|
|
Textes en wallon (normalisé) sur la fête de Pâques. Scrijhaedjes e (rfondou) walon so Påke. |
|
|
|
Textes en wallon (normalisé) sur la fête de Pâques. Scrijhaedjes e (rfondou) walon so Påke. |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2015-08-08
Dressêye:
Vola on moes k' atake bén må ! C' est l' prumî d' avri k' on cvoye, dit-st on.
Po m' pårt, tos ls ans, dj' a l' mantche po pus d' ene feye. Insi, dji m' a dedja rtrové a loukî les lecetes di mes solés, bon k' on m' acertinéve k' estît distelêyes. On m' a fwait cori po prinde li telefone la k' n' aveut nouk di l' ôte des costés, et - fåt todi assoti - dji m' a pormoenné å Pont d' Avroe avou on gros rodje pexhon dvins les rins !
Vos estoz on bea boubiè, m' alez vs dire ! On boubiè ? Nén totafwait... Rén k' do vey les crolés ouys do valet k' m' arinnéve, dji m' dotéve bén on pô k' i m' voleut balter... Adon, i vs a-st avou tolminme ? Awè! Bén, n' a nou risse !
Awè... Awè, dji m' a vormint leyî emacraler, awè, dj' a fwait l' ci k' est djondou et dj' a-st avu bon, bon del vey rire, bon del vey prinde ses djambes a s' cou, sogne ki dji n' mi vénreu måvler, bon d' l' etinde rapoirter ås ôtes totes ses emantcheures, bon di m' sovni ki, cwand dj' esteu ptit, c' est mi k' aveut bon
Mins, dvins troes samwinnes, c' est l' dimegne di Påke: dji n' sai nén co les cénk royes ki l' toursiveus m' va djouwer li prumî d' avri, mins a Påke, i m' divrè ene fåmeuse beye, savoz ! Dji lyi a fwait croere ki totes les clotches di totes les eglijhes di Lidje vont nd aler a Rome... k' ele rivénrént l' dimegne di Påke po les cocognes. Pocwè ? Bén, paski, chal, i fwait trop froed et k' les poyes, avår la...
Awè, des oûs cûts deur et pår di totes les coleurs, paski les poyes avarla... Et minme des oûs d' tchôcolåt paski les poyes avår la...
Dj' end a veyou les set croes po lyi fé houmer mes boudes. Portant, çou ki conte, c' est k' elzès croet, anfin, k' i fwait les cwanses d' elzès croere... Ki dj' croe k' elzès croet, cwè ! Di tote manire, les djonnes d' ouy ni croeyèt pus k' leus boudes !
Çou k' i gn a d' seur, c' est ki l' dimegne di Påke, il arè bon tot-z alant cweri les oûs k' dj' årè catchî e djårdén... Anfin, çou k' i gn a d' seur, c' est k' i frè les cwanses d' aveur bon... Neni, çou k' i gn a d' seur, c' est k' mi dj' årè bon tot l' voeyant !
Våt mî èn oû e s' mwin k' e cou del poye !
Paul-Henri THOMSIN, divins: Vlan avå les voyes, riprin dins: Bulletin wallon, avri 2000.
Tecse rissaetchî al dimande do scrijheu
Al Floreye Påke, l' uzance, el Walonreye, c' esteut d' aler code des coxhetes di påkî. Les djins avént tertos on påkî e leu corti. On håynéve les påketes so ene tåve el gléjhe et l' curé les benixheut tins d' messe.
Di l' après-nonne, on-z aléve ripåcter li speate. Pocwè li speate ? Paski c' est l' pus timprowe des dinrêyes; elle est ddja crexhowe di dijh, vint cintimetes al Floreye Påke.
On rpåctéve eto les goreas des tchvås, les tombes al cimintire et les bon-dius sol djivå.
Po l' anêye 2000 esse beneye, et avou leye tot l' troejhinme meynaire, pindoz ene brantche di beni påkî après vost årmonak walon, nonna ?
Lucyin Mahin, divins, Calindrî 2000, UCW.
Cwand s' mayon lyi derit: "C' est Påke dimegne ki vént,
Dji m' rafeye do saveur si vos m' payroz m' cocogne"
Pire k' a des stroetès potches po çou k' a des gros pougns,
Diva bén li promete k' i n' el roveyreut nén.
Mins çoula l' tourmintéve. Ki lyi dinreut i bén ?
Ene gågåye ? On djowion ? C' est les pris k' lyi fjhèt sogne
Tot l' minme, i tapa s' tchuze so ene plate d' aiwe di Cologne
Håynêye divins ene simpe boesse, fôrêye di fås satin.
Li grand batea d' oizire ariva, c' esteut Påke !
Pire, moussî so s' pus gåy, pinséve bén fé miråke,
Atot prezintant s' boesse come si ç' fouxhe on trezôr
Cwand s' mayon l' a drovou, nosse poyou l' oya dire:
Ti n' l' as seur nén stou prinde dizo l' poye ås oûs d' ôr !
Et l' plate come les hantreyes ont stou spiyeyes so ene pire !
Hubert Mahy, divins: La Wallonne, l° 2-2000.
Vocabulaire wallon sur la fête de Pâques.
Des mots walons po Påke.
Påke I. [no d' fiesse, femrin singulî] (rilidjon catolike) 1. fiesse des crustins ki rmimbere li ravicaedje da Djezus-Cri, ki bodje d' anêye en anêye, inte li 22 d' måss eyet l' 25 d' avri. Si Påke est tårdowe, l' anêye serè tårdowe. >> floreye Påke u vete Påke, u ptite Påke, u beneye Påke: dimegne did divant Påke; rl a: floreye, rl a: påkî. >> grande Påke: Påke, eneviè Pitite Påke. >> londi d' Påke: londi d' après Påke, fiesse-djoû. rl a: godet, djama. >> clôse Påke, u eclôse Påke, u reclôse Påke, u serêye Påke, u blanke Påke , u Påke des monnîs: dimegne d' après Påke, rl a: clôse. >> clå d' Påke: onk des cénk pitits clås d' cire ki sont plantés a môde di croe el cidje di Påke. On benixheut les clås d' Påke, et-z endè mete onk dizo l' soû d' l' ouxh po tchessî les macrales. >> lapén° d' Påke. >> oû° d' Påke. II. Påkes [no d' fiesse femrin pluriyal] fiesses di Påke, del floreye Påke å dimegne d' après Påke. >> Blanc Noyé, vetès Påkes, vete Noyé, blankès påkes: Cwand gn a del nive a Noyé, end a pont a Påke, eyet årvierdimint. Disfondowes: Pauke, Pâke, Gm. Pêke. (miersipepieuzmint al Mape ALW 3, 66).
påcaedje [o.n.] bistoke k' on fwait ås efants u a s' galant, a s' mayon, al fiesse di påke. rl a: oû d' Påkes. Pårén vos a-st apoirté vosse påcaedje. Dinltins, c' esteut les djonneas k' alént cweri leu påcaedje dé les båsheles. rl a: påscaedje, cocogne, oû d' Påke, clotches di Rome. Etimolodjeye: cawete -aedje 2 (acawêye a on no). Disfondowes: paucadje, paucâdje, paukèdje, pâkadje, pâkèdje.
påke 2 [f.n.] påkete. On trimpéve del påke divins l' benwatî po rbeni l' måjhon cwand i toune (F. Deprêtre et R. Nopère). On fjheut l' toû d' l' eglijhe avou èn doket d' påkes (ramexhné pa L. Mahin). >> dimegne des påkes: floreye Påke. rl a: påkî 1.
påkes [f.n.t.pl.] (rilidjon catolike) 1. divwers des crustins al fiesse di Påke. >> fé ses påkes: aler cfesser ses petchîs, et-z aler al comignon, tins des deus samwinnes åtou d' Påke. >> fé ses påkes avou les monnîs: fé ses påkes li tot dierin djoû, come les monnîs k' estént måhonteus d' awè frawtiné so les farenes k' i rindént azès djins. 2. comignon° solanele. >> esse sêwe come l' efant ki fwait ses påkes: èn rén sawè des emantcheures del veye. F. être candide. Disfondowes: paukes, pâkes. | påcresse [f.n.] båshele tote blanke mousseye, li djoû di s' grande påke.
påkî 1 [o.n.] 1. bouxhon, e sincieus latén Buxus spp. ki sieve a fé les håyes, k' i gn aveut dins tos les cortis, el Walonreye, po-z endè prinde des coxhetes po beni al floreye Påke. >> dimegne des påkîs: floreye Påke. 2. råpén ki fwait ses påkes. rl a: påcresse. | påkete [f.n.] 1. coxhete di påkî, beneye al floreye Påke. On-z aléve mete des beneyès påketes so les tombes, ås bondius so les djîvås, et ås gorheas des tchvås. Dj' aveu-st al mwin on gros doket d' påketes (A. Yande). >> ås påketes: al floreye Påke, rl a: ripåcter. 2. båshele ki fwait ses påkes. rl a: påcresse.
påkî (poirtrait saetchi pa L. Mahin).
påkî 2 [v.c.] mete del påkete so des cayets a beni. El Hôte-Årdene, on påkive les rgons so troes coines do tchamp, li cwatrinme, c' esteut po leyî ndaler les lumçons. Cdj: dji påkeye, nos påcans. Disfondowes: paukî, pauki, pauker, paukè pâkî, pâki, pâker, pâkè. | påcter [v.c.] påkî. Les batlîs påctént todi l' vierna. rl a: ripåcter.
påcrete [f.n.] pitite mårgurite (ki florixh diviè Påke). Waite on pô, la les påcretes ki florixhèt ddja bén. Etimolodjeye: calcaedje riwalonijhî do F. pâquerette.
Floreye Påke [f.n.] (rilidjon catolike) dimegne di dvant Påke wice k' on benixhe les coxhetes di påkî, et ki rminmbere l' intrêye do Crisse a Djezuzalem. Li djoû di dvant l' floreye påke, les coråls ont stî code des påkes, k' on benixh divant grand messe; on les va cweri et les mete ås bondius, dins les ståves, o djårdén et dins les campagnes (L. Léonard). rl a: vete Påke°, pitite Påke, beneye Påke. F. dimanche des Rameaux. Disfondowes: Florîye pauke, Florèye Pauke, Flourîye Pâke, flëreye Pauke, flërîye Pauke.
 |
| floreye påke: li Floreye Påke en Espagne (poirtrait hacné sol Rantoele Daegnrece). |
Clôse Påke [f.n.] (rilidjon catolike) 1. deujhinme dimegne après Påke. F. quasimodo. 2. dierin djoû k' on pout fé ses påkes (djudi après Påke, dimegne d' après Påke, deujhinme dimegne après Påke). rl a: eclôse Påke°, reclôse Påke, blanke Påke, serêye Påke, Påke des monnîs. Disfondowes: clônse pâke, clônse pauke, cloûse pauke, clowse pauke, clôsès Paukes.
ripåcter u erpåcter / rpåcter [v.c.] påcter (al Floreye Påke, mete del påkete so les tombes, les bondius, les gorheas do tchvå, les dinrêyes, les otos, evnd, po poirter bounaweure). Del vesprêye on-z aléve ripåcter li speate; pocwè li speate ? paski c' est l' pus timprowe des dinrêyes; elle est ddja crexhowe di dijh, vint cintimetes al Floreye Påke (L. Mahin).
påscaedje [o.n.] påcaedje. Azès clotches di Rome, vinoz a nosse måjhone: vos åroz vosse påscaedje (ramexhné pa J. Haust & E. Legros). Disfondowes: pauscâdje, pauscâye, pauscadje.
Bon Vénrdi [o.n.] vénrdi d' Påke, sovnance del moirt da Djezus-Cri. rl a: vénrdi, rl a: djoû bon dvénr°. >> Onk k' a vnou å monde li djoû do Bon Vénrdi: onk k' a todi del tchance.
vénrdi [o.n.] cénkinme djoû del samwinne, li shijhinme po les Djwifs et ls Arabes. >> Vénrdi Sint u Bon° Vénrdi; u Peneus Vénrdi: Vénrdi dvant Påke. rl a: divénr. Disfondowes: vinrdi, vénrdi, vêrdë, vanrdi. (miersipepieuzmint al Mape ALW 3, 44). Etimolodjeye: latén "dies Veneris" (djoû d' Venus, diè des Romins), avou racolaedje tîxhon "Veneris dies" (Veneris-djoû).
divénr / dvénr [o.n.] (v.v.m.) vénrdi. >> djoû bon Dvénr: bon Vénrdi (vénrdi d' Påke). >> Li djoû bon Dvénr, i djale, i radjale, et rén n' edjale: On croeyeut ki le sumaedjes do djoû bon Dvénr reyussixhèt a tot côp bon, a cåze di l' omonimeye, e plaeces di divénr (vénrdi) eyet divere (dinrêye). Disfondowes: d(ë)vér, d(u)vinr, d(u)vènr. Etimolodjeye: latén "dies Veneris" (djoû d' Venus, diè des Romins), vî walon "devenres, divenres, divanres". Coinrece Payis d' Vervî eyet Mâmdi.
djudi [o.n.] cwatrinme djoû del samwinne, li cénkinme po les Djwifs et ls Arabes. rl a: diyou. >> Djudi sint u Blanc djudi u djudi des setès eglijhes: djudi di dvant Påke. rl a: djoû. Disfondowes: djûdi, djudi, djûdë, djudë, djoûdi, djouwèdi, djeûdi, djwèdë, djèdi, djëdi, djidi, djëdë (miersipepieuzmint al mape ALW 3, 43). Etimolodjeye: latén "dies Jovis" (djoû d' Djupiter, diè des Romins), avou racolaedje tîxhon "Jovis, dies" (Djupiter-djoû).
Pilåte [n.dj.] Ponce Pilate, mwaisse anministratif romin del Djudêye, di 26 a 36 après Djezus-Cri. C' est lu k' a siné li codanåcion a moirt di Djezus-Cri dimandêye pazès Djwifs, mins tot s' endè lavant les mwins, po dire k' i n' pleut fé ôtmint. Pondants eyet djondants. >> revoyî d' Erôde a Pilåte: fé nd aler d' ene plaece a l' ôte ene sakî k' a dandjî d' on papî, d' ene racsegne. >> fås Pilåte: onk ki n' dit nén çou k' i pinse. Çi côp la, il aveut fwait do fås Pilåte. rl a: toursiveus. F. hypocrite. Disfondowes: Pilaute, Pilâte, Pilate.
Pilåte: Pilåte ki dmande azès Djwifs çou k' i rprotchet a Djezus-Cri (djeu del Passion) (poirtrait hacné sol Daegntoele).
Erôde [n.dj.] Hérode Antipas, sikepyî diviè 22 divant Dj.-C. et moirt e 39 apr. Dj.-C. Mwaisse djwif del Galilêye, k' a djudjî Djezus-Cri, avoyî pa Pilåte pask' il esteut Galileyin, eyet l' revoyî a Pilåte sins trover motif d' el codåner. Pondants eyet djondants. >> revoyî d' Erôde a Pilåte: rl a: Pilåte. Disfondowes: Èrôde, Èrônde.
Erôde riçût Djezus, avoyî pa Pilåte; i l' va djudjî, pu li revoyî... d' Erôde a Pilåte (djeu del Passion) (poirtrait hacné sol Daegntoele).
Djuda I. [n.dj.] onk des doze sujheus da Djezus-Cri. Li djoû bon Dvénr, i mostra kî k' c' esteut ås cis k' el vlént fé codåner, tot l' alant rabressî. II. djuda [o.n.] 1. sakî ki fwait avou ls innmis. F. traitre, judas. >> fås djuda, rossea djuda: refoircixhas, copurade po traiter ene sakî. >> taetche di Djuda, sitron d' Djuda: taetche di rosseur. 2. pitite craeye en èn ouxh, po vey di l' ôte des costés, sins esse veyou. >> bawî pol djuda: trovou l' ouxh clô, et boerler po k' les djins vos vnexhe drovî. Disfondowes: Djuda, Juda.
Djuda: Rabressaedje di Djezus-Cri pa Djuda (djeu del Passion) (poirtrait hacné sol Daegntoele).
Barabasse [n.dj.] persounaedje di l' Evindjîle, on dåre-tot-djus, recloyou pazès Romins, et ki les Djwifs ont dmandé k' i soeye dislaxhî po l' fiesse di Påke, estô d' Djezus-Cri. Pondants eyet djondants. >> esse conoxhou come Barabasse al passion: awè ene mwaijhe rilomêye. F. avoir mauvaise réputation. >> criyî Barabasse: a) dimander tchir d' ene sacwè a vinde. b) criyî et ratropler les djins po rén. F. ameuter. >> gn a nén po criyî Barabasse: ça n' våt nén foirt tchir. Si måjhone est a vinde; gn a nén po criyî Barabasse, mins il årè todi assez po payî çk' i doet.
oû d' Påke [o.n.] 1. oû pindou ki les efants vont ramasser li djoû d' Påke. rl a: cocogne. 2. oû e tchocolat k' on trove ezès botikes sol cotoû d' Påke. 3. oûs d' Påke (todi pluriyal) påcaedje. Vos iroz cweri vos oûs d' Påke amon Nenene, la. >> awè ça po ses oûs d' Påke: (tot cåzant a l' årvier) si fé djonde (èn nén rçure ene sacwè k' on vs a prometou; èn nén esse payis pa ene sakî ki vos lyi avoz metou åk al croye, evnd). Franwal: ahåyant po: l'avoir dans l'os. Disfondowes: oû d' Pauke, oû d' Pâke, û d' Pauke, ou d' Pauke, yë d' Pâke.
cocogne [o.n.] 1. oû d' Påke (tindou avou d' l' aiwe wice k' on-z a distrimpé des peletes d' agnon) Pondants et djondants (e francès). >> Cwand k' on magne les boûketes a l' ouxh, on magne les cocognes el coulêye: cwand i fwait bon o Noyé, i fwait froed a Påke. 2. påcaedje. C' est Påke dimegne ki vént: dji m' rafeye di sawè si vos m' payroz m' cocogne (H. Mahy). Etimolodjeye: latén coccum (grin), vinant do grek, cawete -on, prononcêye -ong come e l' Hesbaye, ricandjeye e -ogne. rl a: cocåd. Coinrece Lidje Hesbaye.
clotche [f.n.] grosse masse di scrufier, come on hena rtourné, avou ene båre di fier å mitan (li bata), k' on pind et l' fé hossî por leye souner. Gn a l' tiesse ki bate li berloke On-z a l' cour tot tronnant Cwand on-z etind l' grosse clotche Do vî clotchî d' Sint-Djan (L. Loiseau). Vo t' la-st e purete å solea; Ôss les clotches ki sounèt-st a vepes ? (L. Warnant). F. cloche. >> Si les clotches di Sint-Houbert° sounrént (u: si l' grosse clotche sounreut), t' î dmeurreus. >> clotches di Rome: a) påcaedje. Avoz yeu vos clotches di Rome dé vosse mononke ? b) oûs d' Påke. Li semdi sint, les efants alént ramasser ås clotches di Rome tot tchantant "A Chimè, a Bavè, on soune les clotches berlim bom bom, berlim bom bom". (ramexhné pa J. Haust & E. Legros). Disfondowes: clotche, cloke. Sipårdaedjes des disfondowes: Mape ALW 1.20. Etimolodjeye: gayel "cloka" (minme sinse).
Index par sujet; Indecse des sudjets.
Page du printemps; Li pådje do Bontins
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje
Sacwants scrijhaedjes di cisse waibe cial polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt.
Some texts may be affected by copyrights and eventually need to be removed from this server in the future.
