Page sur les Noëls wallons (chansons traditionnelles). Ene pådje so les Noyés walons (viyès tchansons) |
dierin rapontiaedje last update: 2006-12-07.
Dressêye:
Corwaitaedje des noyés walons
Tecses rimetous e rfondou walon
Modêyes tchantêyes sol Daegntoele
Dipus d' racsegnes
So les tchants do Noyé
Shijhler les matenes ! Vola ciete ene môde ki nos vént do tins passé ki nos wårdans tertos, ossu bén måcroeyants ki crustins.
Dispoy des siekes et des siekes, les djins si rapoûlèt li 24 di decimbe po rawårder meynute.
Pocwè? Nolu nel såreut dire ! Et portant, cwand nos oyans dbiter on vî noyé walon, nos sintans, etot l' schoûtant, ene sacwè ki nos pice å cour Est ç' pask' i nos vnèt d' nos ratayons; est ç' pask' i nos rapinsèt des viyès acostumances pierdowes avou çou k' on lome li tins modiene ? Persone nel sait et, portant...
Sav' bén ki l' pus vî noyé k' on cnoxhe nos vént d' Vervî et date di l' an 1615 ? Il a ût coplets et on respleu k' on rprind e keur. Bén seur k' on tchantéve des noyés bén des razanêyes divant çoula. Målureuzmint, i s' ont pierdou e l' nute do tins pask' i n' estént nén scrîts et k' il arive tofer on moumint la ki l' memwere fwait dfåt et k' les cis ki shuvèt n' î fjhexhe pus asteme.
Deus clapants Walons s' ont metou a l' ovraedje po rascoyî çou k' endè dmeure et insi les såver. I s' adjixh di Messieus A. Doutrepont et M. Delbouille, deus professeus a univiersité d' Lidje.
Si nos les rlijhans, nos nos aporçuvans k' i sont tertos foirdjîs so l' minme sudjet. On-z est l' nute do Noyé; li peupe, li bon peupe walon rawåde li grand evenmint ki les andjes ont-st anoncî. Schoûtez ci-cial
Dispiertez vs don po vni schoûter
I n' a lontins k' dj' ô muziker
Et si repeter a tot côp :
Gloriya in ecchelsiss deyo.
I n a onk ki nos est né
On djonne rwè po nos såver.
Respleu
Repetans don avou l' muzike
"Vive nosse rwè", come el merite.
Cwand les andjes sont-st evoye, i n' dimeure pus k' ene sitoele, mins elle est si blawtante k' elle assaetche totes les loukeures: c' est leye ki cdurè les pelrins, bierdjîs, payizans, pôvriteus ou ritchåds, des rwès minme, disk' a Betleyem la k' l' efant Djezus vént do vni å monde.
Li novele di cisse nexhance si rispåde totavå l' tere et tot l' monde sait d' on plin côp k' il a veyou l' djoû en on ståve, inte ene ågne et on boû et k' i n' a po tot potaedje k' on batch a l' tchårnêye et ene pougnêye di strin po tote bedreye.
L' istwere do Noyé est po nozôtes tot ôte tchoi ki çou k' ele divreut esse puski nos estans-st å cour di l' ivier et ki Betleyem est a l' Oriyint. Ki volez vs !? Cial, i fåt k' i nive, i fåt k' i djale ! C' est tchåssîs d' gros shabots, di grossès botkenes k' on-z aléve ricfoirti li pôve pitit mcoye ki deus biesses restchåfént d' leu-z alinne. Et portant, la-hôt, i n aveut ene sitoele ki lujheut e nosse cir di decimbe ki nos avize come ene grande plake di plonk.
Li creche, leye, esteut bén lon et portant onk di nos vîs tchants nos dit k' Lambiet, onk des perlins k' aveut passé dvant ls ôtes po-z aler s' informer racourt tot dshoflé tot breyant
"Vinoz bén vite tos avou mi
I fwait la come e paradis "
S' a-t i deus boûs k' el restchåfèt."
Et vola cmint k' avou kékes mots, nos vîs noyés nos prezintèt l' creche et c' est bén come çoula ki nos l' ritrovans divins tchaeke eglijhe si ritche ou si pôve soeye-t ele.
Adon vocial k' ene ôte tchanson d' ene vintinne di coplets nos raconte :
"Nos avans ene monse vatche
Dji lyi dinrè l' laecea;
- Mi, des rmodous froumaedjes
Des oûs et des torteas
Do souke po fé l' batisse
Ene botaye di blanc vén,
Do cour et del såçusse
Tot çoula vénrè bén."
Bén seu, li lisse des cados candje avou l' tchant. Ossu rleve-t on des faxhenes, des brocales, des taexhons, des covtoes, ene pea d' agnea, des faxhes et des lignrês, on bounet, on sårot, on vantrin, des tchåssetes, do blanc pan, des fenès mitches, des bons galets, des tinrès wåfes, des cougnous, des boûketes, do l' farene, et des oûs, del makêye et do novea boure, des pemes, do souke et del canele.
Çoula, voeyoz vs, c' est l' djenereuzté do peupe walon k' a tofer avou l' cour so l' mwin.
Mins s' i s' adjixh des grands, riprezintés pa les troes Mådjes
"Sont troes roys, deus blancs, on noer
Deus vîs, on djonne plin d' tcholeur
Dji n' sai s' i n' sont nén maryîs
Nole feme n' est a leu costé."
Ces-cial prezintrans tot çou k' i fåt po-z aswadjî l' mizere. Mins nosse peupe, lu, c' est a l' efant k' a fén droet tuzé, tot lyi fjhant cado d' çou k' i fåt po l' nouri et l' covri, pusk' il est tot nou dvins les strins.
Cwand on-z årè stî vey l' efant et ses parints, on rinterrè po fé magnijhon :
"Cwand nos årans stî a troes messes,
"Nos vénrans cial magnî des coisses (cwesses)
Si magnrans ns ene ône di tripe
N' est i nén vraiy, cuzene Magrite ?
Et s' boerans ns deus troes bons côps
Gloriya in excelsis deyô (deus côps)."
Adon shuvant l' tchanson, vocial çou k' on magnive tot shijhlant les matenes: "del blanke et del noere tripe, des boûketes (fwaites avou del farene di ...boûkete et cûte a l' ôle di navete), des coisses, des spices et do souke di pot. Et naturelmint come tot Walon ki s' respectêye, i fåt k' on boeve.
"Po passer l' nut' do Noyé,
Boevans on vere a leu santé
On vere po Djôzef et Mareye,
Et leu ptit fi, ene boteye.
Li tchandele, nos aloumrans
A meynute come tos les ans."
Adon, cisse tchandele, on l' wådrè come ene erlike ca n' est ele nén pus ki beneye pusk' elle a fiesti l' nexhance di l' Efant Djezus ? N' est ç' nén leye ki spågnrè les manaedjes di bén des mizeres ?
Asteure, dji n' pou fini m' papî sins vs pårler ossu del croeyance populaire ki vout k' les moxhes a l' låme tchantexhe sol côp d' doze eures et k' les biesses si dressexhe divins les ståvas po s' mete a djnos.
Adon, ni mete-t on nén ossu ene tåte ou do souke a l' aspoya del finiesse (a l' ouxh) po k' i soeyexhe benis ? On les magnrè li leddimwin å matén.
Ni dit-st on nén ossu kel ci ki magne des pemes årè des boignes clås ?
Insi tos les vîs noyés ki nos vnèt do tins passé sins k' nolu n' sepe å djusse di wice ni d' cwand nos apoirtèt e leu simplisté ene miete des acostumances di nos tåyes. Ossu les schoûtans ns, onk come l' ôte, e cisse nute di Noyé avou ene sacwè ki no fwait tuzer bén lon.
Isy Cavraine, divins, Li pompe ås ramons, l° 118, moes d' decimbe 1963.
Bondjoû, mårene, et boune santé
I.
Bondjoû, mårene, et boune santé (2 côps)
Dji vén cweri m' cougnou d' Noyé !
Sav' bén, a çou k' dj' ô dire,
Ki l' Såveu des åmes nos est né,
Pus bea k' ene andje do cir ?
II.
Dvins on ståve il est adschindou (2 côps)
Les bons bierdjîs sont-st acorous,
Tertos å pus abeye
Il est si bea, il a l' air si doûs:
Corans vite l' aler vey
III.
Hay, djans, corans î tot dansant, (2 côps)
Vey li miråke di cist efant
K' est né d' ene djonne pucele !
Dxhombere tu, Djhene ! Dxhombere tu, Djhan!
Dixhombere tu, båshele !
IV.
Hay, don, bén vite, nosse Nicolas ! (2 côps)
Prin abeymint tos tes haernas
Et si t' dixhombere rade !
Si dji n' mi trompe, i sont ddja la,
Ca il ont pris l' savate
V.
Djans, don, noste Ernou, rimowe tu (2 côps)
Ti prindrès l' djambon, s' il est cût,
Si n' roveye nén l' makêye !
Va-z è bénrade, ni t' ritoûne pus
Et s' cour tot al valêye !
V.
O, sour Maroye, vinoz avou ! (2 côps)
Nos pasrans pamon m' fré Ernou,
K' i nos moenne al valêye :
I fwait si spès ki dj' a pawou
Ki ns n' soeyanxhe dirôbêyes.
VI.
(Maroye)
Grand-pere, vos poitroz bén l' fizik ! (2 côps)
So vosse nez vs metroz des berikes
Et s' loucroz vs el potale
Tot å coron di nosse botike:
Vos trovroz des brocales.
VII.
(Djihene)
O, souxh, Maroye, ki fwait i froed ! (2 côps)
Les dints m' tchakèt, s' a dj' må mes doets:
Très doûs Diè, kéne djalêye !
Cist efant serè moirt di froed :
Poirtans lyi po ene blamêye !
VIII.
(Djihan)
Por mi, dj' lyi poitrè des fagots (2 côps)
Et des loumrotes tot plin m' sårot
Ki sont-st e nosse coulêye.
Ç' serè po les rtchåfer tertos ,
Djôzef, Diè et Marêye
IX.
(Maroye)
Por mi, dji lyi poitrè m' cotrea (2 côps)
Po fé des faxhes et des lignrês
Et al mere, des tchåssetes.
Vos lezî keudroz bén, s' i vs plait:
Dj' a do fi e m' taxhete.
X.
(Li Mere)
Por mi, dji lyi poitrè m' vantrin (2 côps);
Il est si bea, s' est i si fén
K' on direut del prôpe soye.
Ç' serè po lyi fé des beguéns!
N' est i nén vraiy, Maroye ?
XI.
(Djihan)
Por mi, dji lyi poitrè m' sårot (2 côps);
I n' est nén fén, s' n' est i nén gros ;
Et s' a dj' des plomes di cîne.
Vos metroz totafwait e m' bot
Po poirter al payinne
XII.
(Li Mere)
Dj' a do souke po fé on batisse (2 côps)
Po l' mere di l' efant, k' est si trisse
Si trisse et si dzolêye
O, k' n' esteut ele e nosse lodjisse
Cwand ele fout acoûtchêye !
XIII.
(Djihene)
Cuzene Maroye, alez schoûter (2 côps);
I m' shonne ki dj' ô l' efant criyî...
Doûs Diè, so dj' ewaerêye !
Et pu do côp, vos racourroz,
Ki nos sepanxhe li vraiye.
XIV.
(Maroye)
Awè, ciete, i sont la leus troes (2 côps);
L' efant so l' four, tot moirt di froed,
Et l' mere tote edjalêye;
Li vî bouname les louke tot roed:
Vos dirîz k' i medite
XV.
Moussans dvins, et s' nos adjenans (2 côps);
Nos irans adôrer l' efant
Et lyi ofri nosse cour.
C' est k' i vout, l' Divin Efant
C' est la coûtchî so l' four.
XVI.
Diè vs wåde, degne mere et li cpagneye! (2 côps);
Les andjes nos ont dit des merveyes
Nos ont fwait si binåjhes
Di cist efant ki nos vnans vey !
Vos plait-st i bén k' djel båjhe ?
XVII.
(L' Aviedje)
O! oui, bergère, en l' adorant (2 côps)
Baisez les pieds de cet enfant
Qui est né ent' les bêtes
Il est le fils du Tout-Puissant:
Honorez bien sa fête !
XVIII.
(Djihene)
Schoûtez don, mere, k' ele pårlêye bén ! (2 côps)
Loukîz cisse boke, ci bea mintén:
Ni dirîz vs nén ene andje ?
Neni, ciete, mere, n' end alans nén:
Ashians nos so cisse plantche !
Nén cnoxhou scrijheu,
(Page générale sur Noël) Li pådje del fiesse di Noyé
include(".pinote.php") ?>