Amon nos ôtes, ça n' est nén bén veyou do dmorer tot seu. Vef? Vî djonne ome? Kindale! Come on travaye li tere por leye diner des frutiaedjes, i fåt travayî les femes! I fåt des bresses po foyî les cortis... Des mwins po-z aidî po cwand on serè vî - li mî, ça sereut co des mwins et des bresses sins boke! Mins on n' a rén sins rén... Dwô? I fåt ossu k' les tenès ritchesses k' on-z a passexhe a ene sakî ki poite vosse no.
Vint deus ans! C' est l' ådje ki, po bén fé, i faleut k' dji m' trovaxhe ene comére... On s' viereut a catchete. Po dire li veur, tot l' monde el såreut. Les parints les prumîs! Soeye-t i k' i fjhèt comprinde do côp ki l' comere ou l' galant nelzî plait nén... Soeye-t i k' i leyèt fé... et s' mete a carculer dins leu tiesse çou k' on mariaedje elzî pôreut bén rapoirter ou fé piede. I l' sårént bén tertos! L' acostumance, portant, vout k' on s' catche dins les prumîs tins. Insi, si les galants ni s' plaijhèt pus, ou k' les parints dijhèt åwe, l' afwaire ni fwait nén trop d' brut. Après ki l' valet, li båshele, les parints, les grands-parints, li curé, - eyet totes les djins do viyaedje! - ont consinti... todi sins rén dire... li djonne ome pout bén dmander po-z aler shijhler amon l' djonnete. Adon l' afwaire est fwaite et gn a pus mezåjhe di s' catchî po carculer.
Les djonnes omes di Lene, onk a onk, s' avént acoplé åzès djonnès comeres. Mi, dji n' î tuzéve nén co: « il est ene miete sondjåd », k' i dijhént les pus djintis; « ene miete sol doûs! Come tote si famile! », s' apinse les pus metchants. C' est l' vraiy ki dins mes djins... Des doze efants ki m' man aveut metou å monde, i n' è dmoréve pus k' troes! Mi sour, ene grosse comere troes ans pus viye ki mi... avou des noers sourcis... des mwins come des paletes... on coir come ene bodje... Les canletes racontént k' elle aveut retchessî avou ene fotche li seul djonne ome k' aveut jamwais tourné ene miete åtoû d' leye! Dji vou bén tchair moirt! Tot l' monde si taijheut: li galant, nén fir,... mes parints, disbåtchîs... et m' sour, waeraxhe! Bén decidêye a n' si jamwais leyî djonde d' on måye! Tant k' a m' fré, èn an pus djonne ki mi, i n' esteut nén ttafwaitmint come èn ôte... A pårt mode nos deus vatches eyet soyî l' foure, i n' lyi faleut rén dmander. On dmey doûs, cwè. Et come gn aveut pont d' djonne comere di bardouxheye dins l' viyaedje a ç' moumint la, ki ses parints et les minnes s' årént metou d' acoird po les aclaper eshonne, i n' faleut nén sondjî a lyi trover ene feme.
I n' dimoréve pus k' mi. Ene miete drole, mins nén ttafwait loigne. Est çki dji' n' aveu nén parvinou, tot seu dins l' famile, a aprinde a lére et a scrire? D' abôrd come èn efant d' curé!... Po dire li vraiy, mes parints s' dimefiént ene miete di tot ça... Mins est çki ses bresses ni sont nén bons? Est çk' i gn a des bolets pa dzo? Est çk' i n' est nén stocaesse? Est çk' il a jamwais stî malåde po dire?
Nos n' î aléns nén trop sovint, did l' ôte costé d' Mouze. On-z aveut oyou cåzer d' ene frontire ki londjive l' aiwe... ou ki passéve pus hôt... ou k' aveut passé ene pixheye pus bas, do costé do Vî Tchestea... on n' saveut pus. Mins on continouwéve a s' dimefyî. Po si an cas...
Dj' aveu passé l' aiwe avou m' barke et monter so les dzeus, d' abôrd tot
djusse pa dvant nosse cahute; gn aveut drola ene waide tote griblêye di
bons tchampions... Li vete des yebes esteut caflori di ptits blancs tchapeas.
I faleut fé raddimint! Nén esse veyou! Mi respe acrotcheye å ployant di
m' bresse, dji codeu al vole, sins rlever m' tiesse... A tchaeke côp k' dj' aveu
tot fwait di rnetyî ene pitite sitindêye, ene pitit ascôxheye... Pate a pate,
dji rmontéve li pasteure e catournant. Å moumint ki dj' arive al copete, vola
k' dji m' ritrove... Buk a buk avou ene båshele! Ele rodjit d' on plin côp!
Pu, ewaerêye li comere!, ele lait toumer s' panî et peter å diale tot
rlevant ses cotes.
- Ê! Tårdjîz! k' dji creye, tot prindant m' randon po cori après. Mins la
k' dji ride dins les yebes! Co totes frexhes di rozêye! Et m' prinde mes pîs
dins l' respe del båshele! Dji m' ratrape so mes mwins... mins m' respe est
stårêye eto... Do côp - åwe! - tot doûs, la, valet! - dji state po tuzer...
Et si ele sereut evoye cweri les djonneas d' Dreri por zels mi foute ene
dispoûslêye? Dji m' voe ddja rintrer a Lene! Rascovri d' bourseas! On noer
ouy! Mes lokes coschirêyes... I våt mî l' lever...
Dj' a ridschindou l' paxhi eyet rmoussî e bwès k' on tchén n' åreut nén
levé s' cawe! Vola l' pîssinte ki shût l' richot... Ké nozé mouzon tot
l' minme... Ki s' cotoûne... Et ses ouys sibarés! Come il estént spitants...
Ki dischind... Et ses mwins ki tressinént!... Vo m' la ddja cåzu a mitan
voye cwand - petård! - dji m' rind conte ki dj' a stî rovyî m' respe!
Rivni sins åbussons, c' est esse brutyî po-z aveur pierdou ene matinêye a
n' rén fé. Rivni sins l' respe, c' est esse brutyî deus côps... rén a fé:
i fåt rmonter. Et pus, elle est motoit rivnowe... Et s' i gn a ene binde
d' araedjîs a mes trosses? I n' dischindrént nén si bas, dandjureu! Dji
rmontrè todi djusk' å boird do bwès... et taper on côp d' ouy sol paxhi
po vey s' i gn a do dandjî.
Dj' arive... Djus d' alinne... Elle est la! Tote seule! Tot corwaitant åtoû
d' leye, elle arive al plaece la k' nos tchampions sont spårdous. Elle
comince a les ramasser. Mi mostrer? Laid diale ki t' es! Ele courreut evoye
eco on côp! Vaila! Li bwès fwait ene inglêye et tourner... Dji såreu vni tot
près d' leye sins m' leyî vey. Tot corant a baxhete dins li spexheur do bwès,
dji londje l' orire... Di Dioss! Riwaite eyu çki t' mets tes pîs! Rouf!
Dj' aroke dins les ronxhisses... I s' raclapèt åtoû d' mes pîs come on cep -
po m' ratni, dj' apougne ene coxhe di noerès spenes - taeyantes come des
couteas... Sins prinde asteme å song ey al broûlante coixheure... Dji xhore...
Vo m' la dins s' dos. Dji potche el waide! Tot d' on côp, dji m' sin tot
honteus d' aprotchî insi d' ene båshele! Ki va surmint prinde peu! Tot
biesse, dji m' arestêye a mitan voye eter l' orire eyet l' copete, wice
k' ele ramasse ses åbussons. Di tins-in-tins, ele riwaite li bwès, pa dvant
leye, po vey s' i gn a nolu ki vént... Dji n' a nén yeu l' tins do
m' dimander cwè fé: elle a dvou sinti ene sakî dins s' dos... Ele s' a
rtourné et criyî on côp. Si respe a co tcheyou... Ele mi rwaitive; ses doets
s' croejhlént et s' discroejhler, so si schô... Dji n' saveu cwè fé
d' mes mwins.
- I n' fåt nén aveur peu! di dj', po k' ele n' evåye nén.
A djnos, ele ratake a ramasser.
- Dji m' vos va aidî!
Ele si djoke... Ratake...
- C' est di m' fåte, di dj', d' ascropou pa dvant leye.
Dji ramasséve avou leye et dj' aveu peu k' mes doets n' djondénxhe les
sinnes... Cwand elle a veyou m' mwin plinne di song, ele l' a pris dins
l' sinne, sins moti. Pu, elle a metou deus ôtes doets e s' boke et netyî
m' côpeure. Tot d' on côp, dj' a yeu tchôd dispu mes årtea djusk' a mes
orayes. Dji waitive do rimpli mes narenes di si odeur: ene hinêye di tchår,
di tchåleur, di souweu...
On côp l' panî rimpli, elle a peté å diale sins m' aveur dit on mot. Tot
poenneus, dj' a ridschindou après Mouze. Gn aveut rén dins m' tchena.
Di ç' djoû la, dji n' a pus compris çou ki m' arivéve; dj' aveu tot l' tins come on pwès so m' pwetrene... on nouk e m' goidje! Dji n' parvineu pus a tuzer comifåt! A tot côp bon, fwai çou k' ti vous, li sovnance do frisse mouzon del comere di Dreri si vneut stitchî dins mes pinsêyes... Mi coir mi fjheut må, come dj' åreu stî côpé a deus bokets...
Sacwantès anêyes après - ti vierès - dj' aléve lére des monceas d' romans ki splicrént so des cints d' pådjes çou k' dji n' parvineu nén a rasserer dins deus troes fråzes; dj' aléve discovri ki ç' sintimint la a on no. Atådje! On no k' nozôtes, a Lene, nos n' conoxhéns waire... Ci n' esteut nén on djeu po les minåbes, l' amour.
Mi coixheure a m' mwin mi fjheut sofri.. Portant, djel riwaitive tot bablou, come dj' åreu volou k' ele ni si rfreut måy! Si mwin aveut passé dsu! Doûce pitite sori!
Insi, i faleut ki dji feye tot l' contraire des ôtes! Dji n' m' aveu jamwais rtourné après ene båshele, et vola ki dj' esteu amoreus d' ene comere ki n' m' aveut nén ddja dit on mot! Do tins k' les cis di mi ådje s' amuzént sérieuzmint! Sins nole sotreyes! Sins cåzer d' amour et totes ces biestreyes la... Et po n' rén arindjî, ene båshele d' èn ôte viyaedje! Houte di Mouze! Ene etrindjire!
- Dji sai bén k' c' est l' såjhon, m' fi, end aléve-t ele mi mame,
mins dj' end a ene miete mi sô, d' mindjî des tchampions tos les djoûs...
Di pus, gn a bråmint di l' ovraedje chal el cinse...
Mins gn aveut rén a fé: cåzu tos les djoûs, i faleut k' dji purdaxhe
mi barke, passer Mouze et rmonter å paxhi po... Est çk' ele vénrè?
Enute kéke feye...
La co bén k' elle a raparetou dvant l' difén del såjhon des åbussons...
Dji n' a måy seu s' elle aveut rivnou rén k' por mi... Ou d' astcheyance?...
Ou paski s' man lyi aveut dit: « Torine, alez cweri di cwè fé ene
fricassêye po vosse pa et vos frés! »?... ou « Torine, alez rvey li
djonne ome di Lene! Il est tins k' vos vos maryîxhe! ». Todi est i k' djel
a rveyou... K' ele rivneut... C' est k' dji n' lyi displaijheut nén d' trop,
d' abôrd...
- Comint çk' on vos lome?
- Torine... Et vos?
- Justin.
Nos rimplixhéns nos panîs tot cåzant ene miete di vatches et boûs, ovraedje,
paskeyes di nos viyaedjes...
Å nute, cwand c' est k' dji n' aveut rén a fé, dji gripéve dins on vî crawieus pemî stitchî al fene copete d' on tiene, pa drî nosse cassene. Did la, s' i fjheut co clair, dji veyeu les sacwantès cahutes di Drêri... Nén si lon erî! Torine m' aveut splikî dins kéne måjhone k' ele dimoréve; tot rwaitant di ç' costé la, djel croeyeu vey oister l' tåve après soper. «Elle sait k' dji so-st a l' awaite - ki dji m' dijheut - eyet s' cour toctêye pus rade! » Djel veyeu sôrti po dner a mougnî å tchén... Serer l' poite do ståve... L' ouxh del måjhon... Monter sol plantchî... Adon! Ele si disbiyive po s' coûtchî... Djel veyeu! Ou c' esteut tot come! Totes ces merveyes la ni s' passént nén si lon erî... Mins inte Lene eyet Dreri, gn aveut l' fonde roye ki Mouze aveut schavé.
- Djans, m' fi, vos vos foutoz d' mi, dandjureu, vos savoz bén
k' i gn a pupont d' åbussons asteure!
- Dji m' va al pexhe, d' abôrd!
Kéne five pol pexhe, tot d' on côp! d' abôrd ki dj' aveu on moumint d' libe, dji
dischindeu a Mouze...
Ca gn aveut nén moyén di s' vey a Lene! Ni a Dreri! Ni a droete ni a gåtche
di Mouze! Mins i gn aveut todi moyén di s' vey dissu Mouze, d' abôrd. Nén
biesse, la, mi! Leye ki nos aveut fwait sofri tot nos tnant lon erî onk di
l' ôte, elle a divnou l' plaece ewou çk' on s' ritrovéve... Li schô ki
nos rçuveut, gråce a ene nassale... Amwinnadjeye s' i vos plait! K' on
s' î sepe muchî...
C' est la k' nos ns aléns mete e coete, a tchaeke côp k' noste ovraedje dins
nos cinses nos leyive ene hapêye di libe: ele li levéve a Dreri, dji sôrteu
d' nosse måjhon tot djhant ki dj' aléve al pexhe. Ele dischindeut d' abôrd
tot corant l' schavêye ki moenne a Mouze - dji xhoréve tot stepant pa dzeu
les oirbires et les cayås do tchmin - dji distaetchive li barke eyet m' leyî
rider so les aiwes djusk' al plaece k' on-z aveut convnou, å moumint metou...
La, Torine, nén si timide, saveut fé ene pitite hope. Li barke hossive on
pô, come ene blonçwere, et nos nos catchéns pa drî l' grande toele ki,
swè-dijhant, m' waerantixheut do solea ou del plouve, d' après l' coleur
do cir.
Dji pexhive po d' bon, ostant pa plaijhi k' po n' nén k' mes parints
s' dimefiénxhe... Et nos dmoréns ashids dilé n-on l' ôte, sins dvizer,
sins bodjî, binåjhes.
Di tenawete, Torine mi djåzéve di tot l' ovraedje k' elle aveut al
bouwreye; dji lyi cåzéve do minne; nos copinéns, tot mouwés eyet sins trop
î oizeur croere, do tins k' nos vicréns eshonne po d' bon, sins s' diveur
catchî... Del måjhon ki nos î dmerréns...
A feyes minme, nos mwins s' trovént! Adon, li tchåleur amontéve et cori come di l' ameur dins nos voennes... Tos nos tuzaedjes end alént a brébådes... A rén... Nos n' savéns pus k' sinti: l' odeur di Mouze; li tchapotaedje del naçale; ene air ki chîléve dins les coxhes des sås eyet rifter nosse vizaedje; li loumire ki tcheyeut do cir et discôper les aiwes et risbicter dins nos ouys; nos tchårs, aloyeyes pa nos mwins: tot s' comaxhive et n' pus fé k' on grand påjhûle coir. Nos n' esténs pus k' deus mimbes, ewou çki l' minme song, li minme veye coreut.
Mins i fåt croere k' onk des deus mimbes esteut pus spitant ki l' ôte... Mi,
dji m' åreu bén yeu continté d' sospirer eyet d' tuziner insi, tot ridant
so les aiwes! Deus ou troes côps par moes! Et fé des « Â » et des « Ô ».
Torine, leye, télcôp, elle aveut l' air di ratinde après åk. Di tenawete,
dins les moumints k' dji croeyeu télmint fén binåjhes ki nos n' avéns pus
rén a péyî après, ele mi tapéve ene loukeure! Dji n' î veyeu... - lourd
gadot! - dji n' î veyeu - riwaite on pô mî! - ... k' ene air ene miete
hode.
- N' estoz nén ureuse, Torine? ki dji lyi dmandéve.
- Siya, ô, Justin, mins... Nos nos conoxhans dedja d' sacwants moes...
Et ele fijheut on sospir come ene banse tot serant m' mwin djusk' a m' fé
do må.
- Bon. I fåt k' dj ervåye, fijheut ele. Nos nos rvierans dimår ki vént, al
minme plaece et al minme eure.
E ramoennant Torine å boird, dji sondjive ki c' esteut todi leye ki decidéve
do moumint k' on s' riviereut; sins k' on nd åye jamwais cåzé, c' est leye
ki s' aveut tot d' shûte metou a vierner les moumints k' on passéve nozôtes
deus, eyet tot çou ki nos rwaitive tos les deus. Di ces trevéns la, dji
m' poleu co dire: c' est paski c' est pus åjhey por mi k' por leye do
cwiter l' cinse... c' est pus deur por leye trover ene eure di libe.
Di tote façon, ça n' mi disrindjive waire... Et minme! Trop binåjhe
d' aveur sitî tchoezi po-z esse si galant! Trop ureus d' aveur
li droet d' aspoyî m' tiesse so s' schô! Dji trovéve plaijhant
do m' leyî codure pa ene pareye båshele... Si vicante... Si stocaesse...
Li djoû metou, a l' eure metowe, dji resteu la avou m' barke. Torine
ratindeut ddja. Ses ouys mi shuvént si foirt, a mezeure ki dj' aprepyive,
ki dji n' mi sinteu nén ttafwait a mi åjhe. I fjheut stof mins, si tchôde
ki l' djournêye esteut, ça n' esplikive nén douvént çki dji m' sinteu
si drole...
On côp k' dj a stî arivé a on mete do boird, Torine a zoublé... Li barke
a bloncî... Et - en esprès ou nén? - li coir da Torine a toumé sol
minne... Si bonete a volé djus, ses tchveas s' ont stårés so m' vizaedje...
ses mwins...
ses lepes...
si pwetrene...
Eyet l' barke, ribourêye lon erî do boird, s' a metou a dischinde Mouze sins vierna... Tot hossant... Plitch... Plotch... Tchîp tchîp... Cwin cwin... Cwâk!
Ene ki n' a nén stî si pierdowe, c' est l' Torine! Ele s' aveut rabiyî a
môde di djin, sins rovyî on boton ni leyî trinner on tchvea so ses tchifes
ou so s' front. Elle aveut l' air binåjhe, come s' elle åreut obtinou
ene sacwè k' elle djéryive après, sins tuzer a må, mins sins måy aveur doté
k' ele l' åreut. Mi ossu, dji m' sinteu binåjhe. Et biesse. Et pawene.
Et - ti m' croes ou ti n' mi croes nén, don - disbåtchî. Dji n' oizeu
pus rwaitî do costé d' Torine. K' avéns ns la fwait, Signeur!
K' alez vs dire, k' ele mi fwait, k' alez vs dire cwand vos rmousroz e
vosse måjhon?
Comint? Dji dveu dire ene sacwè? Cwè? A kî?
- Justin, ça fwait shijh moes k' nos nos veyans a catchete, come des
voleurs. I cmincèt a fé aler leu linwe, a Dreri.
- ...
- Si les djins pinsèt a må, dji n' sårè pus vni...
- O neni!
- Vos n' croeyoz nén k' vos duvrîz... ki nos duvréns... frécanter... po
d' bon...
Tot d' on côp, tote li tchåleur di l' après-nonne a tcheyou so mes spales.
Frecanter! Mi! Avou Torine! Å pus k' dj' aveu håsse do dire oyi, å pus
k' dji dmoréve moya, télmint k' dj' esteu strindou!
Pinsant m' vey balziner, Torine a pierdou s' bea sorire; elle a pris on
vizaedje sérieus... disfwait... disloujhî - nén ddja sol tins d' respirer
troes côps - et ele s' a metou a braire doûçmint:
- Vos tchictez! Après çou ki vos avoz fwait! Et mi ki... ki ratind famile
kéke feye!
Et mi... - les mots ont rexhou foû tot seus:
- Ni breyoz nén, m' chére. Dji m' è va cåzer avou nosse pa... Et pus
dj' irè dmander å vosse po vni al shijhe... Ni breyoz nén...
Do côp, c' est mi ki tchoûléve so s' schô! Mins leye ni breyeut ddja pus!
Cwand c' est k' dj' a rmonté al cinse! Tot saizi, l' Justin! Peté! Ewaeré pa çou ki nos vnéns d' fé! Dji n' parvineu nén a rasserer... çoula dins des pinsêyes - i n' fåt nén dmander des mots! - ki s' lairént mete eshonne, esplikî, comprinde, mwaistri. Ça passéve mi etindmint. Dj' esteu tot pierdou.
Voci: Torine ratindeut famile - dijhans todi kéke feye! A ses ouys, ås cis
d' nos parints, do monde etir ey ås minnes, dji n' aveu pus k' on sôre a
fé: el maryî.
Et pus co çouci: nos iréns dmorer tos les deus - pardon: troes - a Lene;
nos boutréns sins måy rinicter; nos fréns co tot plin des efants po-z esse
seurs d' end aveur onk ou l' ôte ki sorvike.
Et co: mes parints dvénrént vîs, i petrént ås stoeles; li cinslote sereut
da nos ôtes - si l' mwaisse vout bén; li pus vî d' mes fis cominçreut a
carculer l' valixhance di si eritance.
Et pus: mori.
Li pus teribe, ci n' est nén do n' nén saveur l' avni, eyet tot çou ki pout
advini. C' est djustumint del conoxhe tot etir, ossu clairmint ki l' passé.
Saveur totafwait! Dispu l' vude di dvant l' vicåreye djusk' å vude ki
vs ratind après! Et co les kékès ptitès sacwès k' i gn a eter les deus!
C' est do s' rinde conte ki l' tins n' egzistêye nén, pusk' on n' pout
rén tchoezi.
Å pus ki dj' tuzéve a tot ça, å pus k' dji m' sinteu emacralé; tos les mots
sonént come des ôres; tos les cayets ravizént des tchinnes.
Dji n' a nén pinsé å dzarteu a ç' moumint la. Portant, sins li... Fé come èn ôte, c' esteut shure si royon, come Mouze... Seulmint, po m' måleur, mi, dji saveu k' i gn aveut ôte tchoi: li Turkeye.
Fwai come mi, lijheu: toûne li pådje.
So l' Anuti