|
|
Page de Joseph Bily Li pådje då Djôzef Bili |
|
||||
|
|
Page de Joseph Bily Li pådje då Djôzef Bili |
|
||||
dierin rapontiaedje - last update: 2008-01-12.
Dressêye:
Sicrijhaedjes
Biyografeye
Nos alans fé des rimas :
- Mimile : " I fjheut bon dj' a stî al pexhe avou m' soçon. "
- Djôzef : " I fjheut tchôd, dj' a dvou dmorer e l' måjhon ".
- Toto : " Dj' a stî al pexhe ås guernouyes, dj' eve di l' aiwe djusk' ås ... djnos ".
- Li mwaisse: "Toto, ça n' rime nén : " guernouyes " et " djnos ".
- Dji n' è pou rén, msieu, i gn eve nén d' l' aiwe assez.
Djôzef Bili, divins: Coutcouloudjou 42, fevrî 1999.
Sociolinguistique: rencontre entre des étudiants et des wallonophones
Cwand les rcåzeus d' walon copinèt avou les romanisses
- Li vint-ût di nôvimbe nonante ût.
- Bén m' fi, vos estoz on bea vî côp e rtård ?
- Hê, håwe ! To n' vas nén co ataker, hin ? Lai m' dire.
- Li vint ût di nôvimbe les rcåzeus ont rçû a Bietris...
- Ene binde di bådets !
- Ti vass taire, åy ou neni ? Ene trope di djonneas, ene boune dozinne di studiants e romanes a Lovén.
- Ey, twè ! Des gaméns et des comeres ?
- Ayi, des belès djins et malenes ! Come des rnåds ! T' as bén åjhey, c' est zeles k' ont vnou po nos dmander des kestions so:
- C' esteut apresté d' avance ?
- Seur ça ! To n' conoxhe nén leu moenneu ? Michel Francard.
- Li prof d' univiersité ? Li ci ki boute po "Singulîs" ?
- Oyi et ç' n' est nén avou lu k' on vént les mwins vudes, saiss ! On dit todi k' les professeus ont do tins a piede mins avou lu nén, saiss. Cwand to pinses k' i les fwait travayî l' semdi.
- Et ça a duré ?
- Tote li sinte djournêye. On-z a ataké po nouv eures, on-z a tapé djus a nonne po casser l' crosse et pus on-z a rapougnî eviè deus eures et hay dadaye djusk' a cénk.
- Vos dvîz nd aveur soe ?
- Oyi, mins Yves, Pierre et Michel î avént tuzé. Come on papî d' muzike ki dji t' di !
- Ey adon ?
- C' a stî on pô come a cfesse; anfin, voci troes cfesseus po on rcåzeu ! I t' pôzèt ene kesse, to tuzes ene miete et pu to respons, et waite a twè hin, on-z eredjistrêye minme tes responses.
- On pô come al ReTeBeuF.
- To denes ti avis, to l' disfinds, t' acertenes, to tapes co bén ene pire e corti des Francès francofiles... Dji t' pou bén promete k' i gn a des cis ki n' î alént nén avou l' dos do coyî, hin Louwis ?
- Et les djonneas compurdént totes les ratourneures?
- On cåzéve è francès bén seur. Mins i compurdént cwand minme bén les faflotes e walon et i riyént plin leus frakes. Twè, to lzî årès seur yeu cåzé e walon ça, mins dis...
- Et tot l' monde î a passé ?
- Oyi, minme les cis ki d' åbitude ni levèt nén voltî leu linwe. I faleut vey, on dit todi k' on n' saetchrè ddja on pelé pa les tchveas, et bén siya ! Pål m' a minme conté k' i n' av' djamåy tant cåzé di s' veye.
Les ôtes, nén dandjî d' è cazer, to sais bén ki ç' n' est nén a des Joseph Lahaye, Louis Baidjot, Henri Lepage, Victor Chardome, Raymond Zachary, Yves Gourdin ou Pierre Otjacques k' i gn a dandjî do vni aprinde a cåzer.
Å coron del djournêye, les djonnes nos ont fwait ene sinteze di çk' il avént etindou. Dj' end a ritnou kékès tchiketes. I nos ont trové bén plaijhants, bén è nosse rurålisté, li cisse ki Yves et Pire avént yeu sogne do dressî å cminçmint. (Etur nos, i faleut vey racroler l' båbe da Yves cwand i lzî contéve nosse monde bén a nos; li pupe raetchive des foumires come ene viye locomotive å tcherbon.) I nos ont co dit kibén nos esténs diferins onk di l' ôte, nén todi so l' minme longueur d' onde.
Mins mi, çou ki m' a fwait l' pus plaijhi, c' est cwand il ont dit k' il avént yeu a fé a ds Årdinwès au bon sens du terme. Dj' årè bén potchî e l' air di bouneur. Sinsés, reflexhis, råjhnåves et gayoufs cwand i fåt, ké complimint !
Et pu po fini, il ont dit k' il avént bråmint aprin. Cobén, di ! ça conte po leus egzamins ! Binåjhe, hin, di ! Dji so seur ki Michel end åreut yeu fwait des ouys si ça n' av' nén valou tripete ! To voes ki d' nosse fåte on vénreut buzer ene Brusselwesse, on Zayirwès, ene Almande, ene Finlandesse et...
- End av' di tos ces payis la ? Djezus Maria, di bén a Michel Francard k' i les leye tertos passer, k' on åye nén co des mizeres avou tos ces payis la ! Dji n' mi dotéve waire ki l' walon aléve si lon.
- Bén åy, mins to n' véns jamwais al soce des rcåzeus, kimint vôreuss ? Li mayeur di Bietris, lu, î esteut et a nos vey tertos si maléns, i nos a minme diné on pine avou les troes fiers do bådet d' Bietris.
- Les troes fiers...?
- A mins schoûte, si to vous sepe cwè, vén al soce, Yves t' el contrè.
Mî våt tård ki måy, avéns dj' dit. Alôrse, co on fel merci ås rcåzeus, ås studiants et a Michel Francard.
Bily Joseph divins: Coutcouloudjou l° 41, djanvî 99.
"Vass vini voci, laide biesse ?
Dji t' va rloyî !"
I n' s' adjit nén d' crankyî : i vs macrè. I vs touwrè.
Vla cmint ki m' mwaisse mi traite ces djoûs ci.
Il est d' doû. I nd a fwait po s' medayî :
On bea gros gayet di ût cint vint-deus kilos.
Alôrse, li laid, c' est mi. Deus lives å kilo !
Laid ? Nén sbarant !
Rossea,
Jamwais lavé, ni rispåmé, ni pingnî,
Flairant l' tchôde alinne di roemiant ou l' flate
Kimint vôrîz ? Todi loyî al tiesse ou å cou des vatches !
Po m' sitinde... deus fistous di strin tot tchamossés !
Po m' nouri... pont d' «Pal» !
Do scramé laecea po frexhi on saké broston d' pwin,
Ttossu setch ki l' åme do diale (Ay, mes dints !).
Ou des crompires bolinêyes, stårêyes å mitan d' oxheas
Rawes a tot jamwais !
I n' piedront donk jamwais leus dints !
Mi mestî ?
Comprinde. Mwaistri al perfeccion li tchawtaedje
Des baweus a deus pates !
Atchesse ! Atchesse !
I fåt broker, hagnî, rtourner l' bisteu å pus vite
Ou gåre al troejhinme pate di m' bipede di patron !
" Podrî ! Podrî ! "
Mi mwaisse a l' tins et les moyéns.
Do calme ! Do calme ! N' nén fé bizer les åmayes plinnes,
Ni les cous-d'-polins... i sont tinres !
" Va les cweri ! Va ! "
Mi mwaisse est tot dzôrné, c' est l' londi del dicåce !
Enute, dji fwait a m' idêye.
Brunete m' a vlou souker
Dji lyi a fwait rinde l' åme
Et, bén estchåfêye, dji lyi a hagnî l' muzea
Li pus roed possibe !
Li sonk tot rodje a stritchî d' bea.
Enute, Brunete, c' est mi k' est mwaisse !
Enute ? ay, enute
Dimwin ? Fini, terminé !
" Feneyant ! To n' wangnes nén l' mitan di t' nouriteure !
Biesse ? Dji n' a jamwais veyou ça !
I n' våt nén l' cwårt... Li cwårt ?
Nén l' dijhinme pårteye di çki dji t' l' a payî !... "
" Ça, valet, c' est on tchén
On bråve ! on prumî ! on råle !
Dji nel dinrè nén po tot l' ôr då monde !...
Donne la patte ! donne la papatte !...
Vén la, m' bråve biesse !
Dji t' va disloyî !"
Joseph Bily, divins: L' Avenir du Luxembourg, 29-10-1996
Fé raprinde li walon, pa li dzo ou pa li dzeu ?
Voci, po l' editoriå, c' est tchaeconk a s' toû. Come a cfesse ! Enute, c' est a mi. C' est m' bateme ! Waye !
On-z est li ût d' octôbe, amon Pire Otjackes, avou kékes camaerådes: Ives, Artur, Louwis et Lucyin. On gostêye bén påjhirmint on vere di vén - on n' pout seur må do raetchî dsu: il est doûs ås lepes... come cwand vosse comere vos rabresse.
Sins criyî gåre, Lucyin nos arinne so li rcåzaedje e walon pal djermêye a vni (les cénk, dijh ans).
"Emantchîz vos flûtes po k' a nonante ût, i gn åye ene soce di rcåzaedje e walon po ces roufions la. Ça serè l' risminçaedje pa li dzo."
"Pa li dzo ? Ah bén, vo l' la, wai, lu. Ci la, s' i s' aveut fwait curé, ça åreut yeu stî on rude pretcheu, on prumî ! I sait çk' i vout. I n' î va nén pa trinte-shijh tournants. Il enonde li vwès et ardadaye djusk' å coron. Il a totes les ratourneures. I sait disfinde si idêye. I l' astoke di rcweraedjes di djins foirt malenes. Il aspoye, bea-z et roed, dou k' i fåt. I vs retoirteye ça, djusse come li martchand d' pexhons; i vos l' peze, ça fwait cint francs, mi ptite dame et co paski c' est vos. Et... vos n' avoz pus k' a dire k' ây.
"Pa li dzo ? Pa li dzo ? Oh, mins la, tot doû !" dit-st i l' fô. D' ene vwès di cfesseu:
- Dji ni di nén, Lucyin, ki vs avoz toirt, mins, mi, i m' shonne ki...
- Ah ? Bén, dijhoz voste idêye, Djôzef.
- Co on côp, dji n' vou nén-z esse a bisse-bisse avou vos, hin, Lucyin, mins, ...
(a shure)
Joseph Bily, divins: Singuliers (editoriå), 4-1996
I paret ki cwand on-z a meye mizeres do s' edoirmi, i fåt tuzer a ene advinete ki n' est nén des pus åjheyes. Vos tuzez bén foirt, vos vs enervez ki vaye, vos vs catournez sacwants côps e vosse lét et po fini, tot drané, vos toumez flåwe et vos vs edoirmoz. Vos avoz adiercî vosse côp.
Si kécfeye ça vs arive, ebén, tuzez a ci spot ci: «I nd årè nén dpus ki çki passe divant Cologne.»
Joseph Bily, divins: Coutcouloudjou 42 (fevrî 99)
Cwè çki passe divant Cologne ? L' Aiwe-di-Rin; ça vout dire k' i n' årè rén.
(La même page en tenant compte, en partie, des accents de l'auteur, avec traduction partielle en français et biographie de l'auteur en français) Modêye disfondowe
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'ils ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française), ou dans le Wikipedia, l'encyclopédie en wallon (suivez: "Pordjet Esplicant Motî").
(Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès-rîles do rfondou walon.
Some texts published on this site may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet de langue nationale pan-wallonne.
