|
|
Jean Guillaume, fijheu d' arimeas e walon. |
|
|
|
Jean Guillaume, fijheu d' arimeas e walon. |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2014-07-11
Dressêye:
Pour son père, le lendemain de son enterrement.
Ivier
Dji vos voerè todi avou l' crawieus baston
Avou vos noerès guetes et vos shabots plin d' broûs
Vosse grijhe echêpe ki vs refådléve
Vosse motchoe ås cwåreas, vosse pupe di cerijhî
Vosse minåve sårot kel plouve a distindou.
***
Des fleurs flaneyes e corti…
Dispu on djoû, les pîs padvant, li tiesse padrî,
Vos avoz passé l' soû.
***
Asteure, dji m' disbåtche paski tot l' long d' èm veye,
dji n' vos a nén inmé assez.
Paski dj' n' a nén veyou ki vos deus bresses, trop scrans,
ritcheyént al vesprêye.
Vs n' estîz k' on payizan mins vos l' estiz toplin.
Fir di esse on semeu d' grin dins nosse monde ki roveye
li mestî des tayons.
Payizan do tins passé -end a pus waire-
Ki croeyeut a si eraire come on croet å Bon Diu.
**********
Li tcherowe a dmoré arokêye e plinne roye…
Gn a les coirbås d' nôvimbe k' avornut pa driglêye
Dins l' cir noer di noûlêyes, noer di plouve, noer di doû.
*************
Viè l' disclin d' l' esté,
dismetant k' on tcherdjiveles dierinnès djåbes a tchår,
Vos dmorîz la sondjåd, divant vos påtes fåtcheyes.
La k' l' ivier a vnou d' on côp.
Dins l' trin
(Sol voye di l' Itåleye, i s' rapinse li vicåreye k' il a cwité)
I fwait si doûs pol trin rôler;
Ossu doûs k' s' on cåzreut walon.
Pôve måjhone, todi, come t' es lon !
Laleye, ni fjhoz pus mi ptit lét !
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
S'il pouvait la revoir rien qu'une heure !
Rén k' ene eure
(i rvôreut bén esse avou s' mame)
Rén k' ene eure et vos raler rvey
Fé del poussire dissu vos voyes
Et dji vos vénreu rabressî
Et m' rischandi so vos pî-sintes
Come ene coloûte
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Inutile de se révolter contre la guerre et les injustices.
Çoula
(Ni sondje nén a ces tchinistreyes di gueres la, m' fi ! T' è dvénrès fô.)
Sacwants cayeas k' el solea cût
Sacwants clotchîs k' el côp d' meynût
Va scheure
Sacwants bårbakenes al vesprêye
Sacwants sourdants po ene bohêye
Di fleurs
Sacwants omes å mitan des plinnes
Sacwants moirts, afeye, k' è ralént
Doirmi
Sacwants biesses, sacwants copes di sots
Sacwants sôdårds ki n' sont nén co
Rivnous
Sacwants schôs pus tinre ki des léts
Sacwants mwins k' ont tot pardoné
Tchinistreye !
Dj' a co må mes lepes
Di vos aveur båjhî d' å lon !
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Ké tchanson !
(ene lete di s' mame, cwand k' il esteut å lon, et vo l' la ki s' mete a tchanter, di djoye, et voleur ki les clotches sounrént)
Ké tchanson ! Est ç' mi k' a tchanté ?
Vosse lete est la, come ene sakî.
Mådjuster, va scheure ti clotchî !
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Rivnante.
(i sondje ki s' mame disk' a tant k' ele rivént dé lu… ene houbonde)
Kî serans ns, cwand nos nos rvoerans ?
Ene sakî, ene sacwè kécfeye ?
On tchait, disk' a tant k' on s' rewoeye
Moncea ki sondje a fé l' fougnant
Paski, zels, do fén fond del tere
Cwand c' est leu zine, i rvegnnut foû
Viker, viker a nd awè s' sô
Divant d' èraler dé les viers
*****
Ki vs avoz stî lontinne a vni
Et pus rade evoye k' el djonnesse.
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Sa mère est toujours là, près de lui, dans ses promenades.
Mins ç' djoû la.
(Ene pormoennåde dins l' campagne, tot sondjant ki s' mame rivént dé lu)
Mins ç' djoû la,
K' on mete les cosséns so les xhames
Et rmonter des scramêyes di crinme
Mon diu, dire k' on s' a tant plindou
Avou totes ses eures po nozôtes.
Mins mi k' n' aveut pupont d' måjhon
Et ki vs voeyeut voltî, dijhoz :
M' avoz sintou dins l' schoice des tchinnes ?
Mins mi, tot dmagnî pa mes poennes
K' a gripé sol tiene po vs rivey
Ewou m' avoz rtrové ? Dé vos !
On-z est rmaxhî come des melonnes
On-z est eshonne et l' clotche tribole
Come s' on sounaxhe po on bateme.
Vinoz, vinoz, ki dji vs berceye
Vinoz, man, vos rpoizer del veye
Tote siblarêye, etur mes brès.
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Come ene andje…
(Po on ptit efant k' est moirt)
K' a tot rcloyou ses ouys, ses aiyes
Fleur trop nouve po les vîs åtés
Blanke tchandele k' a si waire broûlé
Dzeu li ptit lét
Drovoz vs, alez don, Paradis !
J. Guillaume, divins "Padrî les hourêyes", 2001.
Mi ptit...
Mon Diu, nos vicrans
Onk astok di l' ôte.
Dji serè l' efant
Ki rwaite et ki schoûte.
Vos seroz l' Bon Diu
Ki mostere si cour
Et k' adrouve ses bresses
Po ki m' tiesse î dmeure.
Cwand dj' end årè m' sô
Dj' end irè cweri ene båjhe,
Mi stinde so vosse schô
Po sokyî a mi åjhe.
Et vos m' dimandrez
S' i fwait målåjhey
Åzès ptits bedots
Di sopoirter l' veye...
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
La mort surprend pendant que le village s'affaire à la moisson.
Les grands tchårs.
Les grands tchårs ont rpassé
Epoirtant l' esté.
I gn a pus k' des steules
Mierseules come des aveules
Mafes et berôdîs
Sont plins a brotchî.
Et l' clotchî soune a moirt
Todi pus foirt.
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
A sa mère qui vient de décéder...
Leye.
(leye, c' est s' moman, ki vént d' mori).
On dit k' vos n' avoz waire sofrou
Est ç' si seur ki ça ?
Dj' a veyou tant des côps si rserer vos ouys
Po rcatchî vos låmes
Pocwè n' avoz jamwais rén dit ?
Vs estîz trop sinte po çou k' dj' esteu.
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
Souvenir de ses grands-parents.
Sol banc
(vaici, i cåze di ses grands-parints)
Ns esténs si bén eshonne
A cåzer doûçmint
Do bon vî tins
Ki vos rshonne.
Mins vla k' il a passé
E guignant nosse bouneur
E pestelant vosse cour.
Et ns n' avans pus moufté.
Et ns n' avéns
Pus k' nosse poenne.
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
R.I.P.
(tot seu dins l' oto di s' pa, k' i fjheut ene froedeure di tchén, Djan, 10 ans, voet passer on mo ptit etermint, dins on ptit hamtea, å mitan des tchamps)
L' etermint
Passe påjhirmint
Ådtruviè del campagne
Po ndaler
D' on pas hodé
Rpiker l' vî cousse el daegn.
Waire di djins;
Sacwants vijhéns
Po roter padrî l' coir.
Et po rdire
A ds ôtes k' aeyir:
"Ça fwait k' Batisse est moirt".
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
Adieu aux grands-parents avant un long voyage.
Sofrance
(vaici, i va dire arvey a ses grands-parints divant d' aler a l' etrindjir)
Ayir,
Sins k' i nel oizénxhe dire,
I shonnént disbåtchîs
Les vîs.
C' est k' on-z s' voeyeut trop voltî
Kécfeye;
C' est k' dji n' pou rovyî k' dj' a stî leu ptit gåté.
Li ptit gåté k' eva ndaler.
Et dja yeu må por zels
Ki n' l' avént dedja nén yeu bele,
Pôves vîs
Ki n' savént pus ki mi rwaitî.
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
Contre les études, qui font oublier la vie rurale simple.
Trop tård.
(Les studiaedjes, ça ndè våt i bén les poennes ?)
Leye la tes lives, va m' fi;
Ass dandjî d' leu croejhete po coprinde les moxhons ?
Vos estoz foirt, vozôtes, avou vosse syince,
Fijheus d' rikinkin !
Dji vs les leye, poirteus d' berikes !
C' est tizôtes ki m' a fwait djoker
Vos avoz stî l' astantche k' el ri va mori conte
Ça fwait k' dj' a lî bråmint des lives
Mins dj' a rovyî l' coleur do pwin.
Dji n' sai pus froumjhî, esse apougnî på vint
Et les bråvès biesses mi rwaitnut d' cresse.
Mins dji n' so nén on rnonceu, on rnoyeu !
Dj' vos frè ramxhyî tertos avou mi scorijhe.
Apoirtez m' des efants et des fruts a bresseyes.
Dj' esteu fwait po crexhe al vinvole, come on crouwea,
Et vos m' avoz resseré dins ene gayole !
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
Jean Guillaume, un terroriste ? (tentations anarchistes détournées poétiquement).
Fives.
(gn aveut do revintaedje e s' coir, mins siconte di kî, di cwè ?)
Dj' end a m' sô
D' esse tofer al laxhe come on boû.
Dji vou coscheure, dji vou comoure
Dji vou broûler les moyes di four
Pol plaijhi
D' vey evi;
Fé tot sclater,
Fé tot scheter,
Froxhî les fruts a tinrijhon,
Råyî les florijhons,
Macsårder l' daegn a côps d' locet.
Rawijhî les schîs inte mes doets !
K' on n' mi vegne nén cåzer d' fiflinne,
Di fleur nozêye, di djonnes moxhons k' el moirt emoenne !
K' i voye å diale avou leu poenne !
Mins, s' on vout, k' on m' mostere li pougn
K' on m' margougne
Et k' on mi schete
Disk' al betchete !
K' on m' fwaiye potchî
Disk' å clotchî
Po m' fote a djok
Sol cok:
Dj' irè tijhner l' solea
Et m' cotroyî dins ses craheas !
Et tot blamant,
Nos ridschindrans
Pus firs ki des moudreus,
Viè l' payis des moyeas, des touyîs, des djodjos,
Et ç' côp la, tot seu,
Dvant tertos,
Nos djiprans.
J. Guillaume, divins: Disk' å solea, 1947.
Si vicåreye, al varade.
Guillaume, Jean (1918-2001) sicrijheu et rcwereu sol walon. Come sicrijheu, a-st eplaidî: des ramexhnêyes di rimeas: "Disk' å solea" (1947), "Gregnes d' awousse" (1949), "Årzeye" (1951). Ces bokets la eyet des noveas fourît rashonnés divins "Oeuvres Poétiques Wallonnes" (1989). On dierin rascodaedje, "Padrî les hourêyes" a stî rpubliyî après s' moirt (2001), et tot ses scrijhaedjes, ki léjhe lu-minme, ont stî metous so troes plakes lazer (2003). Li Djan Guillaume a pår candjî li livea estetike del powezeye walone, tot bastixhant ses powinmes so des imådjes, nén so des accions, avou on stîle foirt ramassé: nén on mot d' trop. Bråmint des pus djonnes fijheus d' rimeas d' après Nameur (Georges Smal, Victor Georges, Emile Gilliard, Lucyin Somme) si vont fé ecoraedjî et rcoridjî på Djan Guillaume. Les sudjets da J. Guillaume, c' est l' vicaedje en on viyaedje té k' i l' a cnoxhou cwand il aveut moens ki 12 ans. Por lu, li walon esteut aloyî a ç' civilizåcion la; i n' l' åreut ddja djåzé divant les djins, pus tård so des sudjets d' enute. Si n' a-t måy divizé, dins ses scrijhaedjes e walon, di bokets di s' veye come grande djin, a Lovin, Nameur u a l' etrindjir (Itåleye). Come ricwereu sol walon, Djan Guillaume a studyî et-z eplaidî les ouves da Michel Renard, Georges Willame eyet Franz Dewandelaer, troes scrijheus d' après Nuvele. Foû do walon, esteut eto on fén corwaiteu di des powezeyes e francès, inte di zeles, les cines da Nerval eyet Van Lerberghe. Dins l' civil, il esteut djezwite, et prof d' unif, a Lovin, pu a Nameur.
L. Mahin & P. Sarachaga, coirnêye do splitchant motî.
Rimerceymints.
Cisse pådje cial doet bråmint a l' idêye da Djan-Pire Dumont d' adjinçner ene shijhe å Coirneu a Hu (li 15 d' octôbe 2002) po nos fé dischovri Djan Guillaume, åtoû d' bokets relîs, léjhous et esplikés pa Emile Gilliard. Et d' î aveur priyî li fré et les neveus do Pere Guillaume, ki nos djhît les pondants et les djondants.
Gråces et dank et merci, vozôtes deus, Djan-Pire et Emile.
Di hintche a droete: Serge Brogneau, Emile Gilliard, si feme et Djan-Pire Dumont al shijhe do Coirneu sol Pere Guillaume.
Videyo (nén d' mestî)
del shijhe do Coirneu: racsegnes:
J.P. Dumont.
tripe plake lazer sol Pere Guillaume.
(Une partie de cette page en tenant compte, en partie, de l'accent de l' auteur) Modêye disfondowe.
Si des mots difficiles se présentent à vous sur ces pages, allez voir s'il ne sont pas expliqués dans le Splitchant motî do walon (avec brève traduction française).
(Index par auteur) Djivêye des scrijheus. (dont les textes sont disponibles en wallon commun) Djivêye des scrijheus k' ont scrît u k' ont stî rashious e rfondou walon.
(Back textes en wallon commun) Erdalans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.
(Back homepage) Alans rzè el mwaisse-pådje
(homepage wallon commun) Alans rzè eviè l' pådje moennrece do rfondou walon.
Sicrijhaedjes eplaidîs so les fyis avou l' åjhmince des zwers do scrijheu.
Édition en ligne autorisée par la famille de l'auteur.
