Textes wallons de science-fiction. Scrijhaedjes e walon sol syince-ficcion. |
dierin rapontiaedje - last update: 2004-01-27.
Dressêye:
Li grand scriheu Douglas Adams a morou e moes d' djun 2001, a 49 ans. Si vos voloz aveur ene miete bon divant d' peter ås stoeles eto, léjhoz si trilodjeye e cénk bokets: "The Hitch Hiker's Guide to the Galaxy", "The Restaurant at the End of the Universe", "Life, the Universe and Everything", "So Long and Thanks for All the Fish" eyet "Mostly Harmless". Li boket ki shût est li prumî tchapite di "The Restaurant...".
Po cmincî, l' Univiers fourit fwait.
Bråmint des djins end ont stî foû mwais: ene foirt måle idêye, pinséve-t on lon et lådje.
Mwintès raeces pinsèt k' il a stî emantchî pa ene sôre di diu, cwè ki li peupe Djatravåtide, ki vike sol planete Viltvodel VI, croet ki l' Univiers tot etir a stî shoflé foû del narene d' ene Sakî k' i lomèt "li Grand Vete Atacalnåse".
Les Djatravåtides, k' ont djourmåy pawe di vey ariver les trevéns k' i lomèt: "Li Vnowe do Grand Blanc Motchoe d' Potche", les Djatravåtides, don, sont des ptitès bleuwès sakîs, k' ont tertotes di pus di céncante bresses et ki sont-st unikes, ca i sont li seule raece dins l' istwere k' a-st edvinté li deyodorant dvant l' rowe.
Mågré tot, i n' si trove waire di djins, foû di Viltvodel VI, po-z esse d' acoird avou l' idêye do Grand Vete Atacalnåse. Ça fwait ki, come l' Univiers est åk d' ewaerant, on-z est tofer a cachî après des ôtès esplikêyes.
C' e-st insi k' ene raece di djins archi-maléns eyet mo-diminsionels ant basti ene éndjole foû mezeure k' il ont lomé "Parfond Tuzaedje" afîsse di cårculer, ene feye po totes, li Response al Pus Grande Kession del Veye, di l' Univiers eyet di Totafwait.
Set miyon et dmey d' anêyes å lon, Parfond Tuzaedje a cpezé eyet cårculer. Et po fini, il a anoncî ki l' response esteut: cwarante-deus - et c' est ça k' ene ôte éndjole, eco pus grosse, fourit montêye po trover cwè çki c' esteut l' kesse å djusse.
Et ciste éndjole la, k' on loméve li Tere, esteut si grande k' on l' purdeut sovint po ene planete, aprume les droles di sakîs avou des airs di mårticots ki berôlént dssu et ki n' estént nén å corant k' il estént tot simplumint on boket do grand programe po l' éndjole.
Et çoula, c' est foirt drole, ca sins saveur cisse pitite sacwè la, si simpe, rén, mins rén d' tot çou ki s' a passé sol Tere, ni såreut aveur minme ene pitite miete di sinse.
Målureuzmint, djusse å moumint ki l' éndjole aléve aveur fwait d' ovrer, li Tere fourit remolowe des Vôgons po fé del plaece, s' apinse zels, po on novea rigne di l' ipersipåce. C' e-st insi k' tos les espwers di discovri li sinse del veye ont tourné a rén tot d' on côp.
Dijhans todi kécfeye.
Deus des droles di sakîs ås airs di mårticots ont sorviké.
Li Tur Lichård a stî schapé å tot dierin moumint: vola k' on vî camaeråde da lu, Gwi Listrik, provneut d' ene pitite bleuwe bole nén lon erî di Beteljeuse, et nén di Biou, come il aveut prétindou djusk' adon; et, pus epoirtant ki ça, i saveut bén cmint çk' on fwait do stop avou les volantès schieles.
Li Trizia Delyane, Triliane di s' såvadje no, aveut peté å diale foû del planete shijh moes divant ça avou l' Zafod Bibelbroû, adon Prezidint del Galacseye.
Deus sorvicants.
Tot çou ki dmeure del pus grande esperyince måy emantcheye: trover li Pus Grande Kession eyet l' Dierinne Response al Veye, l' Univiers eyet Totafwait.
Et vola k' a nén ddja on dmey miyon di kilometes di leu waxhea [vaisseau] spaciå, ki s' leye lumciner avå li spexheur d' intche di l' espåce, on bastimint Vôgon s' aprepeye doûçmint d' zels.
(a shure)
Tecse sicrît pa Lorint Hendschel e memwere do grand scrijheu Douglas Adams, cossemé dissu l' djåspinreye Viker.
Djåke Zigout, prezidint do monde d' Enedia, s' acatinéve [s'énervait] so s' bea Multiréveil A-beye : i flayive dissu, minme.
Enedia ? Enedia, c' esteut on monde nén trop ptit, nén trop grand, ki tournéve tt åtoû d' ene sitoele bén lon padrî l' Tchår-Poûcet. C' esteut ene sitoele del Cwatrinme Sôre, ça fwait k' on saveut mete des djins so ses mondes : c' esteut on solea ene miete come li ci do monde eyu çk' i gn aveut yeu des djins po l' prumî côp, si djel tén bén. Et a costé d' ça, Enedia n' esteut nén pierdou dins on cwén do stoelî, å diale et co pus lon. Non, savoz, ça s' trovéve minme nén lon do secteur da Trontor, li mwaisse-monde, ki crexheut co et eyu çk' on boutéve co fel; do côp s' prezidint esteut on vrai menir, et il aveut åjhey d' s' atchter des cacayes di ritches. Come si Multi-réveil A-biye, wai la. Ene afwaire insi, ça cousse bråmint, mins ça n' l' espaitchive nén di scheure l' éndjole come po l' scheter.
C' esteut ene bele cacaye, ci réveil cial. Bamwé [assurément]: gn a tot k' è sôrteut : del muzike, des ologrames, des sint-bwès, et minme des messaedjes k' alént tot droet del machine al tiesse da Djåke Zigour, po-z ariver å mitan d' ses sondjes. Ça lyi djheut "il est ût eures, årdant ! i fåt bouter !" et avou ça il esteut raveyi. Cite kigne ki messaedje la, c' esteut insi. Ôtrumint, gn aveut metche di s' fé tchessi wôrs di l' lét avou on clapant imne Enedien djowé si foirt ki les câtaus tronnént. Mins ç' djeu la, ç' n' esteut nén sovint.
Ci matén la, veyoz, l' agayon n' aveut nén moufté, et l' Djåke, li prezidint d' Enedia, aléve esse tårdou. Et pocwè ? Â ça m' fi, cwand gn a ene machine ki n' rote pus asteure, c' est co pire ki ddins l' tins : on n' såreut vey çou k' i gn a. Djåke Zigour esteut mwais et la k' i tape li ledjire machine dins on cwén del plaece, s' foutant bén d' si l' aléve scheter ou nén. Rouf-rouf, tot maltonant, vola l' robot-mwinnaedje ki dåre so l' éndjole, l' apice radmint et peter voye avou po l' foute ås riketes. Li mwinnaedje, ça c' est åk k' est co bén fwait droci, apinse Djåke. Kécfeye k' ça va minme ene miete trop rade. Vos avoz tot djusse leyî tchaire vosse moutchoe d' vosse taxhe k' il a ddja stî evoyî o batch.
Si mwaijhixhant conte si grosse boudene ki lyi fjheut awè des rujhes, Djåke Zigour si hietche wôrs di l' lét, et bén rade vo l' la tot bén avou ses vetès foufes avou l' blazon d' Trontor disseu. Il esteut abiyî todi l' minme. Sol tins k' il a metou ses foufes, il a dné si idêye so ç' k' il vleut mindjî po l' adjuner. I n' a k' a aspoyî so on boton et cåzer, et i gn a des ptits micros pattavå l' plaece ki purdèt les ôres do mwaisse et les rdire ås djins del coujhene. C' est k' on grand monsieu come li prezidint d' Enedia, i n' a nén l' tins d' dimeurer a rén et ratinde k' on-z aponteye tot. Adon, e fjhant insi, ça va pus rade, n' espaitche ki s' kinte di ç' matén ni lu plaijheut nén, et k' i maronéve, mi ome. C' est k' ådjourdu, il aveut ene masse d' ovraedje.
I ddjeune tot seu, paski s' feme esteut voye vey ses djins po sacwants djoûs so on monde d' a costé. Ça lyi aléve lon; ç' n' esteut nén l' prumî côp.
I rwaite ene miete pal finiesse. Ene percé grande finiesse, cåzumint ossu lådje k' el muraye, eyu çk' on pout vey li veye di hôt. Amon l' prezidint, c' esteut ene sôre di tchestea d' vere stampé fén droet å mitan del veye, å dseu d' tot come èn åbe å mitan des bouxhons. C' est insi k' Djåke Zigour pleut rwaitî a si åjhe di s' måjhon, on foirt bea payizaedje. Li solea aveut ddja gripé bén hôt, mins il esteut co todi ossu rodje; c' esteut insi s' coleur. Gn aveut ossu deus lunes, deus bleuwassès boles plinnes di trôs, ki ridént piam piam a l' trévåtcheye do cir. Di tins a eure i gn aveut ene grosse nassale [vaisseau] ki s' enaireut tot doûcetmint, come s' elle åreut yeu dandjî di totes ses foices, et, avou on groûlmint, s' evoler eviè ene plaece kécfeye si lon k' on n' l' åreut seu vey; des ôtes si vnént mete a tere. Di s' finiesse, Djåke Zigour veyeut terlure les toets del veye, des cints et des cints k' i gn aveut, ki fjhént rglati l' loumire do solea tortos a leu môde; et insi l' veye esteut come ene lujhante et cabolêye rôbe racovrant les tienes des alintoûs. Et li tchestea do prezidint si recresteut padzeus pou mostrer kî çk' esteut l' mwaisse.
Di rwaiti ça, vos estîz tot mouwé, Djåke a co dmeuré la a sondjî a ene masse d' afwaires. Tot d' on côp, la ene vete bole di pwèl k' arive avår ci e rolant, sins pont fé d' brut. Po l' prumî côp ådjourdu, Djåke Zigour sorit : il est binåjhe di rvey si ptit yakh.
I gn aveut k' dijh ans k' on aveut trové bénlon did ci on ptit monde tot plin di djaenès plantes. On l' aveut lomé -- et on l' loméve co -- R-3024, et i vikéve drola, des droles di ptitès biesses, k' on-z aveut lomé "yakh", paski c' esteut l' sôre di bawêymint k' eles fijhént cwand gn aveut ene sakî k' ariveut dlé zéls. C' esteut åk di råle, savoz, ces biesses la ! Elle avént des longs longs poys, et avou ça, ele ni corént nén; ele si racrapotént po s' mete come ene bale et rôler pattavå. On n' veyeut cåzu nén leus pates, leus ptitès orayes ki sbritchént et leus troes noers ouys. Cwand les prumîs omes ont metou l' pî so R-3024, gn a yeu tote ene triclêye di yakhs ki les ont vnou fiesti. Il end ont yeu ene miete håsse po comincî (kî saveut çki pôreut esse po åk), mins on les a studyî, et on-z a veyou k' i n' è faleut nén awè peu, k' on n' poleut må. Et pu, elle avént l' air si amitieuses, ele estént come des ptits minons ki vos vnént fé des mamours.
I gn aveut vormint rén d' ôte so s' monde la ki è valeut les poennes. On s' a dit k' on-z è pôreut prinde, des yakhs, po les djins wårder a leu måjhon. I n' estént nén odåves, et i mougnént çk' on lzî dneut. Et on-z a fwait come on-z a dit. Tot d' shûte, di tos costés, les djins vlént-z end awè, les efants estént tot sots d' zels, et dijh ans pus tård, i nd aveut cåzu amon tot l' monde. C' esteut come si ces biesses la srént fwaites po viker avou les djins.
E purdant s' yakh so ses djnos, Djåke Zigour ni parvineut pus a dmeurer di mwaijhe umeur. Tot binåjhe, li ptite biesse fijheut aler si ptit molén, ça fjheut on ptit brut come fijhént des ôtès biesses ki Djåke aveut veyou on côp k' il aveut stî e vizite so èn ôte monde... des tchots ? des tchets ? I n' saveut pus comint k' c' esteut leu no. Si ptit yakh, il inmeut bén l' prinde so s' schô et lyi fé des doudoûces, e passant s' mwin dins s' pwèl k' esteut si doûs... I n' veyeut nén l' tins passer, insi....
***********
Djustumint, il è cåzéve co avou l' consul imperiå i gn aveut ene pwaire di djoûs d' ça. On grand boulome, di Trontor, bén mis, avou ses tchveas coleur årdjint come ça s' fijheut drola. I djheut:
- "Ni croeyoz nén k' on n' duvreut nén î aler si rade avou ces yakhs? C' est l' vraiy, tot l' minme, ça n' fwait k' dijh ans k' on les a trové, et i gn a nén on saké monde ou k' i nd a nén a rlaye. Dijh ans, c' est waire po conoxhe ene novele sôre di biesse. Kécfeye k' ele apoitnut des maladeyes k' on n' a co jamwais veyou...
- Taijhoz vos, va. On les a ddja studyî ttafwait, sins manke." (Djåke Zigourn ni pleut må di s' formougnî la dsu, i s' fiyive ås omes di syinces.) "I studièt todi les biesses et les plantes d' on monde cwand il arivèt dsu, endon?
- Djel vou bén croere, mins vos n' mi saetchrîz nén del tiesse k' il î ont stî ene miete foirt. Dji so bén certin k' c' est pask' i gn a bråmint des djins ki wangnnut des cwårs avou ça, et ki s' foutnut bén di çki pôreut ariver. Do moumint k' i fwaiynut leu boure..."
C' esteut l' vraiy k' i gn aveut des cis ki fjhèt leu boure; paski, les yakhs, on les vindeut; c' esteut on vraiy comiece ki rotéve foirt bén. Et kî çki sait çou k' les djins plèt fé po awè des liårds! Tot l' minme, i lyi shonnéve, å Djåke, ki l' djonne consul fijheut des manires, k' i sayive di fé di s' nez, et Djåke s' a dit k' c' esteut bén seur ki ç' blanc-betch la n' conoxheut rén.
- "M' etone, vos estoz la a cåzer des yakhs, et dji so bén seur ki vos nd avoz pont.
- Ki dj' end a...? Â! Nonna, dj' end a pont.
- Et bén vola! Si vos nd årîz onk, vos n' srîz nén la a maloter insi. Ces biesses la, voeyoz, cwand on les a avou lu, on n' sondje k' a ene sôre: leu fé des mamours...
- O, dji sai bén, on m' a dit k' elle estént foirt amitieuses.
- On vs l' a dit, mins vos nel voloz nén croere. Tinoz, dji m' va vos end ofri ene. Vos voeroz çki vos diroz did cial ene samwinne.
- I n' mi shonne nén k' ça duvreut candjî ene sacwè a...
- Siya, siya! Ratindoz seulmint, dji m' va vos è fé cwé ene por vos eraler avou."
On vårlet arive avou ene rodje pitite bale di pwel, et Djåke l' a yeu rade sititchî dins les mwins då consul.
***********
Djåke Zigour doirmeut come on soket. Après s' end awè acertiné, N'xon Ftagn s' eva vey si s' machine n' aveut pont yeu d' broke. C' esteut avou leye k' i mwaistrixheut ttafwait çou ki l' prezidint pinséve et fjheut, tot ça sins k' i n' è seuxhe rén. Pattavå tot l' Impire, c' esteut çou k' les yakhs fijhént. Cwand tos les prezidints, chefs zt rwès åront des yakhs, adon, ci sront les yakhs ki sront les mwaisses.
Cwand les omes avént arivé so R-3024, ça fjheut des moes k' il estént tnous a l' ouy pås yakhs ki s' dotént bén k' on djoû on les aléve trover. Adon les yakhs, k' estént foirts maléns, et k' avént des veyes etires catcheyes padzo tchaeke bos, les yakhs ont apontyî on rcepe, po ataker les omes sins nd awè l' air. C' est insi k' il ont fwait shonnance di n' esse ki des biesses, po k' les omes ni s' dimefiyexhe nén d' zels et les amoenner so leus mondes. Tchaeke yakh esteut come on sôdård ki s' sierveut di machines grosses come des feves, k' i catchive dins des taxhes k' il aveut dins s' pea, padzo ses poys, et ki tnént les omes come pa-z emacralmint.
Après bezogne fwaite, N'xton Ftagn a comincî a si rletchî, po rnetyî ses poys k' avént stî chåchotés påzès mannetès mwins do boulome. Ké soyant! Et dire k' i fåt fé shonnance d' esse ene biesse, et d' esse binåjhe di s' fé capougnî insi!
***********
Djåke Zigour, e s' rawaeyant, sint conte si tchife come ene grosse poyowe houline ki s' vént cotrouyî a costé di s' gonele. I drouve ses ouys: c' esteut s' binamé ptit yakh. Kéne amitieuse pitite biesse! Bamwé, c' esteut on bouneur di l' awè.
Brackman J.-F. a walon d' Fumwè divins: Coutcouloudjoû, 25, 1997.
(Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française).
(Index des auteurs présentés sous forme pré-normalisée) Djivêye des scrijheus eplaidîs dizo cogne årmonijheye, mins tot wårdant ene miete l' accint. (Index des auteurs dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince des scrijheus(es).
Édition en ligne explicitement autorisée par les auteurs.