Declaråcion univiersele des droets del djin

[Adrovaedje]

Considerant ki l' respet del dignité, k' apårtént sorlon l' nateure a tos les omes sol tere, et d' leus droets ewals, k' on n' såreut lzî meskeure, c' est l' fondmint del liberté, del djustice et del påye e monde etir;

considerant k' fåte di cnoxhe et d' respecter les droets d' l' ome, end a des cis k' s' ont avili å pont d' brutålijhî ls ôtes d' ene manire scandaleuse pol consyince di l' umanité ki ls omes adon esperèt do viker d' tot leu cour en on monde wice k' i sereut tertos libes do pårler et d' croere, diliberés k' i sont del tereur et del mizere, insi k' il a stou prôclamé;

considerant k' s' on louke do foirci l' ome a s' siervi del revole come dierin moyén disconte di l' abus del pouxhance et d' l' asservixhmint, i fåt-st aprume k' on redjime di droet waerantixhe les droets d' l' ome;

considerant k' les peupes des Nåcions Uneyes ont, e leu Lwè d' fondåcion, prôclamé ene feye di pus leu fwè dvins les droets naturels di l' ome, dvins l' dignité et l' valeur des omes et des femes, k' il ont rézoû d' favorijhî l' progrès sociål et d' mete e plaece des meyeusès condicions po viker avou ene pus grande liberté;

considerant k' les Estats mimbes s' ont egadjî po-z assurer vraiymint tot costé, avou l' aidance di l' Organizåcion, li respet des droets d' l' ome et d' ses naturelès libertés;

considerant k' i s' fåt tertos mete d' acoird sol sinificåcion d' ces droets et d' ces libertés la s' on vout reyålizer on tél egadjmint;

considerant k' il est impôrtant d' ecoraedjî totes les nåcions a s' aconter todi mî ene l' ôte,

li djeneråle Assimblêye

prôclame cisse Declaråcion des droets d' l' ome come riprezintant les comonès valeurs di l' umanité ki tos les peupes et totes les nåcions dvront sayî d' tote leu foice di mete en ouve afîsse ki totes les djins et totes les societés, tot z avant tofer cisse Declaråcion el tiesse si foircixhexhe, avou les moyéns d' l' acsegnmint et d' l' educåcion, di fé crexhe li respet d' ces droets et libertés et d' end assurer, gråce a des adjinçnaedjes todi pus nets å livea nåcionå et eternåcionå, li ricnoxhance et l' aplicåcion e monde etir et d' ene reyéle manire, ostant emey les populåcions des Estats mimbes k' emey les cenes des teres ki sont dzo leu cdujhance.

prumî årtike.

Tos les omes vinèt å monde libes et ewals po çou k' est d' leu dignité et d' leus droets. Leu råjhon et leu consyince elzî fwait on dvwer di s' kidure inte di zels come des frés

årt II.

Tchaesconk pout pretinde a tos les droets et a totes les libertés ki sont chal prôclamés, sins k' on prinjhe asteme, par egzimpe, a s' raece, a s' coleur, a s' nateure d' ome ou d' feme, a s' lingaedje, a ses croeyinces, a ses idêyes sol politike ou so tot l' minme cwè, al contrêye ou al famile di wice k' i provént, a s' fôrteune, a s' lignaedje, bref a cwè ki ç' soeye. Et d' pus, nouk ni doet påti d' çou k' on pout pinser do govienmint di s' patreye, di si administråcion, di s' condicion rapoirt ås ôtes payis, k' ele soeye sovrinne ou soumijhe d' ene manire ou d' l' ôte.

årt III.

Tot l' monde a droet al veye, al liberté, et al såvrité po lu-minme.

årt IV.

Èn ome n' a måy li droet d' asservi èn ôte ome, d' endè fé èn esclåve et ene martchandeye k' on pout vinde ou atchter.

årt V.

Nolu n' pout esse såvadjmint måtraitî, metou al torteure, ou rabaxhî avou des cruwelès poennes nén degnes d' èn ome.

årt VI.

Tchaesconk doet esse libe di rcweri ses droets dvant l' djustice, tot wice ki ç' soeye.

årt VII.

Tos les omes sont ewals divant li lwè, k' elzès doet protedjî, sins nole preferince po onk ou po l' ôte, çou k' sereut contraire al prezinte Declaråcion. Pareymint, li lwè lzès doet protedjî conte les cis k' vôrént ricmander ene téle sôre di preferince.

årt VIII.

Tchaesconk doet esse vraiymint libe d' atraire divant les djudjes di s' payis tot les cis k' adjixhèt conte les mwaisses droets ricnoxhous dvins l' constitucion ou dvins li lwè.

årt IX.

Nouk ni pout, sins nole bone råjhon, esse aresté, resseré, ou bén tchessî foû di s' payis.

årt X.

Tot l' monde a pareymint l' droet d' plaitî s' cåze divant on tribunå ki soeye libe et sins parti-pris. Et li dvwer do tribunå, ci serè d' decider so les droets et so les obligåcions des plaitieus ou bén d' djudjî si l' ametou est coupåbe ou enocin di çou k' on l' amete.

årt XI.

Tot kî est ametou d' on delit doet esse supôzé enocin disk' a tant k' il åye sitou publicmint djudjî et ricnoxhou coupåbe d' après li lwè et so condicion k' il åye sitou tot a fwait libe di s' disfinde.
Nouk ni pout esse codåné po des fwaits ou po des mancmints k' n' alént nén conte li droet nåcionå ou eternåcionå å moumint k' ont stou cometous. Et tot fyi parey ni pout i esse codåné pus deurmint k' i l' åreut stou å minme moumint, d' après li lwè.

årt XII.

Il est disfindou d' s' intrimete sins råjhon dvins les afwaires d' ene sakî ou di s' famile, di brokî e s' måjhone, di naxhî dvins les letes k' i rçût ou k' il evoye. Il est disfindou d' l' acsure divins si oneur ou dvins s' reputåcion. A dfåt d' çoula, tchaesconk a l' droet d' reclamer l' proteccion des lwès.

årt XIII.

Tchaesconk a l' droet d' cotî avå s' payis come i lyi plait et d' s' adjîstrer tot wice k' il a idêye.
Tchaesconk a ossu l' droet d' cwiter tot l' minme ké payîs, minme li sonk, et d' î rintrer cwand i lyi plait.

årt XIV.

S' il est ctchessî, tchaeke ome a l' droet d' cweri a s' ahouter et di s' saiwer a l' etrindjî, s' il atoume insi.
On n' si pout prévaleur d' on té droet s' on est porshuvou po des fwaits clairmint provés ki vont conte les lwès ou conte les idêyes des Nåcions Uneyes.

årt XV.

Tchaesconk a droet a ene nåcionålité.
Nouk ni pout esse, sins nole bone råjhon, sipani di s' nåcionålité ni di s' droet d' endè candjî.

årt XVI.

Si vite k' il ont l' ådje, l' ome et l' feme di tot l' minme kéne nåcionålité ou rlidjon sont libes di s' maryî et d' fonder ene famile. Onk come l' ôte, il ont les minmes droets å moumint et tot l' tins d' leu mariaedje come po l' divoice.
On n' pout maryî èn ome et ene feme s' i n' serént nén d' acoird.
Li nateure a fwait del famile li fondmint del societé et l' societé ossu bén k' l' Estat ont l' divwer del protedjî.

årt XVII.

Tchaesconk est libe d' aveur do bén, soeye-t i da sonk tot seu, soeye-t i e cominålté.
Nouk ni pout esse, sins nole bone råjhon, dispouyî di s' bén.

årt XVIII.

Tchaesconk est mwaisse di ses idêyes, di s' consyince, di s' rilidjon. Çoula vout dire k' il est libe di régler s' veye so ses prôpès idêyes et so s' rilidjon, tot seu ou bén avou des ôtes, e s' måjhone come å dfoû, avou l' acsegnmint, les pratikes, les uzances et les ceremonreyes ki l' agreyèt.

årt XIX.

Tchaesconk est libe di wårder ses idêyes et delzès prôclamer. Ossu n' a-t on nou droet del tourminter cåze di ses idêyes et il est libe d' aler cweri, di rçure et d' publiyî des informåcions di kéne manire ki ç' soeye.

årt XX.

Tot l' monde a l' droet di s' rapoûler et d' s' assocyî tant ki ç' n' est nén po fé margaye.
Nouk ni pout esse foirci di rdjonde ene associåcion.

årt XXI.

Tchaesconk a l' droet di prinde pårt al politike di s' payîs, soeye-t i directumint, soeye-t i avou l' intremijhe d' on rprezintant, librumint tchoezi.
Tchaesconk ås minmès condicions, pout pretinde a on posse divins les administråcions.
Les mwaisses del nåcion ni dvèt leu pouvwer k' al volté do peupe, téle k' ele si dene a cnoxhe ås eleccions, k' i fåt emantchî dvins l' droet do djeu, å moumint volou, avou l' sufraedje univiersel et les minmes droets po tertos. Et s' fåt i co k' tchaesconk si poye retrôcler po vôter secretmint, a moens k' on imådjene ene ôte manire di respecter pareymint l' liberté do vôtant.

årt XXII.

Do moumint k' ene sakî est ricnoxhowe come mimbe del societé, ele pout pretinde al såvrité sociåle. Elle a l' droet d' reclamer tot çou k' elle a mezåjhe po viker convnåvmint, po tni s' rang, po s' cultiver, di manire a wårder tote si dignité d' ome et a fé librumint frudjî ses prôpès capacités. Et po çoula, ele doet poleur conter so l' exhowe do payis tot etir come so l' assistance des ôtes payîs, tchaesconk sorlon si organizåcion et ses moyéns.

årt XXIII.

Tchaesconk a l' droet d' ovrer et d' fé l' mestî k' lyi plait. Et s' el doet on adegnî so l' ovraedje tot lyi metant des condicions k' soeyexhe djusses et dujhåves. El fåt ossu assurer conte li chômaedje.
Po l' minme payele, tos ls ovrîs ont droet al minme påye, sins nole preferince.
Tot kî k' overe doet lever l' salaire ki lyi rvént et k' doet lyi permete, lu et s' famile, di moenner l' vicåreye d' ene oniesse djin. Et s' il atoume insi, c' est al societé d' mete çou k' pôreut manker.
On a todi l' droet di rdjonde on sindicat ou di s' mete a sacwantes po nd emantchî onk.

årt XXIV.

Tot l' monde si doet poleur ripoizer et prinde des lwezirs. C' est insi k' on n' pout foirci èn ovrî a trîmer foû mezeure et k' on lyi doet payî des vacances å bout d' on tins.

årt XXV.

Tot l' monde a droet a ene vicåreye ki lyi permete di sognî s' santé et s' confôrt come les cis di s' famile, par egzimpe po çou k' est d' magnî, di s' moussî, di s' adjîstrer, di s' fé médyî et d' sacwants siervices di societé k' on n' s' e pout passer. Les chômeus, les malådes, les mesbrudjîs, les vefs et les veves, les viyès djins, les cis k' on pierdou leu wangnaedje mågré zels ont droet al såvrité.
Les meres di famile et ls efants ont-st aprume li droet d' esse aidîs et assistés. Tos ls efants, k' i soeyexhe vinous a monde divins l' mariaedje ou foû, ont l' minme droet al såvrité sociåle.

årt XXVI.

Tot l' monde doet poleur fé des studiaedjes, et çoula gråtisse, do moens po çou k' est des bassès scoles. I fåt-st emantchî on pô tot costé des scoles tecnikes et professioneles. Tant k' åzès hôtès scoles, elzès fåt drovi pareymint a tertos d' après les merites.
Li dvwer des mwaisses di scole, c' est d' fé frudjî les capacités d' tchaesconk et d' mî fé respecter les droets d' l' ome et les prumirès libertés. C' est ossu d' aminer les djins d' totes les nåcions, di totes les raeces, di totes les rlidjons a s' mî comprinde, a s' mî sopoirter, a s' mî inmer. C' est infén d' aidî les Nåcions Uneyes a todi mî ovrer po ki l' monde wåde li påye.
C' est aprume ås parints d' tchoezi l' meyeuse sicole po leus efants.

årt XXVII.

Rapoirt al culteure, tchaeke mimbe del cominålté doet poleur profiter d' tot çou k' i s' passe, admirer les ouves des årtisses, prinde pårt ås edvincions des savants et a leus bénfwaits.
Les savants, les scrijheus, les årtisses ont l' droet d' esse disfindous s' on vôreut fé toirt a leu wangnaedje ou bén a leu dignité.

årt XXVIII.

D' ene classe a l' ôte del societé, d' on payîs a l' ôte, on s' doet arindjî d' manire a çki les droets et les libertés chal divant prôclamés soeyexhe bén respectés.

årt XXIX.

Tchaesconk n' a des obligåcions k' avou l' cominålté kel lait tot a fwait libe di mete en ouve ses capacités.
Li lwè a seule li pouvwer di rastrinde les droets et les libertés d' tchaesconk, do moumint k' c' est po fé ricnoxhe et respecter les droets et les libertés des ôtes, po prézerver l' morålité, l' trankilité des djins et l' binåjhisté d' tertos dvins ene societé d' democråtes.
Di tote manire, i n' såreut esse kestion d' profiter d' ces droets et d' ces libertés po-z aler disconte les idêyes et les grandès rîles des Nåcions Uneyes.

årt XXX.

On åreut toirt di s' voleur rabate so tot l' minme kén årtike del prezinte Declaråcion, ki ç' soeye ene nåcion ou bén ene mierdjin, po djustumint sayî do distrure les droets et les libertés k' s' î trovèt rashious.