Dressêye:

• Les kesses po octôbe 2004.
• Les kesses po måss 2004.
• Les kesses po octôbe 2003.
• Tot foytant li Ptite Croejhete
• Sorwalondes.
• sorwalondes do sistinme AN = IN.
• Les sorwalondes O = OU (crosse / crousse).
• Les sorwalondes I = U (minute / munute)
• Les sorwalondes do shuvion ER + cossoune (vêrbe / viebe).
• Les kesses po måss 2003.
• Les kesses po octôbe 2002.
• série [jour] [tour] [cour] et dérivés.
• rifondaedje di [peut-être] = ["moult tôt"].
• Kékes dobès rdondowes po fé plaijhi a sacwantès coines

Les kesses po octôbe 2004.

 oc04/01 rimouye, pouye, fouye / rimoye, poye, foye.

rimouye [C9], r(i)mouye [E1], r(u)mouye [E1], rumouyè [S24], rumo.ye [S109], rmoye / rumoye [S117]

rifondou e "rimouye" (a rcoridjî dins les waibes et dins les rcoridjreces). Li disfondowe "rimoye" est ene sorwalonde del Basse Årdene (Han, Transene, Bive, sipårdowe pa l' abé Henin, k' a stindou l' sinse ås "pelouses" di wårniteure des måjhones).

Ôte advintaedje: pont d' rujhe avou l' pronoçaedje di rimoyler (rifé ene moye), ki s' prononce "rimôyler". C' est deus oyons diferins.

Oc04-02: mots avou 2 "å"

dipus k' dj' î pinse, dipus çk' i m' shonne k' i n' fåt nén mete 2 côps * å * dins l' minme mot:

=> nacionå, eternacionå, malåjhey

Li * å * assaetche a lu l' accint: soye-t i dins l' dierin pî (tchivå, tribunå, ospitå), soye-t i l' divant-dierin (nåcion, tot les cawetes -åcion), soeye-t i l' prumî (tos les mots ki cmincèt pa (C)år-, k' i fåt sayî d' erîler a make).

Les scontes-egzimpes sont des mots a 2 pîs: båyåd.

On mot come malåjhey, metans, gn a nén 10 åcint do payis walon ki les 2 å / â î sont longs.

C' est po ça eto ki parint natural di "malåjhey", c' est "malåjhmince" (å dins l' divant-dierin pî), et nén malåjheyté, (dj' aveu fwait "malaujîsté" come noûmot, mins i s' prononçreut a pô près malojîsté).

On n' a todi nén studyî li brutia (accint tonike) e walon. Dji n' a rén trové ladso;

Pablo:

Po Nôbressårt, i våt mî wårder "ô", a moens ki vos pôrîz acertiner k' i gn a des plaeces wice k' on dit "Nâbressârt"? Po les nos d' plaece on n' mete des a-bole ki s' i gn a-st on "a" ou on "au" dins l' no francès (loyén grafike), ou si i gn a les deus prononçaedjes "â" et "ô" (valixhance normåle do betchfessî) ou si c' est dins on boket k' est on cmon no, åjheymint ricnoxhåve (c' est l' cas des "så(r)t", des "vå", et ôtes "åjh-"). I n' fåt nén aler cweri ene sipepieuse etimolodjeye k' a stî roveye pår et ndè fé on scrijhaedje ki n' corespond nén ås prononçaedjes k' egzistèt et ki n' rishonne nén ås scrijhaedjes k' egzistèt nerén.

Lucyin

Vîs scrijhas avou A: Abrichars (1256), Abrissart (1246), (metous po Âbrissârt).

Åbri [n.dj.] no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Aubry, Abri, Haubry. On waloneus poirteus do no: Philippe Aubry. rl a: Nåbressårt. Etimolodjeye : tîxhon Alberik.

| Åbriyon no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Aubrion. rl a: Briyon.

| Aubriot, Åbriyote [n.dj.] pitit no, pu no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Aubriot.

Briyon I. [n.dj.] no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Brion, Bryon. II. no d' plaece el Walonreye.

| Briyot, Briyote [n.dj.] pitit no, pu no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Aubriot. Etimolodjeye : Motî:sibetchtaedje|sibetchtaedje di Åbriyon, Åbriyot.

Nåbressårt [n.pl.] e lussimbordjwès Elchert, ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Nobressart, en almand Elchenroth, rebané avou 6717 Ater; vî limero del posse: 6722; Lingaedje do payis: [[lussimbordjwès]]. Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080"> Naubrèssâ, Elchert </FONT>, Gehaamselchert, Vîs scrijhas: Abrichars (1256), Abrissart (1246), Helkenroth (1246)</span>. Etimolodjeye : aplacaedje tîxhon no d' djin (Åbri) + sårt; sårt da Åbri; etroclaedje d' on N di beloyance, a pårti d' on [[Motî:shuvion|shuvion]] "en Åbrissårt" rl a: [[Nåwinne]], [[Nåfontinne]], [[Nafraiteure]].

Årvierdimint di çou ki dji djheu ayir, dji wådreu Nåbressårt, minme Nåbrissårt. (copurade ki ci n' est nén on viyaedje walon å djoû d' ouy, c' est lussimbordjwès-cåzant). Li i => è, c' est l' accint come a Bietris => Bertrès.

Asteme, dji croe k' on-z a rfondou [essart] '''sårt''' et nén ''såt'', come pårt (et nén påt, på), po fé l' diferince avou så (l' åbe).

On-z a ddja ene sifwaite diferince (decidêye e rfondou) inte tchår (grosse tcherete) et tchå (po magnî).

Oc04-05: woeyî, rewoeyî

(F. veiller, réveiller), ewoeye. drole di spårdaedje: dji wâye (vî, Transene), wayi (Bastogne), eveûye (Måmdey), veûyî (Lidje), veulî (Vervî), ravôye, ravoûye-tu (Mîtrinne Årdene), ravèyî, rèvèy, les veyes (les shijhes), Basse-Årdene. wiyî, rèwiyî (Nameur).

Les kesses po måss 2004.

må04/26 betchfessî ai

El fåt i mete dins les mots ki vnèt do flamind come waisse (li plante F. guède, pastel), djairyî (flamind geren), come on-z a fwait po waide (flamind weide).

eto: Djair (Geer, Jeker)

On pô come aiwe, paile (sicrijhaedje ai, ki n' egzistêye nén dins li sfwait mot do francès).

waire 1 (dedja passé)

waire 2 : tchivron.

were / waire 3 (måle waire).

må04/25 dressî

dj' a trové eto li vî scrijhaedje "drecie" (c'est ene sadju dins les motî d' moes: moes d' setimbe:

dressî (codjowaedje) [v.c.] (v.v.m.) prezinter (åk a magnî). >> dressî l' tåve: aprester l' amagnî sol tåve. >> dressî l' sope: mete li sope sol tåve. | dresseye [f.n.] 1. (v.v.m.) eurêye. F. repas. 2. prezintaedje di sacwè a magnî. F. buffet. >> froede dresseye: prezintaedje di froeds amagnîs, et tchaeke magneu(se) aler apicî çou k' i (ele) vout. 3. papî avou l' prezintaedje des amagnîs d' on restorant. F. menu. 4. djivêye ki prezinte tot çou k' gn a so ene waibe-pådje, u on waibaedje Etrernete. F. menu. Disfondowes : dressèye, dressêye, dressîye; vî scrijha drecie: (1200).

on voerè çoula å raploû de rfondeus (li 5 di måss a 6 e et dmeye al nute, a Transene).

Cwè ndè djhèt Lorint & Tiri ?

Pablo Saratxaga wrote:

Bondjoû,

On Fri, Feb 13, 2004 at 10:21:11PM +0000, L. Mahin wrote:

sins accint (viebe dressî, pårticipe erirece prin come no); ricandjîz lu dins vosse ricoridjrece

Li loyén avou "dressî" n' est nén evidint...

On poreut tot ossu bén dire ki c' est l' cawete -êye di contnance;

come banslêye < banse, dressêye < dresse; nonna ?

Est çk' on prononce vormint "dressîye"?

må04/24 co des sorwalondes et rwalonijhaedjes des mots F. avou AN / EN.

a decider: orandje / orindje; payizan / in; angue, anglêye, rectangue, triyangue / ingue, inglêye, rectingue, triyingue.

må04/23 betchfessî SCH

rifondowe bis avou esch (sol piceure: l' eschaye); po poleur manaedjî les ptits mots (årtikes eyet dvancetes) ki sont dvant.

Li rap do molén del Schaye. / Li rap do molén d' l' Eschaye.

e motî: schaye / eschaye [f.n.] …

schover / xhover. schovter dizo disfondowe "escouvter" foirt corant e Coûtchant (rifondaedje e schover dedja decidé Lucyin + Tiri e moes d' octôbe 2003, mins nén rplaidî avou Pablo).

må04/22 betchfessî é

L'atuzlêye est cial.

Dedja studyî cial

viyès kesses sol sudjet. 5. C: é => D: î

on lét; on lîtrê; lîter les vatches.

Decidaedje: seulmint so les codjowaedjes di lére: nos lijhans.

Li codjowaedje sereut codjowaedje.

Li dierinne kesse est pol pårticipe erirece plin (lijhou / léjhou), veyanmint ki les disfondowes lîjou, lîhou sont råles.

Ôte sitindaedje: emé; emîtrin.

må04/21 rîlêyes di prumire sillabe:

a) sorwalondes sou-

souner (souneu, sounaedje…) / soumey, assoumer, soumter. (c' est ene sorwalonde ki va disk' a Vervî, come "moumint"). Ricandjî, s' il astchait. e tåvlea des sorwalondes.

b) sorwalondes bou-

boune, boun (amisse), bouneur, abounmint, bounaesse, bounete, bounet, boulome.

c) betchfessêyes wae-

dji rcandjreu voltî warmaye = waermaye (rîle des rîlêyes ki cmincèt pa waer (waerleu, waeranti, waezon, waeyén).

waedjî, ewaedjî ???

må04/20 = Oc02/25. hoye / hoyeu // coye, coyon, coyoner.

a) hoye.

L' aroke avou ci rfondaedje la, c' est ki l' mot "hoyeu", erîlé, et ki shonne li seul ki divreu-st aler avou "hoye" po les cis ki n' ont nén ces mots la dins l' oraye di skepiance, n' egzisteye dins nou motî: c' est (h)ouyeu.

Parey po hoyire, hoyaedje.

Dj' atåvele d' erîler totafwait sol bodje "hoye" (hoyeu, hoyire), come on l' a fwait po "poye" et "foye", minme si les pus lådje oyowes sont houyeu, pouye, fouye.

Decidaedje oct 02: nén co dvizé.

Les parints ? On pou wårder les seulès fômes houyeu, houyires, paski:

1. li bodje sereut "hougne"
2. nole fôme avou ho- dins les parints.
3. on a l' minme codujha dins les viebes e -ouwer: alouwer, amouwance; dj' alowe / djouwer; mwaisse del djowe.

=> "hoye" est on forcoridjaedje. Si on voout, on pout l' rifonde "houye".

b) coye.

cial, li bodje est gayel, c' est l' minme ki cayî (cougnî). c' est coy-, cay- = coyon [testicule]

=> les vîs mots sont bén avou coye : pôve micoye.

Les pus lådjes oyowes avou cou- -couyon (li djeu d' cwåtes) sont des rfrancijhaedjes.

=> tot rfonde avou coy- (minme li djeu d' cwåtes).

må04/19: sacwants rfondaedjes (pititès rîlêyes)

Criss, Djezus, Djezus-Cri.

sol piceure di air / airdiè / årtchî / årvô

[park] pair, påk 1. aireye (di fleurs, di verdeures). 2. grand eclôs avou des åbes, et k"cfeye des biesses. Disfondowes : pârk, park, pêr. | partchet / pårtchet / pairtchet [o.n.] pitit pair (di fleurs).

pairkigne / pårkigne / parkigne

Oc02/17 londmwin / leddimwin // cene / cinde // pencosse Pintcosse londmwin / leddimwin li kéne des deus, les deus ?????? co on mot ki rvént tofer. ******************** co des mots d' tos les djoûs avou des "dobès pus lådje oyowes" cinde (Nameur Châlerwè) // cene (Lidje Årdene) [cendre] Pintcosse (pint'cosse) // Pencosse (pèn'cosse) minme dispårdaedje. ******************** et co onk del cogne: ståve [étable] (Nam. stauve, Ch + BA ståle Årdene stâve,stâle) //// stå (Hôte Årdene Condroz.

Decidaedje: ????????

dj' atåvele: londmwin / cinde / pintcosse / si dlaminter / ståve

dji leyreu come disfondowes: cène, pèncosse, dislamèn'ter (c' est des fås lijhaedjes do francès); leddimwin; stå.

må04/18 riwalonijhaedje des mots francès ki cmincèt pa en- & in-.

an- tot novea calcaedje (1900-2000); (anfer) sovint, nén rprin e rfondou.

in-: calcaedje di dvant (1800-1900) (infier, indjén)+ fômes picådreces + sorwalondes di l' oyon an- (dinsî, diminder); inkete

(8787- indjén Disfondowes : indjî, O0 indjén.)

e-: vî sistinme, divant 1800 (vî vî mot: efier); ecinte, noûmot: eciclopedeye.

Minme kesmessaedje po:

enocin / inocin;

ôte kesmessaedje, vijhén:

[imortant, importance]; vocial çou k' gn a e motî d' måss.

apoirtant, e [addj.] k' apoite des advintaedjes, consecant. F. important. Disfondowes : impôrtant, impoûrtant, apwartant. | apoirtance [addj.] estance d' ene sacwè k' est apoirtant. F. importance. Disfondowes : impôrtance, impoûrtance, importince, apwartance.

impôrtant, importince rl a: apoirtant.

Lussimbork.

Etrernete, Internete, Intrernete, Eternete.

må04/17 etroclaedje di -minme å prono.

mi-minme, ti-minme, leye-minme, zels-minmes; MINS: nozôtes minmes, vozôtes minme.

må04/16 codjowaedje di sacwants viebes ki sont, e plaeces do 4inme grope.

dji wådreu li cwatrinme grope pa: sofri, fiesti, ofri => i sofrixheu, i fiestixheu, il ofrixheut

dju nel wådreu nén po: tchamossî (dedja e motî), avancî (nén avancixh*), djéryî (rissaetchî li doblon "djéri" e motî).

co des codjowaedjes:

prinde: nos prindans : dj' a prin / prindou (nén nos purdans, dj' a pris).

må04/15a <= Oc02/26. Djivêye des mots avou l' betchfessî AE.

dji rcandjreu voltî warmaye = waermaye (rîle des rîlêyes ki cmincèt pa waer (waerleu, waeranti, waezon, waeyén).

waedjî, ewaedjî ???

taesson,

taessea, etaesler.

haerna, haernitchmint

cawete -aesse (dedja dins "stocaesse"). rifonde tos les mots avou ? payaesse; boirgnaesse.

må04/15b Djivêye des mots avou l' betchfessî "én".

strénde, strénse, rastrénde (????) sicrijhaedjes da Gilliard, riprinjhe do calcaedje di l' inglès "stress" dins ene famile walone.

calpén (J. Selvais).

traeyén / traeyin / trayin / treyin / trayén / treyén ????????????

må04/14 neyî / noyî / niyî + codjowaedjes [noyer & nier]

Rifondaedjes Tiri (DTW-N)

må04/14 "berce" et "belje"

ces deus mots la n' vont nén avou l' oyance do walon, mins il ont "passé". => cwè fé ????????

Aveurixhaedje des sorwalondes mierkidi; mins: les vepes, vesprêye

må04/13 disfaflotaedje u erîlaedje: år-, åne, åt, ôr, ôz, ôb…

shuvion ar => år harloxhî, Årdene, årmistice, mårtea.

disfaflotaedje des ôtes "å": råskignou, tchåspougnî, veråt, douwåne, soutåne, cålice, gråde, gåz, cåbaret, cår.

asteme: råre => råle (a-z aveuri)

disfaflotaedje di oz ? rôze, supôzer, prôze

disfaflotaedje u erîlaedje di ôr? (= oy) ? todi ôr dins les cloyowès sillabes. => ôrdinåre, ôrdinateur, ôr

åt: fiyåte, dåte, proficiåte, magnificåte

rôbe, crôme.

Rûsse, Prûsse, virûsse, pûni.

!!! Dedja rsaetcheye avu les rîles del cossoune ki shût: lîberté, îdêye, avûzion, vûzion, vîgreus

må04/12 = vîs pont nén decidés

oc03/08 coprinde… Dji dmeure tchôd po les co-; on trove dins les vîs motî, ene idêye di scrire avou con- li betchete k(i)- c(o)-: metans po k(i)xhiner: c(u)chiner [S26], kchiner / cuchiner [S117], k(u)chinè [S27], k(eu)chiner [S107], conchiner [S101]. => c' est bén on rfrancijhaedje, k' a "roté" po comprinde, condåner, competer, consyince, contni, confiyî, combatant, aconcoister

dji vou bén "låtchî" ricompinse, la k' on n' ricnoxhe pus li bodje "pinser".

Oc02/18 dj' atåvele:

må04/11 dierinnès letes.

Il esteut coet; å rcoet; al coete; ascwati; coehisté / coetisté.

croe / croes. (nén l' minme ki bwès: bwès tîxhon "boss, busch" ; croe espagnol cruz) viye fôme di Lidje Creûh' Rodje (Rodje Croe).

paradi paradis paradisse, berbi(s) / berbijhete, sori(s), Paris (Paridjot), Djuda / Djudas, Djezu / Djezus.

pousse (pous') F. puits, pôsse (pôs') F. pouls; oûsse (oûrs', noûnoûsse, loûloûsse), awousse, Crisse, cousse (cous'), bresse, tchåsse (CaCo3).

cep / cepe; rape / rap (muzike)

sinse (Hiernaux) / sins (Hendschel).

ni (niyeye), come pî.

disdu / displi

Lisse des fén d' mot avou -ss: måss, boss (patron d' cåbaret).

[afin que] afîsse ki ? afénse ki (graficmint, afîsse, li tchapea do I n' est nén ricnoxhåve).

[enfin !] alfén, anfén, infin ??? (2 sinses: 1. al fén ; 2. ba )

mwints / mwintes côps (piceure di cwantes côps)

rang / ran (rindjeye, arindjî), sonk (dedja e motî)

pés (d' ene vatche) <> pé (li pé d' tot).

må04/10 fin / fén; bén / bin divant voyale

fin (cwand c' est houte) / fén (nén spès) ???

afîsse ki [afin que]

des finès orayes.

bén edoirmowe / bin edoirmowe; t' as bén oyou / t' a bin oyou.

må04/09

F. sœur: soû / sour ?

toû u tour di disfinse (dins les tchestea, ås etcheks)

Si on vout di l'adire e scrijha:

toû (mwais toû) / tour di disfinse

soû (di l' ouxh) / sour (et fré)

coû (del cinse) / cour (di boure ki toctêye d' amour)

må04/08 eur (å coron) => -ur-

(å mitan, divins les cloyowès sillabes come divant les drovowes); modele oc03/04 (1)

Q. Pablo: seur/sur: seurmint et seuri egzistèt eto (mins ça n' vént nén di seur=vraiy, mins di seur=acide).

kesse: ricandjî seur (vraiy) -> sur, motoit?

li Haust a seuri (suri eto), seuristé et seurmint pol sins "acide" li motî a suri et suristé pol sins "acide" li motî a-st on "nén seurmint" ki shonne esse "nén seulmint", nonna?

Response:

seur (= acertiné); assurance; surmint; surté (sipingue di surté); // asgueur; asguri, rasguri; sigueur / esgueur / sgueur.

seur ( = acide); les surès plouves; suri, surixhaedje, surté (= acidité).

Q. Pablo: wôteu: wôteurî/wôturî ? wôteurreye/wôturreye ?

Response: wôteu (vî scrijha: houteux; F. vautour); les parints sont des noûmots: dji vôtreu pol minme rîle => wôturî, wôturreye (tz a: futurrece).

Q. Pablo: deur, peur: peurmint, deurmint, deurté, peurté ? oudonbén avou "u" ?

(Li Haust les a avou "eû").

Response: c' est l' minme ki "seur"

=> deur; des durès rotches; edurer (F. endurer); dj' edeure; aduri (F. durcir); ça adurixh; durté,

=> peur, des purès aiwes; rapurer, sipurer, purté

må04/07 co sacwants mots avou -åre <=> -aire.

Rîle: les cis k' egzistèt ddja avou åre: salåre, veterinåre, ordinåre (addj. + ofn), apoticåre, notåre.
ddja bén moussîs: diccionaire; diccionairî, grammaire, grammairî, grammaticå.

A decider: salåre, stadjaire, evintåre, proletåre, comissaire, sicretåre. (dji screye les fômes ki sont pol moumint dins Vera4.).

må04/06 hiertchî / hertchî;

des ôtes mots avou hierdî, yebe

Response: hertchî: pus lådje oyowe, did lon; hierdî; yebe.

må04/05 ké betchfessî ?

xhårer & xhorer / horer

schover / xhover = schoûter / xhoûter

må04/05 Traitmint des UN do francès.

ôte prouve d' erîlance:

e rôze: les rfondowes

==> li son UN e walon, n' egzisteyreut pus ki dins moes d' djun

må04/04 Li betchfessî oen(n).

(les mots nén co plaidîs sont-st e rodje).

oenn: moenner (remoenner, pormoenner), voenne, poenne, avoenne, moenne (patrimoenne, antimoenne); mins tchenonne.

oen: moens, temoen, poenter (å tchômaedje), epoenter (on pazea) [choisir brusquement une direction].

må04/03 Codjowaedje des viebes del troejhinme sôre (-yî) et prumire sôre avou -ter, -ler

Ké voyale po les cloyowès sillabes divintrinnes

Pocwè ? : on n' a pus ricandjî l' voyale dins les cloyowès sillabes divintrinnes => wårder l' voyale yî => iy. (minme sisteme ki: dji copene / dji copinrè

Dins les ôtes aparintaedjes: meytrin / miytrin.

codjowaedjes des viebes avou R + C + cawete / (R) + C + yî

viebes come "boerler": Si R est l' prumire do shuvion C + C er / C + yî => i tchait si les cawetes di codjowaedjes u d' aparintaedje kimincèt pa ene cossoune.

 R + C + yî: ôte rexhowe.

viermiyî

dispårpiyî

må04/02 Les sorwalondes do shuvion ER + cossoune.

 Ci trait la do walon est vî vî: Vî scrijha: nierz (1210); piede: Vîs scrijhas tu pier (1250); 6777- cier Vîs scrijhas chier (1250).

må04/01 Les chifes: Les chifes: 0 zero; 1 onk / ene; 2 deus; 3 troes; 4 cwate; 5 cénk; 6 shijh; 7 set; 8 ût; 9 nouv; 10 dijh; 11 onze; 12 doze; 13 traze; 14 catoize;15 cwénze; 16 saze; 17 di-set; 18 dijh-ût; 19 dijh-nouv; 20 vint; 21 vint-ey-onk; 22 vint-deus; 23 vint-troes; 24 vint-cwate; 25 vint-cénk; 26 vint-shijh; 27 vint-set; 28 vint-ût; 29 vint-nouv; 30 trinte; 40 cwarante; 50 céncwante; 60 swessante; 70 septante; 80 ûtante u cwatru-vint; 90 nonante; 100 cint; 1 000 meye; 1 000 000 on miyon; 1 000 000 000 on miyård.

(e rodje, adire avou li Ptite Croejhete, modêye 09-02).

ût => hût : 1) rifondaedje Pitite croejhete; 2) gn a on Y so Nameur => rilêye hierdî, hôt, hiertchî. 3) pont d' loyeure dins on shuvion come "côpé e hût". (<=> côpé en onze ?)

vint-ey-onk 1) vint-y-onk, vintchonk, vint-ey-ink, vint-ey-un, vint-onk (?)

| vint-ey-ininme : on / ene / -ininme: minme ki comon / comene, cominålté. Traitmint des UN do francès.

Les kesses po octôbe 2003.

oc03/01 [vert]: vert / vèt'; [brun] brun / brun'

rifondowes avou les les omrinnès fômes vèt' et brun' ?

dj' åreu bén vlou; Pablo n' elzès voet nén voltî.

dj' a èn atåvla a mitan voye: vert (omrin, divant cossoune), vete (omrin divant voyale, femrin) => on ptit vete ome (on mårsyin). On brune oujhea

Decidaedje: vete et vert les deus wårdés pol omrin (dobe rifondowe).

oc03/02 codjowaedje di "leyî"

Estoz bén d' acoird avou l' atåvla k' est so: http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/leyi.html (codjowaedje erîlé)

L' ôte rexhowe est d' endè fé on viebe disrîlé, sereut d' aveur on bodje "B", sorlon l' sistinme da Pablo, ki freut:

• dji lai, ti lais ... (éndicatif prezint)
• dji lairè... dji laireu (futurrece et codicioneu)
• lai (imperatif) (ki rvént dins des mots d' aplacaedje come lai-m'-e-påye).
• on deujhinme pårticipe erirece omrin: dj' a lai (tos mes bén ås pôves). ki rvént dins des mots parints: on rlai [chose laissée] = boket d' pire ki brike dins ene voenne di tcherbon; prinde li rlai, on rlai d' dilidjinces; i n' a pont di rlai (ôtrumint, ene pårteye di ces mots la pout esse erîlêye avou leu sinonime vraiy "rlaye".

Si on est d' acoird po l' erîlaedje, rissaetchî des tecses e rfondou les fômes "lai, lais, lait"; li suddjonctif prezintrece est di totes façons: "ki dj' leye". --> rissaetchî des tecses e rfondou "ki dj' laixhe" (pont di -xhe å suddjonctif prezintrece). (pareymint: ki dj' fwaixhe --> ki dj' fwaiye; i fwaiynut). apus ki si on vout eto prinde li bodje "C" = lai: ki dj' laiye, i laiynut.

Dji vôte pol sistinme erîlé pår.

Decidaedje: dobe codjowaedje (dji leye/dji lai), ossu haeyî.

oc03/03 djivion "tt" ?

dji n' so nén tchôd po-z aveur on djivion "tt": i fåt etrocler (dedja atåvlé pa J.P. Hiernaux):

pattavå; di ttåtoû, ttossu (bén), ttaleure, ttafwait (les dierins, a costé di nén spotchêyès fômes: totossu, totaleure, totafwait.

Decidaedje: oyi, pont di "tt" tot seu.

oc03/04 candjmint d' voyales ?

1. C: eu(r) => D: u(r)

Kesses : Mots a-z erîler : nateure : culteure.

Namurwès / Nameurwès : W : voyale u cossoune ? ? ?

2. C: e(n) => D: i(n).

C: ess => D: iss.

Kesse : fretche / fritche ; fretchter evoye / fritchter evoye ?

Ni bodjèt nén:

1. cawete -isse.
2. sincieuse cawete -ite (brontchite, djonturite); mots sincieus: linfocite.
3. mots calkés enawaire: lite.

Rilevêye: asteme, ci rîle la est ene viye viye rîle ki n' rote dedja pus po fé des noûmots dispu des rassiekes (a cåze di l' oyance francesse ?). Ci sereut (come avou sacwants ôtes rîles) li rapexhaedje d' ene viye piceure do walon.

Dji trove ene prouve dins Rmåke (différentiation dialectale, p. 91): pol mot taenreye, li disfondowe tènrîye e 1642 (dizo scrijha Tesneries, li disfondowe forcoridjeye (po "fé francès", et k' on n' coprind ddja pus l' sinse) tin'ri (1765), dizo scrijha Tinris.

Decidaedje: Nameur, culteure, seur/namurrece, futurrece, surmint, surté.
li candjmint ni s' fwait k' al tote dierinne sillabe. C' est on candjmint fonolodjike et nén di codjowaedje.
ene fletche (a saetchî), ene fritche (a magnî), mins fritchter evoye
pa dvant voyale: dji l' V. / pa dvant cossoune: djel C.

 3a. C: ou(w) => D: o(w) => F. ouer, ouver

 Modele so les fyis: codjowaedje

Decidaedje: alouwer, djouwer / dj' alowe, dji djowe, mwaisse del djowe, on djouwet, on djouweu. / mins codjower

Decidaedje: ploure, i ploût, plovant; plovreye, del plouve // trover, dji trove.

4a. ? viebes avou F. -uer, W. -ouwer Cl. o(u)w <=> Dr: ouw.

Rîlêye di mots ki rotèt del minme façon:

1. 1. codjowaedjes di souwer, touwer, rissouwer, tcherouwer, rimouwer, abitouwer, continouwer, pouwer (?) (flairer, sinte mwais).
2. påtricipes erireces femrins del 5inme sôre: rifondo(u)we, disfondo(u)we, cro(u)we, no(u)we.
3. Mots tot seus ro(u)we (d'ene veye), sanso(u)we, balo(u)we, åbalo(u)we

Decidaedje: viebes: touwer, souwer, touwer; ossu dji touwe,...
p.er.: -ou/-owe; mots: -owe (tcherowe, rowe, åbalowe, sansowe).

4b. oum <=> o(u)m

Decidaedje: toumer, dji toume; ploumer; ene ploume; del loumire; loumer; touwer; souwer;... fr: u -> w: ou)
fr: -ue -> w: -owe (rowe, sansowe), mins ôte pårt k' al fén -> ou (rouwale, si sansouwer).

Foû rîle: livea ?

Decidaedje: crever, lever; i live, i crive (come decidaedje di dvant).
livea (ki n' vént motoit nén di "lever", mins d'&nbps;on ridaedje N -  L (cf: limero)

Kesses :

li W si cdût i come cossoune u come voyale. Li cawete -oe si cdût come voyale, minme dins si disfondowe -wès (Namurwès)

Decidaedje: "oe" ey "oi" sont des voyales.

Discôpaedje sillabike des futurreces & condicioneuses ?

Decidaedje: -rè / -reu.

oc03/05 [écorce, écorcher, échasse] cwè fé avou l' deujhinme s <=> ch ?

Dint l' motî, on-z a: schoice. / schoirshî / schaesse.

Les pronoçaedjes "ch" m' avirèt esse des accints d' Nameur (dizo assaetchance picådrece), pus rade k' èn oyon lu-minme (come otorizåchon a Lidje).

Les deus prumîs vnèt so minme bodje latén "cortex". On ls a dandjreus bodjî a cåze del diferince e francès (écorCe, écorCHer).

Dj' elzès rmetreu bén les minmes, tos les troes avou l' son S: schoice, schoircî, schaesse.

Po mete on betchfessî SH, i m' shonne k' i fåt on "continuum" inte on CH namurwès et on picård, pattavå tot l' walon do Coûtchant.

Cwand dji léjhe les tuzêyes da Slangen dins l' dierin Djåzans walon, dji m' di ki c' est ene tchance pol walon k' on est nos waire a bouter so li rfondaedje, po poleur co rerîler afwait, minme çou k' a "ddja passé".

Radjoute 24-11-03: ALW15 p. 139: les formes de [écorcher] sont du type "écorcer" (…) continuant * scorteare dér. de scortea (écorce").

oc03/06 vixhåd, vaxhea, vijhén, vôteu. (wihâ, wahê, wèhin, wôteu <=> v)

sapinse ås sincieus di l' ALW, les troes prumîs si cdujhèt en ene rîlêye.

Les "w" sont sol hôte Årdene (po "vijhén", gn a yeu on rfrancijhaedje "vwezin" k' a vnou rascovri les dnêyes).

Li spårdaedje est l' pus lådje po "wahê" (tote li Hôte-Årdene), li pus stroet po "wihin".

"vôteu" est on vî vî mot, les fômes dins les nos d' plaece vôteu a Årvaye; dins les vîs papîscrîts: houteux a Lidje, ki doet esse fwait so on prononçaedje "woûteu", "wôteu".

Å motî, gn a ddja vexhåd + wixhåd, ki dji rcoridje e "vixhåd"; wôteu ki dji rcoridje po "vôteu".

Dji fwait moussî vaxhea et vijhén al djivêye ki vént.

Decidaedje: waxhea, vexhåd, wôteu, vijhén.

oc03/07 sincieuse cawete -idî / idé.

Dj' a dandjreus stî l' prumî a-z atåvler on rwalonijhaedje di ces mots la. rl a: BBA

(ene Bauke...) p. 296: bascolidî.

=> c' esteut dizo l' fôme -idî, pus walone ki -idé (li son -é est ene sacwè k' a stî mî

coprindowe enawaire).

=> -idî u -idé.

dj' atvele eto ene fôme femrinne li pantere, c' est ene tchetidresse = li pantere, c' est on tchetidî.

Decidaedje: -idé / guepard, leyopard.

oc03/08 = Oc02/22. A-t on trové èn acoird so l' lådje rifondaedje des betchetes con- aviè co-

????????????????? ôtmint: plaidaedje Oc02/22.

dji ratåvele:

s' i gn a on viebe walon padrî: = co: coprinde, codåner, copeter, copetince, cosyince, cosyin(t), cotni, cotnou, ricopinse / ercopinse, cofiyî, cobatant.

s' i gn a nou viebe walon padrî = con: consyî, consecant, condicioneu, contråve, continouwer, continint, compliké, complicåcion, contribucions, composse.

Decidaedje: 1ire rîlêye: co a decider (codåner; mins purade "n" po ls ôtes); 2inme rîlêye: oyi, avou "n"

oc03/09 cawete -ård; fåsse cawete -år (cocmwår, leyopår).

teyoricmint, tos les mots walons avou -ârd sont rfondous avou -åd: boyârd => båyåd; chinârd => xhinåd.

=> li fåsse cawete "-ard" di sacwants calcaedjes do F. ni divreut nén motoit esse sicrîte -ard, ård, mins -år, come dins cocmwår. => guepår, leyopår.

Dimerront avou -ård: sôdård, liård (mots sins bodjes).

?? gachnard, cagnard, chaugnard (mot d' Nonne, Dinant + Coutchant).

Decidaedje: -pard (sins å) po les nos d' biesses ki vnèt di "pardus"; cocmwår; sôdård; liård; xhinåd.
adj. tofer -åd/-åde; sacwants nos (ki n'&nbps;on pont d' addjectif) polèt esse avou -ård si lådje oyowe): sôdård, liård

oc03/10 avéns, trevén(s), etrevéns

et nén: avint [avent], trevint, etrevint

pocwè ?

1. vî scrijha insi (Aubry, 1790, metans: setch avens, frech Noyé)
2. c' est des svierbas di parints do viebe avni, trevni (?) => come li codjowaedje å cmandeu: vén [viens].
3. Les T do F. sont metous pa assaetchance do mot [vent] (vint, air).

Decidaedje: oyi (c' est parint di "vini" , avni, *trevni,...).

oc03/10 = Må03/05: sorwalondes po les mots francès avou in- ki vnèt d' mots laténs avou in-

 les cis e rodje sont dedja e motî

Decidaedje: oyi, avou in- (im-)
motoit wårder éndjole/éndjin (rén k' deus mots, mins eployîs bråmint).

Les kesses po måss 2003.

Må03/01 mostî, moustea

co les rujhes avou li rfondaedje des mots a voyales O U OU

mostî vént d' monastère; li O a dné OU e francès + walon do Djondant, mins cisse difondowe la s' a spårdou avou l' francès di rlidjon. Li fôme "mostî" est wårdêye dins sacwants ptits viyaedjes.

moustea: cial, c' est ene fôme avou U e vî francès; les U do francès divnèt OU e rfondou = moustea (fôme di Måmdeye eyet di Wareme et del Glijhe (payis wårdiveus); li U di Lidje vént do F.

Decidaedje: mustea; moustî: po pus tård

On n' s' a nén decidé å moes d' måss. Dji voe ene miete pattavå "moustî" dji va rcandjî l'intrêye do motî (avri 2003).

Må03/02

diccionaire, -airî, -airesse, -airaedje = diccionåre, -årî, -åresse, åraedje; veterinaire = veterinåre (l'idêye a passé sol djåspinreye "rifondaedje" sins ahike, si djel téns bén).

Decidaedje: vey rîle.

Rîle: les cis k' egzistèt ddja avou åre: salåre, veterinåre, ordinåre (addj. + ofn), apoticåre, notåre.
ddja bén moussîs: diccionaire; diccionairî, grammaire, grammairî, grammaticå.

Decider: salåre, stadjaire, evintåre.

Må03/04 cawete -igne et kesmessaedje so les mots k' ont moussî e walon di cminåltés metowes emey des djåzeus d' almand et d' inglès.

(Oc02/19 riwalonijhaedjes: les mots avou -ball; avou -ing )

1. les mots avou -ball Mwaissès rîles: les rprononcî comme on les prononçive e lijhant des gazetes au cminçmint do sieke (cwand ces mots la ont moussî e walon) = fotbale (et nén fout'bal, fout'bôl). si on vout, on les pout rinde femrin, (et lzès scrire avou on -e) del bele fotbale

2. les cawetes -ing. wårder li rwalonijhaedje ancyin (minme mwaisse rîle ki vocial odzeu) po metingue eyet pudingue (et scrijhaedje avou -gue, come a Nuvele, ca gn a des parints metinguer, metinguisse), et rwalonijhî avou -igne les mots avnous lanawaire (bodibildigne, bildigne, trinnigne, livigne, mårcutigne). C' est èn atåvla da Chantal Denis (Calindrî 1999), dandjreus a môde di fotaedje, ca ele ni l' a nén rprin dins s' motî (bildin'). On les pout mete femrin u nén: ene hôte bildigne.

Pablo -- Avis cotråve: dj' a cåzé di c' pont la å dierin côp k' dj' a stî å Bambwès; R. Viroux vout k' on prononce tos les cales [calques] des lingaedjes tîxhons avou l' accint do lingaedje di provnance. -- i n' vout pus ki s' feme deye : dj' inme co mî l' savon sulniche. I lyi fwait dire li savon san'layt. Mi atåvla est ene mitan-voye int les cis ki rfuzèt håynete les calcaedjes di l' inglès (Tch. Djosrant, metans), et les cis ki voeyèt bén k' ces mots la ont moussî e lingaedje, mins ki n' les vlèt accepter ki do dbout des lepes, tot les leyant scrîts come dins l' mwaisse-lingaedje, et motoit e clintcheyès letes. Les Måmdiyins fijhèt parey avou les mots d' l' Almand (motî d' Ovifa, motî franwal da Renêye Boulangier): les cis passés la dipus d' cint-z ans, et k' on n' ricnoxhe pus, i sont scrîts e Feller. Les cis so les cayets modienes, i sont metous dins ene rîlêye a pårt al fén do motî.

= Lucyin: Dji n' so nén pou. Eto, dji prindreu "fousbale" come sinonime di "fotbale", "breutchene" (pitit pwin)... Sifwaitmint, dji prinreu les mots do Wisconsin avou li scrijhaedje walon: "cåler" (les Rèlîs l' ont fwait pacô). Pocwè k' on rwalonijhreu les mots francès, et nén les mots d' l' inglès et d' l' almand. C' est ene ritchesse do walon do 21inme sieke d' aveur des cminåltés ki, e 19inme et 20inme sieke, n' ont nén stî emey des cåzeus d' francès. Les cis k' ont stî pår å mitan des Francès (bote di Djivet) ont leyî crever l' walon. Po vosse goviene, li castillan castiyanijhe (futból), si djel tén bén. L' ebreu a ridivnou on vraiy lingaedje, å cmince do 20inme sieke, paski ses cminåltés djåzént dipus d' èn ôte lingaedje. Dji n' voe nén pocwè ki "brifigne", ki dj' a oyou dire co cint côp pa mes soçons k' estént ås sôdårds, sereut retrôclé å fén fond d' on motî walon (paski les Francès djhèt ki c' est nén bén k' i passe e francès), dabôrd ki "ôrdinateûr" (ki dj' n' a måy oyou dire, do tins k' les djins djåzént co foirt e walon inte di zels) sereut e cour do motî ???????????????????

Tant k' a l' idêye da Viroux k' i fåt prononcî come e lingaedje ki l' noûmot vént, ça n' si fwait dins nou lingaedje; comint frîz prononcî l' mot arabe "toubib" avou on "tta" (ålwetrin), nén on "ta" (leprin).

 Decidaedje: vey motî. (måss 2003) (wårder fotbale et fousbale come sinonimes)

Må03/05: sorwalondes po les mots francès avou in- ki vnèt d' mots laténs avou in- (éndustreye, Endonezeye, énfoirmatike, énfinitif)

ces mots la, s' il ouxhént moussî direk do latén e walon, årént yeu dné è-, come in (dins) = e; inde = è (+ endè).

Des sfwaits k' on moussî "inte deus ådjes": infier, evier (est çu k' on est d' acoird avou les rfondaedjes ?); l' erîlêye "efier" egzistêye dins les vîs scrijhaedjes.

Les cis k' on rwalonijhe dins cisse rîlêye cial ont moussî come calcaedje do francès, nén do latén; li prononçaedje atåvlé vént do Coûtchant:(atåvlé pa Lorint sol djåspinreye rifondaedje pol mot énfinitif).

dji vou bén cisse rîlêye la, voeyanmint ki:

- gn a ddja bråmint des betchetes e- e rfondou (rîle di varyîsté des sons dins on lingaedje, Waldim 13).

- on-z a ddja on mot d' tos les djoûs k' a stî rfondou come ça: éndjole (ça a dvou esse decidé pa l' ekipe des ratournaedjes Linux (Lorint - Pablo) diviè 1999.

- c' est des sorwalondes do Coûtchant walon, on payis k' est sovint foû po les rfondowes.

Decidaedje: etur, betchete eter-; Inde, Indonezeye, intra-, infra- (måss 2003).

Må03/06: "diale" et "cial"

les voyales do rfondou: rissaetchî â (apus ki po les nos d' plaece, s' il astchait).

"â" n' aparexhe ki dins "diâle", dins les ôtes mots, c' est des accints, u des coinreces (Châle, Châlerwè = Tchåle, Tchålerwè).

Por mi, l' accint k' i gn a dins "diâle" = li ci k' i gn a dins "chal"

Li kénte [Ils sont drôles quand ils parlent ces Liégeois, et en plus, ils s'appellent tous Charles] mostere bén ki "chal" s' ôt come "Châles".

Dabôrd, riprinde les vîs scrijhas po ces deus mots la: diale et cial

Decidaedje: sins tchapeas: diale, dialresse, cial (sinonime di chal) (måss 2003)

Må03/07: Les liveas di l' atôtchî
 

Les atôtchîs

Prono après divancete & metou tot seu:

Må03/07: li "é" e walon

li é, c' est cåzu on betchfessî e walon: c' esteut on vî scrijha "ei" (atåvlé po li rfondou e 1997 pa DjP Hiernaux, mins nén ritnou).

Po les walons d'asteure, i rascove ene fôme avou "é" (sovint lidjwesse, min nééén todi: cèlîhe)) et ene fôme avou "i" (sovint namurwesse carolo, mins nén todi (lét).

Ci "é" la i provént d' on sujhion latén, come dins lectu = lét F. lit; ecclesia = gléjhe F. église; pectu = w. pés (del vatche) F. pis; ceréjhe F. cerise.

lejhou ci dimegne cial dins li Rmåke: la différentiation dialectale ...: on vraiy cour so les betchfessîs; a lere di tote foice po les rfondeus (dji l' a yeu a Tiri Dumont; on l' pôreut passer a èn ôte u vey s' on l' pout co cmander a Université d' Lidje (public. de la fac. de philosophie et lettres, pl. 20 août, 7 tel 041 665342 (ça a candjî, dandjreus); cpte bancaire 091 0090240-59; ça costéve 700 FB e 1993.

C' est on rcandjaedje vî vî (divant 800).

E rfondou, asteure: lét; pés del vatche; pés k' ene coloûde; dji lejhe, ene cerejhe, eglijhe (sinonime glejhe ???).

Mins dji m' dimande, come i m' shonne ki c' est vormint on betchfessî, s' i nel fåreut nén wårder fafloté tofer:

lét = lét + lit

pés = pés + pis (2 sinses)

ceréjhe = cèréje + cèlîhe + cèrîje

gréve = gréve + grîve (tchampinne)

gléjhe = gléhe + gléze + èglîze + èglîje.

lére = lére + lîre

lére-ås-poyes = lire + rére

dji lé

ki dj' léjhe = dji léhe + dji lé + dji lî.

i léjhnut...

Ces "é" la ni divnèt måy "ê".

= èn pont mete di "é": décimbe, événmint, prézinter, prézidint: c' est des calcaedjes do F. Li son "é" est l' accint picård; l' accint walon est "è": dècimbe, èvènmint, prèzinter, prèzidint

Decidaedje: (måss 2003) d'acoird po tot; såf "eglijhe", "relî" eyet "lî" (a costé di relejhou eyet lejhou).

Série [jour] [tour] [cour] et dérivés.

- djou ou djoû (dji mete djoû pol moumint, mins dji pout bén candjî)

Djan ! Dji vôreu bén atåvler ene rîle po tos ces mots la avou ou/r/cossoune

on toû, di ttåtoû, les cotoûs, des catoûs; toûner, dji toûne, dji toûnrè, dji toûneuve, ratoûner, ratoûnaedje.

coû, Rmicoû, Dampicoû.

djoû, djournêye.

-- li tchapea replaece li R ki tchét:

• å coron.
• divant sacwantès cossounes, dispu ki l' R s' a yeu prononcî foirt dilé on L toûrner - toûlner - toûner.

C' est ene rîle ki va pus lon ki ou/r/n.

Metans, on l' pôreut apliker a: spågnî / dji spågne / ene sipågne-måle / dji spågnive.

Decidaedje: djoû, djournêye, toû, dji toûne, dji tournéve, dji toûnrè, court (nén long).

Rifondaedje di [peut-être] = "moult tôt".

Vochal totes les disfondowes eyet les manires di scrire (avou on T u sins o coron).

mutwè [E1, E34, C9, C13], mutwèt [S27], moutwè [E203, C13] moutwèt [S26], motwat [S26], motwèt [S26], moutwat [E212, E21], moutè [S17], motèt [E145], motô [S2, S117], motônt [S27], moutô [S117]

Gn a troes bokets a rfonde:

• li mou- / mu- / mo-
• li -twè- / -twa- / -tô-
• li coron (avou u sins T)

Si on rfond boket pa boket, po les mots walons cozins do vî francès "moult", gn a mou & mo, conoxhous el Bassårdene (sinse 1 = très; sinse 2 = beaucoup de), c' est on stramaedje sorlon l' sistinme crosse / crousse. C' est li O k' est rfondou -- mo

[tôt] n' est nén foirt eployî e walon; on dit purade "timpe", min (ALW3), gn a cwandminme les troes fômes el Walonreye: twè, twa, tô. Din [moult tôt], gn a eto les 3 fômes come dierin boket.

Mete on T u nén ? Les vîs diccionairîs endè metén onk (Villers), min eto Francard (coron come e francès). Haust n' è mete pont; il est sujhou pa Pirsoul, Hostin, Wisimus.

Ça fwait ki on pôreut rfonde pa bokets, çou ki dinreut, avou les dierins decidaedjes: motoit

wice ki:

• mo = rifondaedje pa rîlêye di l' oyon ou / o
• toi = betchfessî oi = wè < wa < ôn
• t po shure li decidaedje di wårder les letes etimolodjikes å coron.

Asteure, on s' rind rade compte ki, å vey des fômes do Namurwès, eyet li fråze din l' Pirsoul, k' i gn a yeu on rfondaedje naturel ki s' åreut bén yeu spårdou di Lidje aviè Nameur al comince des anêyes 1900, avou li fôme lidjwesse mutwè, come sicrîte pa Haust. Cisse disfondowe la, årésse, mi shonne dedja on rfrancijhaedje d' ene fôme "moutwè" (li cine da Forir), sorlon on ridaedje OU - U (hoûler - huler).

Ene ôte aroke avou li betchfessi OI, c' est les disfondowes di Transine (moutè) eyet Fêmonveye (motè), des viyaedjes seur bén al cwete des rfrancijhaedjes. Lavola, on n' direut k' on-z a a fwaire a l' oyon oe (doet, toet, froed - dèt, tèt, frèd).

Troejinme ruje: li rfondaedje di [tôt] e toit va etrinner ds ôtes mots: [plutôt] putoit, bientôt] bintoit. C' est l' veur ki c' est des rfrancijhaedjes: les fômes pus eployeyes e vî walon estén : purade & torade.

motoit u mutwèt [adv.] dit k' l' accion pout ariver u pout n' nen ariver. Motoit k' i vénrè. C' est motoit bén vraiy. Il åreut motoi ene plakete a m' pruster. Ça sereut motoit ben lu, li hapeu d' boûsses. Halkine on pô après, motoit bén ki l' sere si disserrè. Les Djaponès s' etindèt bén avou ls Inglès; motoit pask' il ont l' minme tuza: li ci des djins des iyes. Dji pinséve motoit k' vos vénriz. Ça n' ti convéns nén, motoi ? Mins çou ki plait, dins l' literateure namurwesse, c' est s' nayifté et s' finesse boun efant, k' endè fjhèt, moutwè, tote li saveur (Z. Henin, ramexhnè pa L. Pirsoul). Mins va, come èn ôte, dj' årè mi eure Motoit pus vite ki dj' nel vôreu (A. Ramuz, ramexhnè pa J. Wisimus). neni, motoit ? response po dire ki siya. Franwal: ahåyant po: non, peut-être ! je vais me gêner ! edon motwè ? : ratoûneure po dmander l' idêye d' èn ôte si ene sacwè est l' veur, s' i vénrè avou vos, evnd. F. peut-être. Disfondowes: mutwè, moutwè, motwè, motwa, moutè, motè, moutwa, motôⁿ; moutôⁿ. rl a: kécfeye. Etimolodjeye : mot d'acolaedje adviebe (mo) + adviebe (twè = timpe).

Decidaedje: motoit.

Kékes dobès rfondowes po fé plaijhi a sacwantès coines.

 Dji sai bén k' Lorint ni voet nén çoula voltî, mins c' est come li

Feller, fåt fé avou, po k' les aprindisses èn sinténxhe nén dtrop ki "c' 

est ene ôte langue".

1. tecnicmint.

u = ou (motoit eto: o: odonbén).

codjowaedje di "fé": fwait = fait; k' i fwaiye = k' i faiye

cawete des rwaitants d' l' edicatif prezintrece -èt = -nut.

betchete ki- / co

padvantès spotchåves [voyelles prothétiques] dins les etroclåves: èm,

èn, èt, ès, el, eyet les betchetes es- et er-

cawete -ale = -ele dins scwants mots (båshale, novale). Li -ale sereut

tipicmint walone (macrale, naçale), mins gn a des mots ki l' -ele a

divnou trop foirt: des schieles = schweles.

mwaisse = maisse

ôtes sorwalondes avou PW, FW: djermwin, pwaire (di solés), mwai [pétrin], tch(i)mwin, (mins cilale ni m' plait nén, paski, spotchî, gn a 3 cossounes ki s' shuvèt).

boune = bone; bouneur = boneur

mwinnaedje (u: moennaedje ?) = manaedje

måjhon = måjhone

emon = amon

Decidaedje oc 02: amon

mî = mia

Decidaedje oc 02: mî & mia

pwel = poy (ersè, dj' av' les deus: onk dins Schoovaerts, pwel, l' ôte dins l' bruyon Pablo do motî, poy). Avou l' minme oyon: rinne = royinne; rewtea = roytea (oujhea [roitelet, troglodyte]). Mins po "rwè" li fôme "roy" est cåzu-sr evoye, dj' a l' epinse.

foye = fouye, poye = pouye

Decidaedje: foye, poye.

souner = soner

cisse-la = ci-lale = citele-la [celle-la] -- Croejhete ?

cisse = ci (cette ci ... cette) -- Croejhete ?

dimaner = dimorer

saveur = sepi (sepe ?)

cawete ûle = -ire (påjhûle = påjhire)

w / g dins les vîs mots: wangnî = gangnî, waranti = garanti. Vos nd avîz cåzé a Transine, mins dj' esteu evoye ås avizances.

edon = èndon = nedon (?) (aduzoe)

hon = ô (aduzoe)

ouy = iy (îs ?)

ére = ît = esteut (?)

 pårticipe erîrece di aveur: yeu / avou; saveur: seu / savou, ploure plou / plovou (èn aplovou = èn abagant en on viyaedje).

motoit bén eto shuve [chûve, sweve, sûve (?)] = sure [sûre, sîre] po les parints: acsure (atteindre). sujhant = shuvant; on shuvion = sujhion [séquence] (?) Motoit, po ces noûmots tecnikes la, prinde fok on relijha (shuvion).

piou = pû [poux]

 2. Sitratedjicmint:

Comint manaedjî li dmande e dobès rfondowes ?

A fwait ki des djins k' i gn a si metront a voleur sicrire e rfondou, on va-st aveur del dimande po des sfwaits arindjmints. Dji croe k' c' est a nozôtes di manaedjî çoula, foirt å lådje, et tot dnant a totes les coines do payi. Minme si on pôreut, - Djan-Françwès Brackman l' aveut ddja ddja dit mo sûteymint - n' end accepter sacwants ki po èn apas [marche d' escalier -- stade, étape] di "rfondants walons" (li noûmot est da Brackman).

Po les unicisses, li prumire cogne e motî sereut li cine ricmandêye. Insi, Pablo a rbodjî les ki-, co / c- des C eviè les K.

Ki ça våye come ça vout, gn a des banslêyes di cayets ki n' seront nén eclawåves ["fixables"] d' on plin côp, rén ddja ki l' li prononçaedje di des betchfessîs come xh, ea, et hay vos nd åroz.

Çou ki nos pind å nez, c' est, come avou l' Feller, ki s' i gna mo des djins ki cmincèt a scrire e rfondou, i gn åyaxhe todi dpus d' afwaires inla. Feller n' åreut måy volou k' on scrijhaedje "en", aî, et des sfwaits cayets. Portant, li sistinme Feller a passé, et les djins li rcandjî a leu môde.

Les kesses po octôbe 2002.

Oc02/01 mots ki cmincèt pa sch + betchete r(i)-, k(i)-, d(i)- u après spotchåve

Atåvla: po poleur "fé rexhe" a tot côp bon li disfondowe avou SK (motoit li cine ki "pasrè" e prononçaedje sitandår), dji n' sipotchrive måy divant SCH -- ene seule fôme po rischaver: "rschaver" n' est nén ene rifondowe. Parey po dischaver. -- foû ki (seulement) deus fômes po kischaver / coschaver (nén cschaver). Avou ls årtikes: li pus sovint possibe: li schavêye (et nén "l' schavêye"). MINS, on årè tolminme des shutes di 3 cossounes, metans ele schave (prononcé avou SK: ele skave) Response: dins les payis a prononçaedje SK, (çou k' on lome ) li "rîle des 3 cossounes", on n' î rwaite nén d' trop près (lijhoz "El Bourdon" u les "Rabulets").

Decidaedje: adschinde, ene schiele, rschaver.

Oc02/02 Condicioneu

acoird direk so "Rifondaedje".

Decidaedje: reu, reus, reut, -roz a tos les gropes.

Oc02/03 planter, yan, yans & djannesse.

Li prononçaedje est: plan'ter (aprinde li diferince avou planter, sorlon l' fråze) = planifier, prévoir. yan', yan's' : drole di zig. djan'nesse: hypocrite. tot çoula sol modele di cantea (can'tia, can'tê). 

Oc02/04 C-i-y-V / C-i-V

Date: Tue, 7 May 2002 23:06:40 +0200 From: Pablo Saratxaga <pablo@walon.org Subject: mots del sôre: C-i-y-V Bone nute, Å dierin raploû rfondaedje on-z a-st atåvlé l' rîle shuvante: - po les mots avou ene alternance C-i-y-V / C-i-V on sicrît todi C-i-V (eg: liård, violon, avion, miete (dji dmande acertinaedje pol dierin) oyi, c' est come ça k' on-z a dit: pupont d' liyård, miyete, viyolon, biyolodjeye, diyactolodjeye. - po les mots avou ene alternance C-i-y-V / C-i-l-V ( / C-i-V ) on sicrît todi C-i-y-V: viyaedje, biyet, viye (di vî) Mins po les mots wice ki c' est todi C-i-y-V ? On les doet scrire avou li "y" m' shonne-t i; mins vola, i fåt ndè fé ene djivêye. C' est l' cas po les mots etrindjirs radaptés (elements chimikes)). gn a ene diferince inte itriyom, la k' gn a deus cossoune divant li Y -- iy Les ôtes, on dvreut shure li rîle -- Niagara, niobiom (ki les djins prononçront "niyagara" u gnagara. Mins dji m' dimande cwè po piyoche (ou pioche?), piyasse (ou piasse? (li manoye)). -- pioche, piasse = liård, lion Dji sreut ossu po wårder li "y" po les betchetes grekes diya- (diyasistinme, diyaleke,...), biyo- (biyolodjeye,...) (et motoit ds ôtes). Dji meteu l' cotråve o dzeu. A mete sol calpén do raploû ki-vént. Gråces

Decidaedje: diyasistinme, diyaleke, biyolodjeye, Niyagara, itriyom, niyobiom, viyaedje, biyet, piyoche, piyasse / liård, violon, avion, miete. 

Oc02/05 x u dobe cossoune a l' atake.

On-z a plaidé çou-cial: 54 Xe Xenon (ou Gzenon ? dj' a ptchî: Csenon Ci sreut li seu mot a cmincî pa "cs". Ça m' rapinse k' å 2e raploû des rfondeus, dj' aveu atåvlé di rprinde li "x", nén seulmint po raminer l' walon pus près des ôtes lingadjes laténs, mins eto pace ki "x" sievreut sovint di betchfessî, ca li "x" dene troes prononçaedjes diferins sorlon si plaece ezès mots eyet shûvant li coine del Walonreye. Li lidjwès a pa côps "gz" cwand ls ôtes ont "cs" ou "s". Metans: egzpéryince - ecspéryince - espéryince. Sins betchfessî, i fåt bén tchoezi 'ne sacwè. Por mi, c' est kine. Les fômes ègz(peryince) eyet ècs(pert) m' avirèt esse des rfrancijhaedjes, moussîs e walon après 1800. C' est po ça ki dj' n' a nén vôté po x. Les mots laténs avou ex-[ene sacwè] n' ont-i nén dné des sch / xh (metans ex-cavare = schaver). Cwand on rtoume so des vîs scrijhaedjes u des vîs mots, on-z a des fômes sins X: seke (Renson, Hu) = sekelreye [débauche, puis pêle-mêle] parint avou l' F. séculier (?). Lussimbour (El Mouchon d' Aunia). aspêrt (Châlerwè). == A l' atake, x si pôreut motoit rinde pa Z, sol piceure di Xavier - Zavî (Zavir dins li Haust franwal. == zenon, zenofobe, Zavî. Dj' a ddja, spotaneymint, spotchî des ôtes dobes cossounes a l' atake d' on mot. sicolodjisse, sicolodjeye (po l' atake PS). Et, classicmint: peumoneye, peumon (po PN) on pneu a plat, on noer puneu. = intrêye "puneu / pneu" come "putete / ptete".

 Decidaedje: Zavî, zenon, zenofobe, pneu, sicolodjeye.

Oc02/06 nos d' plaeces e rfondou.

Ene grosse fadêye !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Date: Wed, 24 Apr 2002 01:29:55 +0200 From: Pablo Saratxaga <pablo@walon.org Subject: Nos d' plaece Bone nute, I fåreut motoit cmincî a tuzer so les rîles a-z eployî pol sicrijhaedje des nos d' plaece walons. Vochal les ponts ki dj' metreu-st en avant pol rifondaedje des nos d' plaece: - eployî les minmès rîles di disfaflotaedje eyet d' ortografeye ki pol resse do lingaedje walon: nén "Waremme", nén "Warème", mins "Wareme" - wårder si possibe li tcherpinte istorike (letes nén prononcêyes al fén do no) po ene pus grande ricnoxhance: "*-et" purade ki "*-è" si l' no "francès" a on -t al fén, par egzimpe. - wårder li "xh" walon s' i s' trove co todi dins l' no "francès" ("Xhoris" purade ki "Horis"), ou si on "ea" istorike si pout eployî (eg: "Barvea") - po les betchfessîs, sayî dels eployî s' i gn a des prononciaedjes ki corespondèt, copurade si on ricnoxhe on mot walon k' est sicrit avou on betchfessi dins l' no d' plaece (eg: "elijhe", "falijhe", "ståve",... -- "Ôte-Glijhe", "Houfalijhe", "Ståvleu",...) Mins nerén: - i n' fåt nén prinde des nos trop sbarants s' i gn a ene foûme pus ou moens sipårdowe ou "oficire" (eg: "Chârlerwè" purade ki "Tchårlerwè" ca l' foûme est ddja eployeye dins des plakes di signålijhaedje a l' intreye del veye) po cisse råjhon la dji so po wårder "â" ossu dins Mâmdiy eyet Vî Sâm. Ossu, po n' nén rfonde "ey(e)" cwand on no d' plaece si prononce î ou îy seulmint (a moens k' on ricnoxhe on cmon no). -------- Ossu, est çki "Vå-addé-Rozire" ni dvreut nén esse "Vå-adlé-Rozire" ou minme motoit "Vå-dlé-Rozire" ? (adlé/d(i)lé est on cmon no, li foûme rifondowe normåle duvreut esse eployêye) -------- Ôte kesse, est çk' i fåreut eployî sistematicmint li lete "i" pol sipotchåve voyale (Djinape, Ritene,...) ? Dj' eployive "e" (Retene, Djenape) davance; mins c' est motoit bén pus cåze di l' abitude del foûme francesse k' ôte tchoi; asteure ki dj' so pus afaiti å walon, dji n' trove pus sbarante ene foûme "Ritene" ou "Djinape" Li målåjheyisté c' est ki les foûmes "plinnes" èn sont sovint nén dins les diccionaires walons... Gråces (2) So ene idêye da Pablo, dj' a cmincî a rmete les nos d' plaece "a make" e rfondou. Come di djusse - c' est l' alaedje - dj' a stî trop lon. Tot ratindant d' aveur des rîles, dji cotinowe, cwite a rivni en erî après. Dins li rcweraedje so li rfondou, ça a todi stî m' bouye di "tuzer sins laxhe" disk' a dou k' on pout ndaler (c' est Lorint ki m' l' a dmandé diviè 1997).

Sacwants ponts:

1. Rimetaedje avou O des viyaedjes avou l' oyon O / OU ? Couvé == Covén

2. Rimetaedje avou én des viyaedjes avou l' betchfessî -én ? Couvé == Covén El Louviére = El Lovire 3. Cawete -ine (Nonne et Coûtchant) = -ene (?); Cawete -ène (Mitan & Coûtchant) == inne. Transine, Djedine == Transene, Djedene Cerfontène, Colfontène = Serfontinne, Colfontinne.

3. cawete -ire pattavå ?? Rozêre, El Louviére == Rozire, El Lovire.

4. Èn nén aduzer les viyaedjes do payis gåmet et picård ?? Habâ-la-Nieu, Habâ-la-Viè (Nén: Li Vî Habai, Li Noû Habai). Neûfmézon (Nén: El Nouve Måjhone).

5. Rivni ås etimolodjeyes et fé des rîlêye po tot l' walon, et nén rcopyî les "biestreyes" des prumîs rashieus [transcripteurs] Cerfontène = Serfontinne (Secrete Fontinne, u Fontinne ki court et nén Fontinne å cier: li walon mostere ki l' etimolodjeye "cier" ni va nén). Rîlêye avou Serveye, Serpont (Libråmont).

6. "-veye" pattavå ???? Tchonvîe, Flipvile == Tchonveye, Flipveye. 7. Do sistinme C-i-y Viance == Viyance (minme bodje latén ki viyaedje)

8. Li gros boket del cawete -oe Gn a des banslêyes di nos d' plaece avou c' cawete la, ki rexhe -eu(x) so Lidje, eyet -oy ôte pårt, et eto -oir (?). Les Haloes (Grand & Petit Halleux), Coroe (Corroy-le-Grand), Ônoe (Aulnoy) (rén k' dins les viyaedjes dedja moussîs e motî. Motoit eto Ståvloe, Banoe... Dji vs dimande di rilver ki ces scrijhaedjes la ni serént droles ki po les nén Lidjwès (Lidjoes), paski, po les Lidjoes, OE, c' est TODI [eû].

9. Les mots avou -lez- e F. d(i)lé == dilé après cossoune: Måtche-dilé-Scåssene == dlé après voyale: Vå-dlé-Rozire (a rcoridjî e motî d' avri).

10 Betchfessî å Si on rmete tos les vâ e vå (Vå-Xhvane, Belvå-dlé Måmdey, Spå, Ståvleu, Vå-dlé-Rozire + tos les -såt + Måtche), pocwè nén pol Viye Såme. Li mot Såme, c' est on walonijhaedje classike d' on vî mot (gayel, tîxhon, latén ?) avou ALME (come PALM = påme). Såme, c' est l' aiwe, pu on viyaedje lomé Såme. Après, les ritches on fwait l' tchestea [Salmchateau] et l' rilomer Såme. L' ancyin viyaedje divna Li Viye Såme. = Al Vî Sâm. A Ovifat (Å Vî Fa), li betchfessî å si prononce an. = On dit Al Viye San.me, A Sanme (A Salmchâteau). (Manfred Lejoly, [E165]) Co on côp, les djins di c' payis la, ki liront tos les å "â", ni seront nén sbarés.

11. -eye C' est ene cawete latene -iaca (da), nouzommint eployeye po fé les nos d' plaece el Walonreye, et bén ricnoxhåve. El dene -eye u -iye, (a pô près) erîlé avou l' walon do payis: Wegniye / Wagnléye / Sâmrêye. Insi, a Lidje, (Haust franwal), Måmdey, c' est ...Måmdey, a Måmdeye, c' est Mâmdî, a Ovifa, c' est Man.m'dî: c' est les troes prononçaedjes do betchfessî å, et les deus del cawete -ey (Waloniye / Walonreye). Mins vocial, ci n' est nén -iaca, mins -ara (gayel) = -arium (rilatinijhaedje) (ki dji n' conoxhe nén co): Mamdarium, fwait so ene aiwe, [Måmd], ki vént di Manderfeld (Måmditchamp), et ki s' lome asteure "Wåtche" e "F" la Warche, a Ovifa, "Wantche".

12. Grope ER + Cossoune. Li prononçaedje walon classike est ie-C (piede, viebe, Biernåd). Bertrès = Bietris (?)

13. Spa, Straimont, Spontin, Sclassin

Decidaedje: a vey pus tård.

Oc02/07 Sorwalondes.

1. fé ene lisse des sorwalondes do sistinme I = U (eter Sambe et Mouze) dedja passêyes: lumçon, munute, comufåt (?), pozucion, sintumint, Nådjumont. Et rifuzêyes: umådje, kulo, pårtucipe. Dji saye pol moumint: pupe; såçusse, camuzole.

2. sistinme di l' oyon "OU / O" (crosse). c' est des mots ki sont avou O e F. et li pus lådjes oyowes e walon. Les disfondowes avou OU vinèt do Coûtchant et d' Nonne, mins des côps, elle ont ddja moussî bén lon. dedja passêyes: boune, boun an, abounmint, moumint. dj' eploye voltî : evirounmint. dj' a rnoncî a-z atåvler:

3. sistinme di l' oyon "IN / AN". deus mots k' les sorwalondes avou IN ont beazebén moussî: etrindjî tchimpion + inglêye, triyingue. Vosse pozucion ????????????????? (dj' a sacwants côps ces deus mots la dins l' dierinne Aberteke). Vosse pozucion so des sorwalondes "classikes" des aprindisses: diminder, dinser... et les cines k' egzistèt ddja ås aschate picådes, u a Bertrès: tchindjî, plintche, plintchî, mwintche (mantche), emwintchî... Des cis ki serént erîlêyes avou l' sistinme F. EN = W. IN. Infén (enfin) cinte, cintralf, cintravant sins rovyî: inglès, Inglutere (erîlé avou l' inglès, ENG, mins nén avou l' francès ANG). Tins k' on est dins les payis: -lande (sol piceure di Nouve-Zelande) = Olande, Irlande, Growenlande. (gn a des sorwalondes avou INDE, ki dj' a mi-minme eployî sacwants côps).

Et etrandjî ?

Decidaedje: etrindjî, boune, boun an, abounmint, moumint, tone [barrique], tonea, etoner (edjaver), tonwere [tonneau, foudre], come.

Pont d' decidaedje souner (soner).

Oc02/08 Ôtes cas do sistinme eur / ur (Nameur / Namurwès)

Nos djhéns, å dierin raploû; ** sacwès nén decidêyes, a tuzer pol côp ki-vént: vey si l' sistinme eur/ur (eg: Nameur, namurwès) si pout eployî pô d' ôtes cas, corwaitaedje a fé pa PS. Oyi, taijhoz vs !!!! 1. eur / ur ça deure; ça deurrè; futeur, futurrece / ça duréve, durant u nén durant; futurisse. 2. ine / en [èn'] dji copene, dji copenrè, ene copinreye / copiner, copinaedje, copineu. 3. inte / èt marinde, tcherpinte, inte; mareder; tcherpetî, etcherpeter, etcherpetaedje, etur(prinde). 4. îr / èr pire, pirreye; i cwire, i cwirrè. / peri, peret, perire, Peron; cweri, cweraedjes, cwereu, ricwerances. == cloyowe silabe (å coron u å mitan) == pus dvantrinne voyale. (eu, in, î, in') == drovowe silabe (å mitan) = pus drîtrinne voyal (u, è, è, èn')

Oc02/09 cwénze.

acoird direk so "Rifondaedje".

Decidaedje: cwénze

Oc02/10 Rissaetchaedje des tchapeas: -ive / ive; zebe.

Nos scrijhîs, e dierin raploû: * les tchapeas: li rîle do raploû di dvant (pont d' tchapea so e, i, ou, u pa dvant "r" et "y") a stî elårdjeye po ces letes la pa dvant doûce cossoune (b, d, dj, g, j, jh, v, z): Lidje, live, libe, tigue, shijhe,... et cwè po les cawetes do DEE des viebes del 2inme eyet 3inme sôre ? Dji lodjive Dji netyive ??? U disfafloté ????? (dji lodjive, dji netyive). On-z a radjouté li E al djivêye des disfaflotåvès voyales == et cwè pol cawete do DEE del prumire sôre ? dj' aléve == dj' aleve ??? On zebe ? (u on zêbe ???)

Decidaedje: -ive; éve; zebe.

Oc02/12 mî / mia.

Prind on les deus come sinonimes, oudonbén fok mî, pus lådje oyowe.

Decidaedje: mî + mia.

 Oc02/13 -eyreye / ireye.

viebes avou l' cawete -C + ter (biyter, platchter) codjowés come boerler futeur: i biyteyrè, i platchteyrè = parint avou -reye = eyreye, rissimplifyî e -ireye (come a Vervî) biyter = biytireye platchter = platchtireye. = parint avou -resse = eyresse u iresse. platchteyresse, platchtiresse, platchtresse ??? fé ene djivêye di ces mots la ki sont dedja e motî.

Decidaedje: ???

Oc02/14 Riwalonijhaedje des mots francès avou -erme.

On a pår ene viye piceure walone: fer, tofer, fernuk... k' est li rzultat do mot latén k' a dné ferme, fermement e francès (u on vî rwalonijhaedje di ces mots d' francès la). Dj' a-st atåvlé deus mots a manaedjî sifwaitmint dins l' motî d' may: spere [sperme] epidere [épiderme]

Decidaedje: spieme, epidere, pachidere.

Oc02/15 sicrijhaedje del loyeure -st.

Dji m' aveu-st adu di rsaetchî li T a on viebe codjowé, divant li loyeure -st (end a dipus d' 35 dins "Mignolet") Pablo ls a rmetou.

Pablo: Mi dji n' so nén po candjî les mots, såf pol prumire voyale cwand elle est spotchåve (dji sreu minme po scrire tofer "est" el plaece di "e-st")

Adon: I gn aveu-st e l' cour / I gn aveut-st e l' cour.

Pablo: Dji sreu pol deujhinme.

Lucyin: dji vou bén, po n' pont aveur di rujhes avou l' ricoridjrece.

Decidaedje: I gn aveut-st e l' cour; il est evoye.

Oc02/16 adonpwis

on rdoblon francès walon, coinrece do Payis d' Lidje, ki rvént tofer. a rfonde dizo l' cogne walone "adonpu" ?

On poreut wårder les cwate foûmes: pu, pwis, adonpu, adonpwis

+ poy / adonpoy.

Decidaedje: pu, adonpu, adonpwis.

Oc02/18 viebe F. -ier == W. yî

C' est des viebes k' on vnou la nén si lonmint e walon Lorint a fwait ene sôte especiåle por zels, (li 3inme sôre), veyanmint k' i s' maxhèt, a Lidje abou les 2inme sôre nètî, spepî. metans "studyî", ki parexhe tot naturel a Pablo, por mi, c' est ddja on rwalinijhaedje. A Transene, on-z a copyî l' cogne francesse: studjer. Tipike eto: "maryî" k' a cåzu stî rcopyî do F. pattavå ôte egzimpe ki dj' véns d' toumer dsu: cotraryî (contrarier, contrârier). [oublier] li Coûtchant walon ricopeye cåzu l' F. roubliyî; li lidjwès wåde li "OU" a pårti do F. u do Picard: rouvî. Gn a k' l' Årdene (et nameur ?) ki wårdèt çou ki m' shonne esse li rfondowe erîlêye: rovyî.

Oc02/18 viebe F. -ier == W. yî C' est des viebes k' ont vnou la nén si lonmint e walon Lorint a fwait ene sôre especiåle por zels, (li 3inme sôre), veyanmint k' i s' maxhèt, a Lidje, avou les 2inme sôre: nètî, spepî.

Cisse sôre di rawete fwait des problinmes, ca l' limerotaedje n' est pus l' minme ki po les groupes "tradicionels" eployî dins d' ôtès croejhetès par egzimpe. Dj' atåvele di rlomer les 2e et 3e sôre da Lorint et 2-a et 2-b, come çoula les sôres 1, 3 (4e di Lorint) et 4 (5e di Lorint) ont l' minme limerotaedje ki dins les ôtes studiaedjes des viebes. Ça mostere ossu ene miete mî li stroete relåcion k' i gn a inte les sôres 2-a et 2-b Cwè ndè pinsoz ?

por mi, c' est kine. Dj' end a d' keure.

Decidaedje: ????????????

Oc02/18 b sustantifs F. -ier == W. î

lancî, cotchî, djanvî, fevrî, etrandjî (vî F. étrangier), oficî, cavayî.

disfondowes: Lidje: lancer, cocher, djanvîr, fevrîr, etrindjîr, oficîr, cavayîr

disfondowes: ôte pårt: lancier, cocher, janvier, fèvri / fèviè, etranjér', cavalier.

Foû-rîles:

tchandlé (?) / tchandlî (Beaucarne)

singlé, colé / golé (di biesse), pilé (d' cåbaret, sitamon), solé (botkene).

Decidaedje: -î såf: singlé, colé, golé, pilé, solé.

Oc02/20 Codjowaedjes di "bate, mete, fote, spåde...."

å prezint, Lidje, et pacô l' Årdene prononce li dierinne cossoune: dji bat', dji mèt', dji spåd', dji fot' mi camp. Après Châlerwè, ele tchait todi: dji mè m' marone, dji ba m' feme, dji fou m' camp, dji spå d' l' aiwe, dji cou les ceréjhes. Come dji l' aveu ddja fwait po "dispåde" http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/dispaude.html dji rfondreu voltî avou "dji bate, dji mete, dji code... http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/code.html po-z erîler avou ds ôtes viebes del 5inme sôre, come rexhe: http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/rexhe.html Po vosse goviene, a Transene: on-z a prin les cognes come e francès: dji met ma tchmijhe, dji cwèd ås frambåjhes, dji fous m' camp... Mins, a l' imperatif, on rôt les fômes avou ene cossoune å dbout: Foute tu camp (si c' sereut "fou", on-z ôreut "Fou t' camp") Bate tu co, la, tot alant a scole ! (= ni t' bate pus) (s' gn åreu nén T, ci sereut "Ba t' co." == Li "T" pôreut esse ene essegne d' on vî codjowaedje, et pôreut espliker les fômes come "téns-t tu bon !" (ALW 2 p. 73) pa stindaedje so ds ôtes viebes.

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/21 disk' a / emon / trin (-én)

S' a-t on decidé po "disk' a" ? dins les scoles do Noû-Lovin, gn a co djusk' a dins: nl-oi.html nl-plaece-addjectif.html ôtmint, mete ça pol raploû d' octôbe.) li shuvaedje DJ S K fwait ki c' mot la est sovint spotchî u rfrancijhî : "sk' a" "jusca" disk' a est åjhey a prononcî.

"amon" est l' pus lådje oyowe. "emon" est pår etimolodjike (emon Pablo = e "mansus" Pablo, e måjhon Pablo), et erîlé avou l' traitmint del betchete e- <= a- (amantchî / emantchî). Il est wårdé té ké a Nameur, purade k' a Lidje, çou ki mostere ki minme Lidje, gn a yeu des poûssêyes di clintcha viè les fômes lorinnes / bourguignondes (èn ôte egzimpe, c' est "egolina" = "agolina").

dj' a motoit trové ene boune piceure po vey si les mots avou "-in" al fén si dvèt rfonde avou "-in" u "-én". el Hesbaye (et les mots sont dins li Haust franwal), ça a l' air d' essedes -egn avou li rfondou -én: pårègn, tèrègn. mins "trin", ca "etrinner", etrinneu (come dierin, dierinne). Gn a pont d' "trègn" dins Haust.

Decidaedje: disk' a, amon.

Oc02/23. Viebes en C-iner / C + ner.

Ene clapante rexhowe po-z erîler

1. les dobes efinitifs: tuziner / tuzner, mouziner / mouzner?

2. les dobes edicatifs prezintreces: dji tuzene / dji tuzneye

Accepter deus rfondowes a l' efinitif:

li fôme avou -iner si codjowe erîleymint come copiner: i tuzene, i mouzene.

li fôme avou -'ner si codjowe erîleymint come boerler. - i tuzneye, i mouzneye.

Mins ça n' va nén po les viebes avou C + C + iner (djåspiner), ki n' polèt nén aveur ene fôme 2 = foû k' el codjowaedje 1. = dji djåspene. Ça n' våt nén les poennes, vormint, di fé ene novele troke di viebes po deus pelés et troes tondous di c' nindje la !!!!!

Languages always evolve towards greater simplicity (ene fråze foû di mes scole d' inglès del 4inme d' umanités).

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/24. Viebes en C + (R, L, N, T) + er.

Vey si on pout fé ene grande rîle so c' piceure cial:

1. les viebes avou C+Ler: 2 sôres di codjowadjes a-z aprinde (et a mete dins l' fond di dnêyes, et dins les motîs).

a. = sôre a ristitcheye voyale: modele shofler.

b. = sôre a moyeye cawete: modele boerler.

2. les viebes avou C+Rer (mostrer) = ristitcheye voyale: modele shofler.

3. les viebes avou C+Ner (hacner, bracner) = sôre a moyeye cawete: modele boerler.

4. les viebes avou C+Ter (xhilter, tchicter) = sôre a moyeye cawete: modele boerler.

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/26. Djivêye des mots avou AE.

warmaye: atåvlé sins AE (wèrmaye foirt coinrece + parintêye avou warnu). retåvlé avou ae (djivêye 16) Lorint n' est nén po.

avou AE (djivêye 16:).

sicoles do Noû-Lovin: raece.

Decidaedje: warmaye, waeyén, waeyén-tins, waezon, raece.

Oc02/27. rifondaedje di "airtchî / êrtchî"

A-t on dedja decidé do rfondaedje di airdiè erdiè, airtchî / årtchî, pair (park, aireye = cwåré di yerbêyes dins on corti), arvô [cintre, arcade]. Tos ces mots la ont "-arc" dins les pareys a zels e francès.

Gn a eto årbalesse, årbalestrî

gn a eto l' novea mot pairmete [horodateur], riwalonijhaedje do belje "parcmète" (dedja å motî).

Est çk' on stind l' sins di "pair = aireye" a [park national, park à gibier] ?

Decidaedje: airtchî, pair, airdiè, årbalesse, årvô.

Oc02/28. Ké voyale (I, U, E) ?

(sovint des mots avou on halcrosse E e francès, ricalkés).

1. dins rislî, ristea, risteler / ruslî, rustea, rustuler / reslî, restea, resteler. (F. ra-).

2. dins guirnî, guirzea, guirzale, guirnouye / gurnî, gurzea, gurzale, gurnouye / guernî, guerzea, guerzale, guernouye (F. gre-). 2b: curton, kèrton / crèton gurnåde, guèrnåde / grènåde. + rl a: betchete contre (contremasse, contrumasse, contrimasse / contermasse).

3. dins l(i)ver, criver, l(i)çon, r(i)clame / l(u)ver, cruver, l(u)çon, r(u)clame / lever, crever, leçon, reclame (F. cre-, le-, ré-).

4. djimi, simer / djumi, sumer / djemi, semer (F. gé-, se-).

5. Sint-Sacrimint, Notri-Dame, betchete contre- (contrimasse, contribate, contribouter), cawete -dimint (droldimint, cråndimint) / Sint-Sacrumint, Notru-Dame, betchete contru- (contrumasse, contrubate, contrubouter), cawete -dumint (droldumint, cråndumint) / Sint-Sacremint, Notre-Dame, betchete contre- / conter (contremasse, contrebate, contrebouter / contermasse, conterbate, conterbouter), cawete -demint (droldemint, cråndemint), (F. -e-)

6. s(i)cret, s(i)gonde, s(i)ringue / s(u)cret, s(u)gonde, s(u)ringue / secret, segonde, seringue

7. risponde, risponse, si rispoizer / rusponde, rusponse, si ruspoizer / responde, response, si respoizer /

8. (bizogne; bizwin) / buzogne, buzwin / bezogne, bezwin.

9. erignî / eruni / ereni

10. birteke, abirteke, ebirtaker, abirtale / burteke, aburteke, eburtaker, aburtale / berteke, aberteke, ebertaker, abertale.

Les pus erîlêyes, c' est les prumires (voyale I metowe estô del voyale francesse E), mins ele sont foirt sitroetes oyowes. Pacô, dji n' sai s' elle egzistèt ddja.

Les troejhinmes sont les pus lådjes oyowes, mins ele ratrapèt afeye, avou l' disfaflotaedje, on scrijha li minme ki l' ci do francès (todi ene miete araedjant pol ci k' a dins s' walon, des disfondowes tipikes). Al copete do martchî, on piede sacwantès piceures walones, come li spotchadje del voyale: l(u)ver, l(u)çon, r(i)clame.

Dabôrd:

Pôreut on fé ene rîle po tos ces mots la, et motoit ds ôtes ?

Mi, si dji m' schoûtreu, dji prindreu cobén li voyale U.

Vos alez dire, come M. Vray, ki dji pretche po m' tchapele (a Transene, c' est tos U, apus ki po sèmer, djèmi et crèver, rèclame.)

Oyi, et ci sereut eto ene pitite bistoke a l' Årdene (cåzu tote l' Årdene a U come sipotchåve), k' a foirt rålmint des disfondowes da sinne ki divnèt rfondowes.

Come di djusse, gn åreut des foû-rîle: l(i)ver, r(i)clame, cawete -dimint;

Decidaedje: waire divizé. Ci n' est nén ene rîlêye unike !!!

dj' atåvele U po:

• gurnî, gurzea, gurzale, gurnoye, ruslî, rustea, rusteler (motî 11-02)
• contrubate (motî 11-02)

Oc02/29. codjowaedje di lere; vijhén, cerejhe

Date: Sun, 9 Jun 2002 13:14:43 +0200

From: Pablo Saratxaga <pablo@walon.org

 pr. : lé, lés, lét, lijhans, lijhoz, lijhèt, lejhnut

er. : lijha, lijhas, lijha, lijhîs, lijhîz, lijhît

er.d.: lijheu, lijheus, lijheut, lijhéns, lijhîz, lijhént

fut. : lerè, lerès, lerè, lerans, leroz, leront -- leress

cond.: lereu, lereus, lereut, leréns, lerîz, lerént

su.pr: lejhe, lejhes, lejhe, lijhanxhe, lijhoxhe, lijhexhe, lejhnuxhe

su.d.: lijhaxhe, lijhaxhes, lijhaxhe, lijhénxhe, lijhîxhe, lijhénxhe

imper: lé, lijhans, lijhoz

part.: lejhou, lejhowe, lijhant

Pol derivé avou -reye, i m' shonne ki ça dvreut esse "lejhreye"

Po les viebes del sôre -ixh, les derivés avou -reye wårdèt li "xh"; ça n' duvreut nén esse li minme chal ?

Lucyin: mins, i wårdèt eto li xh å futurrece: dji finixhrè. cial, ci n' est nén: dji lejhrè. = lereye.

Po les mots et viebes avou [ei]jh, dji voerè bén ejh dins les cloyowès

sillabes, et ijh ôte påt: on vijhén, ene cerejhe, on cerijhî,...

Lucyin: iva

Mins "on vijhnåve" (i gn a nén di dobe prononçaedje "i/e" po ç' mot la, mi shonne-t i; li rîle ijh/ejh atåvlêye c' est cwand les deus prononçaedjes egzistèt po d' bon)

Lucyin: neni, tant k' c' est po erîler, erîlans: = vejhnåve = vejhnaedje. Disfondowe el Basse-Årdene: vèjinadje.

Decidaedje: vijhén, vejhnåve, vejhnaedje, cerejhe, cerijhî, lere, lerans, lijheu, lereye, (re)lejhou, (re)lejhowe. Les Relejhous Namurwès.

Oc02/30. lune, vef,

(aprume), al brune, on brune mantea.

avou, come mwaisse rîle, k' i gn è doet nén aveur ene lete sipeciåle pol son "ë" e rfondou. Totes les pus lådjes oyowes avou "ë" (vëf ? fëme ?) ont des disfondowes avou "è" u "u".

Èn nén prinde "eu" po ces cas la, mi shonne-t i.

Decidaedje: lune, vef, feme, aprume, al brune

Oc02/31. nuk, nok, nouk ??????????

did la: nukete, nuker, enuker [nouer, complexer], enuca [complexe], efernuker, fernuke / nokete, noker, enoker [nouer, complexer], enoca [complexe], efernoker, fernoke / noukete, nouker, enouker [nouer, complexer], enouca [complexe], efernouker, fernouke.

Tiri vôte po "nuk" (pus lådje oyowe): [DL nok, nouk, VE noke, CI nuk, OW nuk, LN nuk].

Decidaedje: nuk

Oc02/32. boerler = ti boerleyes (nén êye).

Pablo ti balteyes

Lorint: baltêyes

Lucyin: neni, "balteyes" ca tos ces viebes la si codjowèt avou -iyes e mwints plaeces: metans a Transene: tu tchictîyes, tu cawtîyes.

ti respectêyes = respecteyes (po-z erûler, cabén k' i gn a dandjreus nou "tu respectiye", ca dins ces coines la, c' est : "to respekes"

Decidaedje: ti baltêyes.

Oc02/33 W: betchfessî scrijha (?)

rimetou po octôbe 2003.

Oc02/34 dene / denté, xhiner (dji xhene), dji sene: la m' siné.

degne/a

Dji m' dimande si l' prumîtrinne foûme [originelle] ni sereut nén putoit "dene" (come "cygne" fwait "cîne").

Çou k' est bén avou "degne" c' est k' on rtrove li "gn" dins les derivés; c' est motoit bén on rfrancijhaedje, mins tot l' minme pus lådje oyowe, et rwalonijhî pa rapoirt a on copiaedje setch come "digne".

dene / denté // dji sene ; vla m' siné; // dji xhene: ké laide xhinêye ! I xhinåde, li xhinåd ! (ça vout dire èn atåvla po rsaetchî

bråmint des gn = N

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/35 Ké voyale O / OU / U ?

1. djower / lower / alower

F. "ou" W. "o" (drovowe silabe) "ouw" cloyowe silabe : dji djouwe, dji louwe, dj' alouwe.

2. touwer, mouwer, rimouwer, souwer, rissouwer, tcherwer =

F. "u" W. "ou" (drovowe silabe) "ouw" cloyowe silabe : dji rmouwe, dji touwe, dji souwe, dji tcherouwe.

3. lomer, trover, plomer

F. "o" (nommer) W. "o (drovowe silabe) "ou" cloyowe silabe : dji m' loume, dji trouve.

Mins dji di ça et dji n' di rén.

Et si on fjheut ene seule rîle ???

On åreut motoit ene sifwaite rîlêye po les viebes del cénkinme sôre.

cori = dji cour; mori = dji mour; xhorbi = dji xhoube; rixhorbi = dji rxhoube.

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/36 Ké voyale i u è ? viebes avou -irer.

schirer, dischirer, coschirer: candjmint d' voyale come "copiner".

Pocwè n' nén erîler tirer (dji tere, dji terrè, i ternut) ? "tirer" n' est walon ki dispu waire (c' est on peur doblon di saetchî / haetchî). C' est des vraiys codjowaedjes coinreces do Roman Payis.

Decidaedje: schirer, dischirer, coschirer; dji schere, dji dischere, dji coschere

Oc02/37 dijh & shijh: li jh toume-t i ôte pårt ki dins di-set ?

dijh-set

dji véns di rcoridjî e di-set, di-setinme

iva !

Pablo: Dji sreu pol wårder tofer "dijh" (et shijh) et dire kel -jh pa des côps ni s' prononce nén, sorlon l' oyance do mot ki shût. Paski, pocwè fé ene egzepcion po "dijh-set" et nén po "dijh setins" ou "dijh sierpints",... ?

Lucyin: dj' a les pinses ki vocial, c' est todi l' minme mot padrî; les ôtes, i gn a des trokes wice ki li -jh a l' air di bén tni: dijh côps. Et pu, gn a seurmint co ene poûssance do francès, la k' on dit di-sept mins diz-neuf.

On pôreut dire ki dijh si pout scrire di divant les mots ki cmincèt pa S, Z, ç, et eco ?

A Transene, on pôreut dire: "gn a bin dîj çumintîres dins la comune". Mins nondidju, on direut "gn a pus k' chî çmintires" !!!!!!!!!!!!!!!!!

Fåt erîler !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Decidaedje: nén co dvizé.

Oc02/38 mots avou l' shuvion [séquence] fondant R + C + sipotchåve voyale + C <= C + C

dipårtumint, apårtumint, cerkuleu (fabricant d' cekes a tonea et d' ronds rêdjes), Årdinoes (disfondowe: Aurdinwès), cortijhea (Disfondowe: courtijê) <= dipåtmint, apåtmint, cecleu, Ådnoes (disfondowe: Audneus, aun'neus, augn'gneus), cotjhea (Disfondowe: cot'hê).

li minme aroke po les viebe del sôre 1b: ti boerleyrès u ti boelrès; boerleymint u boelmin ? (on-z a tchoezi les moyeyès cognes).

Decidaedje: ?????

Oc02/39 ocsidjinne, occitan

1.

Nén foirt erîlé, tot ça !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Dinltins, dji scrijheu occidjinne, mins on pôreut scrire ocsitan.

Profitans è po rfonde "Lussimbork; Lussimbordjoes"

Decidaedje: ocsidjinne, acsijhes, acsion, occitan, accint, accidint.

Oc02/40 trinner, ocsidjinner, djinner

est çu k' on wårde li bodje "inn", u ki ça dvegne -en- dins ene drovowe sillabe (sol piceure di tchinne = tchenea ?

e F. gn a deus diferinnès letes aî [traîner], ê [gêner], mins ça n' vout nén dire tcherete.

rexhowe 1: dji djinne, dji trinne; dji djinnéve, dji trinnéve, tchinnea, oscidjinnaedje

rexhowe 2: dji djinne, dji trinne; dji djenéve, dji trenéve, tchenea, oscidjenaedje.

Oc02/41 mexhon / mexhner; savon / savnêye; bracner; col(o)nijhî

mågré k' on n' a nén riti cisse rîle la pol rifondaedje di colonijhî (çou ki n' vout nén dire tcherete); i m' shonne ki c' est bén on clintcha do vî walon di spotchî li O dins ci mecanisse la. "bracnî" mi shonne bråmint pus "walon" ki "braconî".

Mins dji di ça et dji n' di rén.

Oc02/42 Les ristitchîs doblus (W) dirî F, P, M, et divant AI & IN

dedja acceptés: dins l' codjowaedje do viebe fé: dji fwai, ki dj' fwaiye; il a fwait bon; parints di fwait: sifwait, totafwait.

Parints nén ritnous (èn les fåreut i nén erîler ?): s' afwaiti (s'afaiti); afwaire.

Nén co passés al passete: afwait, fwait a mezeure (au fur et à mesure)

Ki dji n' sai pus si ça a ddja stî astoké: jamwais, metou come sinonime di måy.

E rîlêye di ratindaedje (pol rifondaedje do rfondou e 2020): mwaisse (accepté asteure astok di "maisse").

(dji va mete cial li mape di maisse / mwaisse)

Les mots acceptés paski c' est l' pus lådje oyowe, mins a-z aprinde po les Lidjoes et les Lovirîs: fwin, mwin, pwin dimwin, londmwin, samwinne?

Les ptits mots, ki pôrént moussî come sorwalondes: pwaire (di solés); dispwairyî, repwairyî, djermwin, wmai [pétrin] tch(i)mwin (ces deus mots la dizo assaetchance di mwin, dimwin).

*****

Astocas [arguments] po prinde totes ces fômes la (metans "mwaisse").

Les scrijheus ki l' eployèt: Bernus (Châlèrwè) (c' esteut li disfondowe di Châlerwè e 1860); el sicrît "moésse"; W. Bal, teyoricmint les scrijheus d' Djerpene; Baudrez, Spinosa-Mathot; teyoricmint les scrijheus avou l' accint d' Fumwè, Louis Baidjot, L; Mahin, P. Otjacques, Yves Gourdin).

Li djustifiaedje ki c' est eto ene fôme di Fumwè, li veye di France li pus lon erî ki djåze (djåzéve) on vraiy walon divreut esse prezinté po disfinde ci pont la.

Messaedje po Djan-Françwès Brackman:

Djan-Françwès,

Nos fjhans on raploû des rfondeus li 4 d' octôbe a 6 e et dmeye al nute a m' måjhon a Transene (voye di Viance); les ponts ki seront plaidés sont so http://rifondou.walon.org/tecnikes_kesses.html.

Si vos vloz dire li vosse, dipus k' on-z est d' fôs, dipus k' on reye.

Oc02/43 Les voyales do rfondou walon: a, â eyet å.

1. rissaetchî "â" evoye ? Gn a k' a scrire "diâle" come on l' sicrijheut divinltins: diale. Tos les ôtes polèt ridivni å (åy = oyi; Tchålerwè manaedjî come Ståvloe, et l' Viye Såm)?

Cwand dji scrî "diâle" e Feller, dji doe ddja l' aprinde, ca mi, mi prononçaedje et mi scrijhaedje "Feller normå", c' est djâle. Ça fwait ki, prononcî "djâle", eyet aprinde k' on screye "diâle" u "diale", c' est Piron parey et c' est l' minme diale !!!

2. "å" est on betchfessî scrijha ki vént do rmagnaedje d' ene voyale (a) ki dvént longue divant on R, L, N, shuvou d' ene ôte cossoune:

• arbus, arbre, arból = åbe.
• boje "mansus" + cawete -on = måjhon
• cawete -ard = -åd.

Asteure, a cåze do rfrancijhaedje, a pårti do Coûtchant walon, on-z a rtchôkî on R eyet li son "au" a ridivnou â (passadje do lingaedje walon typike eviè li patwès walon = kipité francès) åbe = ârbe; xhinåd = chinârd; båyåd = boyârd.

Après, les mots k' estént calkés do francès, avou ene troke AR + cossoune, on lzî meteut èn å (u èn â), mins wårder li R:

Mårtén, mårtea, Årdene, årmistice, årdjint.

Po cotinouwer, les trokes A + N metowes å coron, sont rcoprindowes come des trokes A + R + N: sotåne, dwåne.

Si l' betchfessî å est on soûmint do rfondou dins les prumîs cas, dins les cas d' après, ça dvént di pus a pus èn accint,

= i nos fåt tuzer, motoit pol côp ki vént, si on n' pout nén rsaetchî ene cåkêye di "å", (sotåne, dwåne, pårén, påråsse, måråsse, nåcionål).

Ces mots la serént scrît sins "å", avou 3 tchuzes di prononçaedje, tot ratindant k' les waloneus did dimwin decidénxhe li prononçaedje estandåd. sotaune, sotâne, u sotane; dwane, dwâne u dwaune.

Decidaedje: diale (?).

Oc02/44 Li betchfessî "oe": halcrossès rîlêyes.

[série incomplètes ou irrégulières]

1. Li prumî sfwait mot k' a ddja passé, c' est "tchoezi", si dj' el téns bén. A-t on relî li svierba [déverbal] tchoeze u tchuze (li seule disfondowe k' egzistêye) ?

2. Nén co atåvlé: li cawete "-oes" del rîlêye "bordjoes, Lidjoes, Ådnoes" (no des dmorants). Les deus grandès disfondowes -wè eyet -eu egzistèt podbon (bordjwès, Lidjwès, Årdinwès / bordjeûs, Lidjeûs, Ådneûs). = Namuroes. Li seule aroke, c' est ki li disfondowe do payis d' Lidje (Lidjeus) a stî replaecêye pal disfondowe di Nameur, pa "rnaneurijhaedje" (e Lidjoes, gn a yeu do rfrancijhaedje (boucher, chake), do picårdijhaedje (clokî), et eto do rnameurijhaedje, tos lingaedjes veyous, pacô, come rivalorijhants).

3. codjowaedje di "vey", "boere" et "croere". http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/vey.html; http://lucyin.walon.org/codjowaedjes/boere.html

Li seule aroke, c' est ki, a Lidje, les fômes "dji beûvéve" ont stî replacêyes pa les disfondowes del Viye Såm: "dji bûveu", pu påzès rfrancjhas "buveu". Sifwaitmint e mwintès plaeces. Gn a fok Nuvele (wårdiveus) k' a mintnou les viyès disfondowes: dji bwèvou. Po "vey", minme Nameur est erîlé: dji vwèyeûve, dji crwèyeûve. Po "croere", Lidje a prin li Meytrinne disfondowe avou è: dji crèyeu.

4. soer ? Gn a ene cénkinne di mots avou ç' bodje la: soer, bonsoer, soerêye (ene seule disfondowe avou -wêr-, riwalonijheye di -wâr-), eyet soerinne (disfondowe Meytrinne avou -è-: sèrin.ne), irsoe (èrsè, èrso, èrsë) [hier]. Tos ces mots la sont ddja å motî (nén avou OE). L' ahike, c' est k' n a nole disfondowe avou "eû".

Sorwalondes

Les sorwalondes AN / IN (les fômes e rodje ont passé). Les sorwalondes sont tipikes des rcåzeus raprindisses, et normåles dins l' payis picård, pacô e l' Bassårdene, disk' a Bastogne. Li francès a AN.
 

Rem. Walonijhaedje normå F. EN = W. IN (mins l' walon do 20inme sieke a des fômes avou AN).
 

Les sorwalondes O / OU (crosse / crousse) (les fômes e rodje ont passé). Les sorwalondes sont d' Årdene Nonnrece et des aschate walon-picård (El Lovire), pacô rimontêyes disk' al Hôte Årdene (Måmdeye). Li francès a O.
 

Les sorwalondes I / U (minute / munute) (les fômes e rodje ont passé). Les sorwalondes sont d' Eter-Sambe et Mouze et Braibant d' l' Ouwess; li francès a I. Dins l' motî franwal da C. Denis, ele mete les deus fômes, astok di l' ene l' ôte (batimint, batumint).
 

sorwalondes ki wårdèt ou ki remetet li "S" lat"n (ki s' a pierdou e francès eyet e picård mins nén dins ds ôtes laténs lingaedjes)
 

Tot spepiant li pitite croejhete

(modêye 0.2, 2001)

(adire avou les dujhances d'asteure.)

1. Coridjaedjes pattavå.

(Lidje, scrijhaedje, live, Bibe, Mouze, diloujhe, poujhî, coujhene, evnd).

2. les letes: les letes do walon:

3. deus cawetes u coron d' viebe diferinnes: êye & eye

4. H prumioule

5. ch n' egzisteye cåzu né e rfondou. Cwè wårder come ch ?

• -les epronts å picård k' on moussî pår e walon avou on sinse diferint: cachî calké avou l' sinse di "cwerî (après) (mins e walon cachî = tchessî); muchyî calké avou l' sinse di "catchî" (mins e walon muchyî = moussî).

6. j parey et sifwaitmint:

7. sh. rachèner = rashonner; rishonner shonner, shabot, ashir, rashir.

8. coujhene et codjowaedje di "cure" (nos coujhans).

9. C divant a, o, u + divant cossoune

10. OENN miner, mwinrner = moenner, voenne, moenne, pormoenner, avoenne, patrimoenne

11. oû ni si scrît nén divant jh, z?

12 Un: djun, djunner, brun pôreut esse brune (eto a l' omrin) come vete (omrin & femrin). "commun" n' est nén walon; c' est on mot k' i gn a pattavå dins les nos d' plaece: les Cmons, li Cmin (shût l' årtike on / in), femrin: comogne, cumine, comène. = e rfondou, ça dvreut shuve ON / ENE = on cmon scrijhaedje, ene kimene rîle; å mitan do mot -ène = -in- = kiminå (des bwès cminås). (moyén / moyene / moyinådje; fén, fene, des finès bokes)

13. rîle rûle

14. pont d' foû-rîles po dissipotchî le S + Cossounes des mots calkés rwalonijhîs: sipeciå / especiå; siprine / esprine (sprint)

15. Les croles:

16. aduri adurixhmint

17. di-st = dit-st; e-st = est; avion, biyolodjeye

18. noûmots

19. Sacwants rfondaedjes

20 Addjectifs

20. Rimetaedje rilatif [suerlatif absolu]

21.

22.

23 Prezintreces nén definixhantes

24 Prezintreces di dmande.

25 pronos.

26. A mete ene sadju après nos & addjectif

les nos addjectivreces

il est leu (rustre),

il n' a nén stî tchén avou ses vårlets (ingrat)

Come il (elle) est co efant (gamén, gamene påpåd) po si ådje.

"biesse" esteut dandjreus on sfwait, mins est rsintou asteure come on vraiy addjectif jusk' il a dné èn adviebe biesmint.
 
 

27. adire inte cine (motî) cene (croejhete): cene est pus erîlé

28. sorlon ene viye bate di dvize, do Tiri Dumont.

29. pronos rahoucresse

30. Egzimpe di l' emantchaedje tike po "de distance"

32. limeros

33. viebes 4inme grope

33 Indicatif erirece nén durant (passé simpe)

34. Codicioneus

Si vos prindrîz asteme la k' vos rotez, vos n' vos spitrîz nén.

35. Viebe do cénkinme grope avou dobe pårticipe erirece omrin

rimåke: dobe viebe shure/shuve (et reviés rishure (shure cor on côp), porshure); les ôtes viebes ni sont nén aloyîs a shure: racsure, acsure,... riçure.

36. Les dobes infinitifs

A rilver: infinitif e -eur

valeur, faleur, v(o)leur, p(o)leur, saveur, aveur (F -oir) oizeur (F oser)

37. [temps surcomposés]

Cwand il a yeu-st avou tot fwait, i s' a rtrové tot seu.

(Transene cand il è yu oyu tout fwait)

38. esse & aveur.

39. rastrinde li nombe di codjowaedjes

Avançmint do rfondaedje.

(Back index par sujet) Alans rzè a l' edesse des sudjets.

(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje.

(Back textes en wallon commun) Ralans sol pådje des scrijhaedjes e rfondou walon.