ONU les aveut priyî, voye mon voye, di steper evoye do Liban avou leus tchårs d' assôt, leus sôdårds, et tot l' kipak. Si dvît i schoûter, come des ptits tchéns, et ndaler avou leus orayes a baxhete, come on rnåd k' åreut yeu stî prin pa ene poye. Pår ahontis après 25 ans d' ocupåcion do Liban.
Les Siryins n' ont don nén profité do moude da Hariri. Ki do contråve !
Adon, si les moudreus, ça sereut co les minmes ki po Lotfi Awoun ? Li Mossad, li FBI, et les Ben Laden, n' est ç' nén l' minme emantcheure ? Ene nindje ki maxhe li djote po fé wangnî des spès liårds ås martchands d' canons et ås petrolîs, tertos des Amerikins, et tertos les soçons et ecwårleus då valet Bush, li popinete di siervice.
Mins Samir Kassir, on gaztî, lu ? Sereut ç' ene biesse rivindje des Siryins, k' i ctapéve voltî dins ses papîs d' gazete. Èn adviertixhmint ås ôtes gaztîs k' i gn aveut des rodjès royes, et k' i n' faleut nén passer houte. On casson metou a l' aschate del tåve toume rade al tere, et si spiyî a meye bokets.
Dins les ôtes payis arabes c' est pus åjhey. Les gaztîs ki critikèt les rwès u les "prezidints-rwès", on les mete el pote, après des procès d' djouwassons. Mins cial, e Liban, les Siryins n' sont mwaisses ki pa leus omes di bos libanès. Dabôrd, c' est pus åjhey di clôre li betch ås francs cåzeus e lzès ctaeyant mnou, sins mirlifitches, on côp po totes.
***************************
Reda, li pus grand des frés da Btihal a maredé abeye abeye. Il est l' cwårt a ene et i schoûte les noveles å posse, on posse-wåcman avou des schoûtreces.
Ibtihal, leye, vént di s' lever. Elle a fwait do lård, sapinse k' on n' dit. Elle a ddjuné. Come i n' sont nén aeurés, tchaesconk magne a s' môde et aprester lu-minme (u leye-minme) si ptite marmindje. Ci n' est k' al nute kel mame fwait a soper, sovint ene télêye avou des crompires, des raecenes et del tchå d' cokea, k' est meyeumartcheye kel tchå d' grosse biesse u d' moton.
Douvént ki, di ces tins ci, on magne crås tos les djoûs amon les Moursali ? Et c' est nén l' pa ki rapoite les cwénzinnes, c' est Btihal.
C' est k' elle a ene bele plaece, dabôrd ? Kénès studes a-t ele shuvou ?
Nole, elle a fwait ses primaires et troes anêyes d' umanités. Adon, cwand elle a yeu cwénze saze ans, elle a loukî pus voltî les napeas k' les lives.
Fåt dire li vraiy wice k' il est. C' est ene zûnante pitite kimere. Ene bele hôteur po ene Marokinne. Des beas noers tchiveas k' elle a todi leyî crexhe et ki lyi arivnut disk' å cronjhî. Elle les treye a ene troejhinne di cawes di tchvå po fé co ptite båshele. Les omes djérièt après çoula : on coir di feme avou les tchamleures la k' i fåt, et on tinrûle vizaedje, enocin come li ci d' l' Aviedje. Paski, cwand il ont ene sifwaite crapåde dins leus mwins, il ont todi idêye k' i sont les prumîs.
C' est bén çou ki les femreyes do MLF (li mouwance feminisse) riprotche ås omes dins ces societés la. Zels, les omes, i plèt cpôtyî ostant d' crapådes k' i vlèt. Ça n' leye pont d' passêyes so leu coir. Et cwand i s' vont voleur maryî, on lzès vantré co, poy k' il ont toplin d' apriyesse do costé d' l' amour fizike.
Li båshele, leye, n' a nou droet do viker ses dzirs. S' elle a l' måleur di "rexhe" avou on valet, elle a des royes a ses coines. Eto, elle årè bén sogne di djouwer åzès djeus d' l' amour difoûtrinnmint, sins spiyî l' schiele. Come ça, li djoû k' ele trovrè, leye eto, onk presse a fé l' grand nuk avou leye, ele pôrè rclamer, franke come ene tigneuse, k' ele n' a måy sitî aduzêye d' on måye. Et cwand l' ome va, podbon spiyî l' eschiele, on pôrè mostrer al parintêye - ki n' ratind k' ça - li blanc linçou tot maxhuré d' sonk.
Li sonk di l' etiristé !
Come di djusse, les cenes ki s' ont leyî code li florete, s' elle sont sûteyes assez, ele ni dmorèt nén a rén. Ele si vont fé rakeude å cérudjin. I lzî fwait ene bele pitite costeure, come li coirdea d' ene boûsse, el plaece k' a stî coschirêye sacwants ans pus timpe. I va fé deur, pol bråve enocin maryî, di moussî la k' i fåt. Et cwand ça va rhiyî, ca rsonnrè, et les rawårdeus d' rodje drap d' lét seront fén binåjhes. Et les rawårdeuses di linçou dåboré d' rodje seront fene continnes.
***************************
Les curés ortodosses, avou leus sotanes al noere tchape, avént cmincî leus oremusses. C' est des londjins tchants a môde di dislamintaedjes, ki vs prindèt ås tripes, ki vs mouwèt dins tot vosse coir.
Li feme da Samir Kassir, tot noer mousseye, a sorlevé s' vwelete, et stiede ses ouys avou s' noret d' potche. Ele somadjive, avou des hiketes ki lyi rmouwént tot l' coir. Dilé leye, ses troes båsheles, ki tchoûlént leus ouys foû, zeles avou.
Sol deujhinme rindjeye di tcheyire, l' ambassadeu d' France, li ci des Estats-Unis, et des ôtes gros colés.
Padrî, toplin des Beyroutîs, metous dins l' droete mitan d' l' eglijhe et des Beyroutresse, di l' ôte des costés. Des noer mousseyes - des crustinnes -, et des blanke mousseyes avou des longuès cotes : des mozlimresses.
Les omes ossu, gn aveut la cmaxhîs des crustins - ortodosses et maronites - et des muzulmans purade des Druzes.
Après li prumire mitan del messe, avou les lijhaedjes del Bibe, d' ene lete da Sint På, pu d' l' Evandjîle, li pope monta el pirlodje et fé s' pretchmint. Come cwè Samir Kassir s' aveut batou conte les pus foirts, tot savant pår bén k' i riskéve si veye. Come Djezus-Cri, ki n' aveut nén leyî ouve do critiker les hôts mwaisse do Sanedrin, la totaleure deus meye ans.
Après l' pretchmint, les muzulmans vont cwiter l' eglijhe. I vont leyî leus vudès tcheyires a des crustins, ki ratindént divant l' tchapistrea.
Adonpwis, les djins vont tertos aler båjhî l' platene, et segnî l' bîle.
Après çoula, li messe va continouwer.
On s' va rmete e cawêyes po rçure li cominion, tins kel tchantreye va rataker ses miråcolieus såmes.
Après messe, tos les gaztîs, k' ont vnou di tot l' payis, vont fé metingue divant l' pårlumint libanès. Dijh munutes å long, i vont la dmorer avou leu droet bresse e l' air, e tnant on bik å dbout d' leu mwin. Et braire tertos eshonne: vos avoz fwait taire Samir Kassir; mins n' a des dijh et des cints come lu ki ratacront a dire li leur. Alez vs kimoudri des cints d' gaztîs et d' gaztresses ?
- Nos alans continouwer a dire li nosse et, po cmincî, dimander l' demission do prezidint Emile Lawoude !
Paski l' Prezidint, k' a stî regadjî po cénk ans sins dmander si avis a nouk, c' est lu ki rascovere les Screts Siervices siryins, ki sont dandjreus padrî ces laidès keures la.
**********************
Sabaye si Ibtihal l' a co, leye, si florete ?
Vos l' såroz kécfeye divant waire.
On raconte ki, dins les anêyes 1990, cwand on-z a vlou enonder ene campagne di morålité dins ene sicole sigondaire di Cazablanca, on-z a fwait passer ene vizite djinecolodjike a on cint di scolresses di 17 a 18 ans. C' esteut po vey les cenes ki n' estént pus etires, et d' les cayî a l' ouxh. Rapoirt a totes les madronbeles ki, après scole, estô d' eraler fé leus dvwers e leu måjhone, montént dins des grossès otos moennêyes pa des omes al foice di l' ådje, ki n' estént nén leus pas.
Cwand les rzultats do méde djineco ont-st arivé å directeur, il a bén manké d' toumer di s' maclote. So 100 båsheles k' avént passé å docteur, end aveut pus k' trinte ki n' avént nén spiyî leu schiele. To sins bén k' on nd a revoyî nole, on åreut yeu vudî li scole.
**********************
Ibtihal a tot fwait do magnî cwand gn a s' pitit telefone axhlåve ki xhiltêye. Ele ni vout nén ki s' fré l' oye djåzer, et elle eva el tchambe. C' est on lomé Ardwan, mins i n' dit ddja s' no. I lance d' ene trake :
- Dji t' a trové ene novele bouye avou on "berå", ouy a 6 eures petantes.
- Kibén ?
- Deus miyons, onk por ti, onk por mi, come li côp di dvant.
- Et ça a ddja stî payî ?
- Ça dvreut tchaire so t' conte el banke ouy di l' après-nonne. T' î vas rguignî et ti m' bipes si c' est å pair des pôces. Si les picayons n' sont nén la, t' årès co condjî enute.
- Et i tchaftêye so ké rantoele?
- "Doubay-Pink".
- Kimint s' frè-t i lomer ?
- "Abdouglass", mins des côps, i s' houtche "sir Douglas".
- Et ké passe-avant lyi fårè-t i dner ?
- Come todi : V.I..K.I.M.I.K.I.
- Veyî cayî et mî cayî !
- Ti n' as k' fé d' on dessin !
- Neni, ça irè, dji passe al banke totasteure. Dji t' evoyrè t' pårt dimwin.
- Rén do tot d' tot ça. Ti rexhes ene brike foû di t' conte et on s' ritrove al dimeye di cénk sol Bati do Rond Pan. Dji n' rindrè ene dierinne response å "berå" ki cwand dj' årè mes çanses, etinss ?
- Ti n' as k' fé do boerler po ça, dji n' so nén sourdåde. Dji va aler cweri m' sonk a l' ospitå, dji passe al banke, dji t' amoenne tes cloutches, pu dji m' va fé assonrer pa Samira e s' sålon. A 6 eures petantes, dji serè å ciber avou mes ahesses e leu plaece et l' makiyaedje "popinete". Va-t i ?
- I va; a torade !
**********************
I nos fåt rivni so cisse bate di dvize la, binamés lijheus, binamêyès lijheuses, ki vos n' î avoz comprin kendal, motoit.
Les deus djins ki dviznut sont-st aloyîs pa èn ovraedje. Cist ovraedje la c' est l' valet, on lomé Ardwan, ki l' a trové pol båshele, nost eroyene, Ibtihale. Ele va wangnî deus miyons d' cintemes di diram, ça vout dire deus meye uros, dj' ô bén : cwatru-vint meye di nos vîs francs. On ptit niyåd, si on pinse ki les pus ptitès cwénzinnes, li SMIC, dabôrd, ele ni sont ki 200 € par moes. Ça fwait ki, so ciste operåcion la, les deus djonneas vont aråvler ostant k' èn ovrî del comene so dijh moes.
I s' vont pårti l' magzô mitan mitan. Les liårds vont-st ariver sol conte el banke da Btihale. Il avize k' Ardwane n' a waire di fiyate a leye, ca i lyi dmande di lyi apoirter s' pårt, aidants sol mwin, divant di lyi mostrer les pondants et les djondants d' l' ovraedje.
Et cwè çki c' est k' ça po åk, ô, ci "berå" la k' gn a e djeu d' beyes ?
Ci n' est nén onk avou des longuès coines come on touwe al fiesse do moton. Ci bazin cial, c' est li spotaedje des Arabes del Gofe, Sawoudyins, Emiratîs, Katarîs, evnd., ki vnèt ås comeres e Marok. On les lome insi, kécfeye, pask' i cougnèt come des berås, so deus sgondes, et pu s' è vont. Såf vosse respet.
C' est èn ovraedje sol Daegntoele, poy k' elle a dandjî do saveur cwand et wice kel "berå" serè la po tchawter avou leye. Si a-t ele mezåjhe d' on scret (li "passe-avant") po k' lu såye kel cene ki va cmincî a berdeler avou lu, c' est bén l' glawene ki va "ovrer" por lu, et k' il a payî tchir et vilin
Vo nos la crås avou ça ! On n' sait todi nén kéne ovraedje.
Mins on sait k' elle a dandjî d' sonk, k' ele va aler cweri al transfuzion sanguene di l' ospitå do coulot. Drole di handele, sais, ti, çoula.
On sait eto k' ele va aler å wacleu po s' arindjî et s' makiyî comifåt.
Djans ! Låtche les, tes esplikêyes. Nos vôréns saveur kî çk' el pouna, kî çk' el cova.
Tårdjîz ene miete. Li ci ki ratind n' a nén håsse !
**********************
Eliyasse Sambår rinaxhe dins ses papîs.
Il a ddja-st apresté si spitch, k' il evoye tos les vénrdis so Radio Mîtrinne Mer Eternåcionåle, li tchinne di radio edjîstrêye a Tandjî.
I va djåzer des tchetés ki voyaedjnut ådvins do Monde Arabe, so l' tite "Les ca et les ma des movmints d' sôs eter-arabes".
Les çanses ki bodjnut ådvins do Monde Arabe provnèt purade des payis del Gofe : Emirats, Katar, Arabeye Sawoudite, Koweyte. Les payis ki toutchèt les fonds, c' est l' Palestene, li Liban, l' Edjipe, li Tunizeye et l' Marok.
Portant, Si on corwaite li dispårdaedje des cwårs emey les cwårtîs economikes, on trove k' i gn a ki 25 åcint ki seront-st eployîs en on traeyén industriyel. Ene grosse pactêye passe des ritches payis arabes eviè les pôves, dizo l' etikete "siervices". Ladvins gn a les nuteyes des ritches tourisses del Gofe dins les otels u les plantiveusès dmorances do Liban, d' Edjipe et do Marok. Et pus gn a on hopea d' çanse k' atoume direk so des contes di mierdjins (des pårticulîs, djans) dins les payis di rçuvance.
Et çou k' i gn a rilever, c' est les deus grandès categoreyes di ces evoyaedjes di cwårs la.
Li prumire, c' est des sôs ki provnèt des contes di comeres marokinnes, tunizyinnes et edjipsyinnes ki dmorèt dins les Emirats. Les evoyeyès somes tchaiynut so les contes di leus parints, e leu vî payis.
Li deujhinme convoye, c' est des liårds ki pårtèt di des contes d' omes Sawoudyins, et il avnèt so des contes di comeres e l' Edjipe ey e Marok.
Ci floû la n' est nén vî. Ci n' est k' e 2002 k' i cminça a rinfler håynetmint.
L' an 2002, ça a eto stî l' anêye ki tos les cibercafès do Marok s' ont metou a l' ADSL, li coyoncaedje Etrernete a lådje passaedje. On côp ahessîs avou les hôts debits, les cibercaftîs ont polou adjinçner des ptitès fimreces et des schoûtreces so totes leus éndjoles. Et les cibernaivieu(se)s ont seu, a bonmartchî, djåzer avou leus copleu(se)s d' å lon, et vey leu tiesse sol waitroûle pal voye del Daegntoele.
Est çki ça n' pôreut nén espliker ene pårteye des evoyaedjes di cwårs inte les payis arabes, k' on n' trove nou pordjet industriyel aloyî après ?
Télfeye bén !
Mins ça, Eliyasse Sambår, ki dmeure tofer e Liban, ni l' a nén adviné !
**********************
Cial, on cibercafé, c' est come on fayé ptit buro, scawé inte deus botikes, avou ene cwénzinnes di tåves et des éndjoles dissu. Come i n' est k' 10 munutes po 6 eures å niût, i n' est co k' a mitan plin. Deus troes refoircîs roufions, 12 15 ans vîs, ostant d' pititès djonnetes do minme ådje. I sont tertos djåspinant avou des soçons et des soçones d' å lon.
Gn a k' on seul ome d' ådje, k' est la avou des papîs et on croyon, ki rôbale so l' eciclopedeye "Wikipedia", ene fele edvincion, enondêye e 2003, avou tote ene coirnêye e walon.
Gn a co deus djonnès femes, racafûlêyes dins leu noret d' tiesse, ki rwaitnut les fotos d' on mariaedje, metowes so ene waibe a Brussele, Paris u Misterdam. Onk di leus près-parints ki dmeure drola, taiss, surmint, et k' a fwait l' grand nuk di ces tins ci.
Mins Btihal ni s' va nén ashir divant ene tåve. Ele n' aconte nén les ôtes cibernaivieus. Ele dene on tcheke al crapåde k' est al caisse. Si vos l' årîz loukî e coirnete, ci tcheke la, vos årîz bén veyou ki c' esteut mårké dsu "500 dirams". Dabôrd k' ene eure di cibernaiviaedje ni costêye ki 5 dirams.
Li secretaire-caissire va bårer l' tcheke, l' edossî, et l' herer dins l' caisse. Et dner a Btihale ene pitite clé.
Ibtihale va moussî pa èn ouxh la k' c' est mårké "Privé". On va bénrade ôre li sere clitchter. Çou ki s' va passer la padrî, nouk nel sårè måy.
Mins, dins l' saetch a mwin da Btihale, gn a dins ene boesse ås scrineas deus ptitès vexheyes di plastike, avou do vraiy sonk divins. C' est l' fré do mwaisse-infirmî k' elzî ramoenne des studios d' filmaedjes di Cazablanca. I djouwnut avou ça cwand gn a des fimes avou des accidints, u des macsådaedjes. Mins zels, nén avou do vraiy sonk, ca c' est del rodje gloumiante coleur. C' est des potches k' on pout regler l' grandeur. Leye, ele les dmande del minme lårdjeur k' on Tampax. Et les fé rimpli avou do vraiy sonk.
C' est nén po rén nén pus, totes ces ahesses la : deus meye dirams, k' ele paye ses deus vexheyes (ene di scour po si l' prumire schirreut).
Cwand ele serè presse, ele mousrè foû del raiwire avou s' costume di danseuse do vinte. Ele si metrè a l' éndjole, adjondrè Doubay-Pink, ey aloumer l' camera, eyet l' tchinne estereyo. Adonpwis, si one-woman-show kiminçrè, ene pitite dimeye eure å long.
Al fén, avou ses grawiants doets, ele va aler trawer l' vexheye k' elle aveut metou, come on sterilet, tot å fond di s' nateure. Li rodje likide va sûner. Ele si va dåborer ses coxhes avou, tot boerlant come en coixheye.
Kî çki loucrè ci limero la, di l' ôte des costés do raloyaedje Etrernete, låvå, e l' Arabeye Sawoudite ? On vî emir, on djonne patron d' ene eterprijhe di petrole k' a dmoré sol buro disk' a meynute (gn a 6 eures d' adire inte les deus payis), po-z aveur totès crombès pinsêyes divant d' eraler coûtchî avou s' feme ? Croerè-t i k' elle esteut co etire ? Udon fé les cwanses d' î croere, et profiter do spectåke come si.
Ibtihale end a d' keure. Elle a bén wangnî s' djournêye. Et sins sinte l' odeur do måye, sins s' fé tchåspougnî ni cpôtyî, sins dveur fé des crombès djesses. Ki : djouwer avou s' prôpe coir da sinne.
Et ça lyi plait co bén. Nén po-z aveur bon tot-houte, mins a rén près.
Et avou ça, ele nourixh tote ene famile, estô d' leu pa k' a divnou ene sôlêye.
**********************
Reda, li fré da Btihal est ki schoûte Medi 1, li Radio Mîtrinne Mer Eternåcionåle ki dji vs dijheu enawaire. Les noveles di l' alnute, c' est ene emission especiåle so Samir Kassir. Si copleu Eliyasse Sambår, evoyeu d' noveles di Beyroute po Medi 1, cåze d' on live kel gaztî-scrijheu libanès a eplaidî e francès ås publeyreyes "Acte Sud", et kel tite, c' est "Considérations sur le malheur arabe".
Li måleur des Arabes, c' est k' c' est des payis avou onk des pus grand porcintaedjes d' analfabetes å monde; avou des redjime politikes di rwès u d' prezidints-rwès a pårti unike, la k' on n' a nén ddja l' droet d' ahiver ene pitite soce culturele come on vout; avou on porcintaedje di foû-posses a 20 åcint del djin capåbe d' ovrer, et hay vos nd åroz.
Sabaye si ç' sereut aloyî al rilidjon muzulmane ?
"Dji n' croe nén, dijheut i Samir Kassir. Li rlidjon islamike a ddja sayî di s' amôdurer, come al fén do 19inme sieke, avou l' movmint En-Nahda (li rcandjmint) da Djalaleddine Afrani. Shuvanmint, a pårti des anêyes 1920, dins les grandès veyes d' Edjipe, di Sireye, d' Irak, d' Aldjereye, gn aveut cåzu pupont di cmeres arabes k' avént des norets d' tiesse. Li rafûlaedje n' a ricmincî k' ezès anêyes 1970. Motoit paski c' est l' seule voye ki les djonnes avént po-z aler conte les dictateus."
"Ces dujhances la ni sont nén elaxheyes a l' islam, eraléve-t i l' gaztî libanès. Li prouve, c' est k' gn a des payis muzulmans k' adiercèt leu côp po passer dins l' monde modiene, come li Malaizeye. Gn a des payis muzulmans k' ont divnou capåbes dins les hôtès tecnolodjeyes, come li Pakistan, k' a seu diswalper des bombes atomikes.
Les payis arabes, neni.
C' est l' veur k' il ont dvou edurer li dierin problinme coloniål å monde: li colnijhaedje del Palestene. Mins end ont profité, tot criyant Barabasse siconte des Djwifs, po-z espaitchî les djins d' leus djins di rclamer po leus abondroets. Les pus biesses abondroets come poleur fé des soces et des pårtis politikes."
Et Samir Kassir, di clôre li cayet come ça :
"Gn a nole pårt sol Daegn des payis la kel djonnesse est ostant bråylêye ki dins l' monde arabe, et copurade les djonnès feyes.
Dins des payis nén pus ritches, nén pus avancîs, les djonnes ont ossu waire d' ovraedje, ossu waire di çanses. Mins, do moens, i polèt fé les sots avou des tchmijhes carimadjoylés et des coûtès coulotes. Les djonnetes mete des tayes a mitan-vinte k' on lzî voet l' botroûle et s' aler coscheure a s' fé peter dins des dancignes ki n' sont kécfeye ki des cahoutes avou des foyes di bananîs come toet.
Rén do tot d' tot ça po les djonneas et les djonnetes des payis arabes. C' est disconte l' islam, braiynut i les aprindisses teyolodjins, ki s' ont diplomé zels-minmes."
**********************
Reda clôt l' posse araedjeymint. I n' schoûte nén voltî ces litaneyes la.
Si sour vént d' rintrer; et ele lyi tént on xhiltant bleu biyet.
- Tén, la po t' dringuele del samwinne.
Cwand to pinses ki leu pa, lu, divinltins, i n' lyi dnéve nén ddja 5 dirams li dimegne !
Et Reda, divintrinnmint :
- Li gaztî libanès, la, enawaire å posse, k' aveut i a pîler sol pôve djonnesse des crapådes d' avår ci, et dire ki leu-z avni esteut noer ådla. Dji voe bén ki m' sour saetche bén s' plan, leye, paret ! Todi a fé l' diale pus noer k' il est, ces grandiveus la des emissions francesses. Et codjåzer les djins d' leus djins ! Rinaker so leu peupe.
Minme les ptits moxhons n' coschitèt nén leu ni !
L. Mahin, li 15/07/2005, nén eplaidî.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'ils ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Back textes Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje des scrijhaedjes da Louline Voye.
(Back textes Louline Voye en wallon commun) Sicrijhaedjes da Louline Voye fwaits u redjårbés e rfondou.
(Back textes en wallon) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back homepage Louline Voye) Hay ervoye so l' pådje divantrinne da Louline Voye.
(Back) Hay ervoye al mwaisse-pådje
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince do scrijheu. On les pout rcopyî et redjårber tot rahoucant l' adresse did so les fyis.
Édition en ligne explicitement autorisée par l'auteur. Reproduction et adaptations autorisées en citant la source Internet.