|
|
Augustin Vermer |
|||
|
|
Augustin Vermer |
|||
dierin rapontiaedje - last update: 2008-09-24.
Dressêye:
Arimeas
Tchansons
Biyografeye
Cwand on medcén ôrdone on rméde ås payizans,
I lzî doet espliker les pondants, les djondants,
S' i fåt cure les yerbêyes, comint k' i fåt k' ça s' fwaiye,
S' on doet boere totes les eures ou coyî del boteye,
Si on prind les pilures divant d' awè mougnî,
Et sortot bén lzî dire k' i n' les fåt nén masyî
Ôtrumint i n' vos front ki totes sôres di loignreyes
Po s' mete bråmint pus må, ou minme po piede li veye.
Insi, cwand l' medcén cåze di lavmint ås latons
S' i n' a nén sogne d' avance do dire di kéne façon
K' i fåt mete l' aiwe dissu po ki l' brouwet si fwaiye
Gn a des cias ki metront li laton dins l' usteye.
Ôrdonez des poûssetes kécfeye i vos dimandront
S' i fåt k' i les fwaiye fonde, ou les prinde come ele sont.
Gn a co des ôtes, pus biesses, e rçuvant des pilures
Ki s' infômront comint k' i fåt k' i les fwaiye cure.
On djoû, on gros lourdåd vént consulter l' medcén,
Po s' pere ki languixhèt dedja dispu lontins.
Li docteur è lyi dit : "Dimwin, dji l' irè vey
"Mins tot e ratindant, vs lyi rpoitroz ene boteye
"Et vos n' roveyroz nén k' i fåt l' bén wachoter
"Totes les eures å moumint k' vos seroz po ndè dner."
Nost ome apougne li drouke et rarive å viyaedje
"Papa, dit-st i a s' pere, dji vs rapoite on bruvaedje
"Ki vos va fé do bén; mins on-z a ricmandé
"Ki tchaeke côp dvant del prinde faleut vos wachoter;
"Insi, leyîz vos fé et purdoz bon coraedje"
- "Vinoz, dit-st i a s' fré, metans nos a l' ovraedje"
- "Målureus, respond l' pere, vos m' alez fé mori."
- "Nonna, papa, nonna ! puski l' medcén l' a dit
"Vos savoz bén come nos k' il a des conoxhances
"et k' i fåt sins rnicter shure totes ses ôrdonances.
"Pocwè prinde si-t avis, s' on nel vout nén schoûter !
"Po n' nén fé çk' i comande, i n' fåt nén l' consulter ! "
K' åreut-i seu responde a ene sifwaite moråle !
Nos deus omes l' apougnèt pa les pîs, pa les spales,
Wiche-wache, wiche-wache, wiche-wache, cwand il est wachoté
On lyi vude on coyî, on lyi fwait avaler.
Sitoit k' l' eure est fineye on racmince li minme danse
Sins waitî s' i n' plèt må do peri dins s' sofrance.
Li troejhinme côp portant i n' criyèt pus si foirt...
On vout lyi dner l' coyî... on voet k' il esteut moirt...
Li londmwin, li medcén vint po lyi fé s' vizite;
Voeyant k' tot l' monde breyeut, i s' infôme å pus vite
Si l' malåde va pus må, çou k' i gn a d' arivé
"O, dit-st i nosse lourdåd, ça n' a pont fwait d' efet.
"Nosse pere a trepassé å troejhinme wachotaedje,
"Vos sintoz bén, l' pôve ome, ki, mågré tot s' coraedje
"I n' sårè sopoirter d' esse kitapé come ça.
"Ca il a bén criyî : leyîz m' la, leyîz m' la ! "
Po n' pus jamwais awè ene avinteure pareye,
Li medcén dit, asteure, "Vos wachotroz l' boteye"
Augustin Vermer (diviè 1900), divins: Les Cayés walons, 2-1967
tchanson so l'air " Du Grenier"
Li Pere :
Vinoz, Colas, vinoz, m' fi ki dj' vos båjhe
Ki dj' so contin di vos vey e payis !
Et vosse pôve mere, come ele serè binåjhe
Di vey ki vos avoz cwité Paris
Ca dpoy ki tos ces brigands la del France
Ont co fotou l' monde e revolucion
Ns avéns bén peu, ns asténs todi dins l' transe
K' i n' vos stitchénxhe didins leu batayon
Li fi :
Vous, citoyen, qu'une aveugle nature
A fait mon père… et sans me consulter,
Osez-vous bien faire une telle injure
A des héros que l'on doit respecter ?
Grâce aux efforts de leur lutte énergique
Le vieux monde est près de s'écrouler.
Sur les débris de la machine antique
L'humanité va se régénérer.
Li Pere :
Tos vos cayets, tote vosse machine antike,
Ca n' våt nén l' diale, dji vos di mi opinion
Tos vos zeros ont flanké nosse Beldjike
Didins l' petrin come des djolis gårçons :
Les tchvås n' vont nén, l' comiece est e sofrance
Vla les epronts k' i nos fåt co payî
Dji vôreu bén ki l' diale les åye e s' panse
Et les eleve a cint meye eures did ci.
Li fi :
Si les beautés du divin communisme
Pouvaient entrer dans votre étroit cerveau,
Si vous pouviez saisir ce mécanisme
On vous verrait bientôt sous mon drapeau.
Oui, nous voulons l'égalité parfaite :
Nous sommes tous des frères ici-bas.
Du vrai bonheur, oui, voilà la recette
Nous le tenons, il n'échappera pas.
Li Pere :
Tot ça, Colas, c' est des grossès biestrijhes
On vs a flanké on fameus côp d' mårtea
Vos k' a d' l' esprit, vos croeyoz les sotijhes
Ki vs etindoz di ces årlikins la !
Kî çki vôreut planter les canadas ?
Gn a-t i on seu ki serè assez biesse
Po vleur sognî les vatches et les pourceas ?
Li fi :
Il faut d'abord que les biens de la terre
Soient partagés entre l'humanité ;
Car, vous savez, quoique propriétaire,
Que c'est un vol que la propriété.
Jusqu'à présent, tous ces riches avides
Ont exploité le peuple malheureux
Nous n'aurons plus désormais les mains vides ;
Le pauvre aussi boira bien du vin vieux.
Li Pere :
A moens k' les omes ni vikexhe come des biesses
Gn årè todi et des grands et des ptits,
Et si vos vnîz a pårti les ritchesses,
Vs årîz bintoit afamé tot l' payis.
Gn årè nolu po-z ecråxhî vos botes,
Gn årè nolu po vos fé a magnî
Gn årè nolu po brouxhter vos coulotes
Gn årè nolu po vudî vosse pot d' nute nwît.
Li fi :
Jusqu'à présent, la femme était esclave ;
Nous lui rendrons toute la liberté
Du mariage, on va lever l'entrave ;
Son cœur sera pour toute la cité
De vos enfants, vous n'aurez plus la gêne;
On les mettra tous en communauté.
Vivant ensemble, ils apprendront sans peine
La douce loi de la fraternité.
Li Pere :
Po les efants, les comeres et l' mariaedje
Vos cåzez la come on franc polisson.
Est i possibe do tni on sfwait messaedje
Po on djonne ome k' a rçû d' l' educåcion ?
Èn ome k' est bråve ni prind k' ene seule comere
I n' vike nén come les Trouks ou les Chinwès…
Si les efants n' conoxhént nén leu mere
I s'rént co pire ki les ptits djonnes coshets.
Li fi :
Je vois assez que dans votre Belgique
On aime encore les choses d'autrefois
Mais vous aurez bientôt la république
Le peuple alors vous dictera ses lois.
Li Pere (ki lyi côpe li xhuflet) :
Nonna, Colas, nos n' vlans nén d' tes biestreyes bêtîze.
Ci sisteme la n' est bon k' po les Francès
Va-z è å diale avou tes comunisses;
Ns estans contins, nos wådrans nosse rwè riwè.
Augustin Vermer
so l'air "Contentons-nous d'une simple bouteille".
Cwand dj' a sôrti del sicole di m' viyaedje,
On m' aveut dit : " Waitîz d' vos fé medcén,
" Dins tot l' canton, vos åroz di l' ovraedje
" Vs iroz a tchvå, vs wangnroz bråmint d' l' årdjint "
Dji studia don, poy dj' ala a Bavire
Shuve li clinike et-z aprinde a singnî.
Mes tchirs amis, kés pouwantès mizeres
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
On côp medcén, dji rarive a l' Fåmene ;
C' est on payis ou çki les djins sont bons ;
Mins po dire vraiy, nos estans dlé l' Årdene;
Bråmint des pires et waire di patacons
I fåt ki dj' gripe les schavêyes et les tienes
Po li rwè d' Prûsse, ou sins esse foirt payî.
Fé del medcene ou çki les boûsses sont tenes;
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Cwand gn a èn ome k' est moirt di s' maladeye
On dit tot court ki c' est mi k' l' a touwé
Mins å contråve si dji lyi schape li veye
On dit ki si eure n' aveut nén co souné
Cwand i strind foirt, on m' fwait bén des caresses,
Come tins d' l' oraedje ås sints do paradis,
Mins, bén poirtant, on roveye ses promesses.
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Cwand tot dlani, dji rarive a l' vesprêye
Ki dj' a sopé et ki vo m' la coûtchî,
Dji m' rafeye bén do fé l' cråsse matinêye,
Mins vla k' a l' ouxh, on bouxhe a tot spiyî.
" Monsieu l' medcén, fårè vni a Felene
Gn a m' pere ki stronne, i vos fåt dispaitchî. "
E schôpiant m' tiesse dji di cint cops : Môrdjene !
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Dji m' aponteye et nos efilans l' voye,
Pa les wachisses, les basses et les cayôs ;
I tchait del plouve, i fwait spès, dji m' anoye,
Di tinzintins, dji sokeye so mi tchvå.
Mins tot d' on côp vola k' i tchait so s' tiesse,
Dji vole a tere et dj' so tot mesbridjî.
Dji m' ragrabouye et dji rmonte dissu m' biesse.
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Nos arivans a l' måjhon do malåde,
Dj' lyi tire l' oxhea k' il aveut e gozî,
Pu, dji lyi di : "Dji vôreu, camaeråde,
Disk' å matén m' aler on pô coûtchî. "
Vo m' la stindou, bén contin, so m' payasse,
Mins pa les pouces, dji m' sin béntoit cmagnî
Dji m' kitape come on pexhon k' on fricasse
Li diale evole on parey tchén d' mestî
On côp, del shijhe, e rivnant d' on voyaedje,
Dji m' dispaitcheu d' rariver al måjhon.
Mins, come on fwait li fråde e nosse viyaedje,
On dwanî doirméve dirî on bouxhon.
Tot asblawi, sôrtixhant di s' soumey
Avou s' fizik, il adåre après mi.
I tire on côp, li bale chîle a mi oreye.
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
On côp, mi tchvå ki coreut on pô vite
Aveut tcheyou ; dj' m' aveu dismetou l' bresse.
Les bråvès djins m' vinént fé ene vizite
(Ça fwait do bén cwand on vs vént consoler.)
" Ciste afwaire ci, djheut on, s'rè profitåve
" Ås ôtes malådes ki vs åroz a sognî
" Ça vos rindrè pus doûs, pus tcharitåve. "
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Dj' a d' tos costés ene fameuse concurince ;
Gn a des sorcîs, gn a co des charlatans.
Po bén des mås on-z a minme confiyance
A kéke madame k' a des foirts bons ongants.
Pu, les curés si melèt del medcene ;
Li cia d' Focant ns a bén fwait araedjî,
Et co on pô, ns åréns criyî famene
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Si par azår, dji fwai ene rinchinchete
Et ki dj' invite kéconks di mes amisses
A poenne avans dj' disployî nosse serviete
Ki l' onk ou l' ôte vént po m' vini cweri.
Dji m' diburtene, dji fwai ene foirt laide trogne,
Mins l' afwaire presse, i fåt cwiter l' plaijhi…
Et dsu ç' tins la, on va boere mi bourgogne.
Li diale evole on parey tchén d' mestî.
Augustin Vermer, 1855.
so l' air di "Leyîz m' plorer"
On djonne sôdår k' on cmandéve po l' årmêye
Cwita Biarin.
E sospirant, i djheut a s' binamêye
Dj' so bén tchagrin
Dji piede les djambes, dji n' sårè monter l' tiene
Dj' ai l' cour si ptit,
Å ! Si bintoit, dji n' rivén a l' Fåmene
I m' fåt mori.
En tot rwaitant li clotchî di s' viyaedje
I somadjive.
Et co cint côps å cminçmint di s' voyaedje
I s' ritournéve.
Vola, djheut i, mi måjhone et vla l' sinne
Brait ele ossu ?
Å si bintoit, dji n' rivén a l' Fåmene
I m' fåt mori.
Å dbout d' kéke tins, i sondja ki s' mwaistresse
L' aveut rovyî
Et l' pôve valet, i nd åreut pierdou l' tiesse
Ou-z è lanwi.
Mins on bea djoû, ele li vénve tirer d' poenne
Elle aveut scrît
Å ! Si bintoit vos n' rivnoz a l' Fåmene
I m' fåt mori.
Vo l' la, so l' côp après awè lî s' lete
Tot ragaiyi.
A l' egzercice i cminça a s' rimete
Avou plaijhi.
Dj' årè di-st i, cwand mi masse sere plinne
Kékes djoûs d' condjî.
Et dj' erirè fé on toû a l' Fåmene
Po n' nén mori.
Augustin Vermer (1858)
Foû d' on moncea d' paskeyes ki cåznut del veye di tos les djoûs, vocial "li tiesse do ptit Djezus", phaijhante, mins on pô trisse. N' est ç' nén deur po ene båshele do dmorer viye djonne feye et di s' vey souwer so pî ?
Li tiesse do ptit Djezus
Ene djonne comere k' aveut dabôrd trinte ans
Åreut bén vlou s' maryî, mins n' aveut pont d' galant.
Les beas rubans, les kernolenes,
Les ptits côps d' ouy, les doûcès menes,
Ele sayive tot po-z atirer
L' moxhon dins ses filés,
Mins pont n' î vneut.
A l' fén, ele si decide po on perlinaedje
Et vo l' la-st e voyaedje.
Arivêye a l' eglijhe, ele s' adjnole a l' åté
U çki l' Viedje si trovéve.
Li ptit Djezus aveut ene tiesse
Ki berlokéve et ki tournéve
Cwand l' vint shofléve
On pô foirt pa l' finiesse.
Après awè fini
Do bén priyî,
Ele dimande a l' Sinte Viedje : Endon, mi binamêye,
K' a l' fén di ci aneye ci dji serè seur marieye ?
Li ptit Djezus fwait sene " neni ".
" Taijhoz vos, dit-st ele, pitit må-apris,
" Leyîz cåzer vosse mere.
" Vos estoz co trop djonne po responde a m' priyire. "
Il a vnou å monde a Biarin li dijh di djulete meye ût cint di-set, et î a morou li vint-ût di may meye nouv cint set.
Il a stî fé ses umanités a Dinant, divant d' aler a Lidje po-z î divni medcén.
Des clapants studiaedjes a l' ospitå d' Bavire (k' esteut, di ç' trevén la, çou ki dveut divni l' Plaece di l' Izer). Si clapants, ses studiaedjes, k' on lyi dmanda do divni professeur a l' univiersité. Mins, ci n' esteut nén po ça k' i s' aveut fwait docteur; c' esteut po s' mete å siervice di ses djins et soladjî leus mizeres. Adon, i rfuza les oneurs et rintra-st å payis, e l' Fåmene.
C' esteut on deur mestî ki l' mestî d' medcén, ki l' emoennéve bén lon, afeye minme disk' al Vå d' Simwès. Ses råles moumints da lu, c' esteut, aprume, po s' famile : il aveut traze efants ! Mins, c' esteut, avou, po l' literateure. Il ataca a scrire, e francès po cmincî, des fåves come les cenes da La Fontinne. Mins, ç' n' esteut nén teribe. Si vraiye voye, i l' trova avou les scrijhaedjes e walon. La, i divna onk des meyeus di s' tins. Portant, a ç' moumint la, li literateure walone, c' esteut nén grand tchoi. Mins, e l' an 1956, li " Société Liégeoise de Littérature Wallonne" (divnowe asteure li boune viye S.L.L.W.) aveut veyou l' djoû Magré ki n' esteut nén d' Lidje, Vermer î aveut wårdé bråmint des cnoxhances. Adon, i ndè fourit onk des prumîs mimbes corespondants. Å resse, li sôce publirè sacwantes di ses ouves.
Vermer a bén fwait do scrire e walon, li lingaedje ki plakéve a ses djins, et ki nol ôte n' åreut mî polou dire çou ki pinsént, çou k' i tuzént, çou k' il estént. S' i djåze si bén d' ces ptitès djins la, c' est k' i les cnoxhe, k' i les comprind, et k' i les inme, minme si, sovint, il est ene miete mocåd. Mocåd, ciete, mins l' mocreye est tote tene et sins calinreye. I reye di leus couyonådes et d' leu bounasté, mins i n' fåt nén greter lon dzo les mots po trover l' umanisse.
Houte di çoula, ses scrijhaedjes, contes, fåves, tchansons, sont-st on vicant temoennaedje so çou k' esteut l' vicåreye e l' Fåmene å mitan do dijh-nouvinme sieke. Prindans po egzimpe " li comunisse " et nos sårans çou les djins del campagne pinsît des novelès idêyes.
Dins ç' tecse la, Vermer djowe avou deus persounaedjes : li pere, on payizan oniesse et sincieus, ki n' rinoye nén l' lingaedje di ses tåyes et dmeure bén avou ses deus pîs so l' tere, et l' fi, on sot k' a stî a Paris wice k' on lyi a tourné l' tiesse. Ki rvént å payis, grandiveus, petant l' francès et prindant ses djins po des rescoulés.
Ene di ses tchansons les pus cnoxhowes, c' est " les mizeres do medcén " wice k' i s' plait a raconter les astrapådes del vicåreye d' on medcén d' campagne. C' esteut ene tchanson k' on tchantéve so l' air " Contentons nos d' une simple bouteille ".
On n' si rind pus conte po l' djoû d' ouy, çou k' c' esteut l' vicåreye d' on docteur a l' campagne asteure k' on-z a des bounès voyes, asfaltêyes et loumêyes. Et des bounès vweteures tchåfêyes et rapides. Rén d' tot ça d' avance.
Vermer a scrît bråmint des tchansons. Mi, dj' inme bén " Lo djonne sôdård ". Rimimbrance do tins d' l' indjusse tiraedje del milice, ki voeyeut des pôves valets esse evoyîs a l' årmêye po des anêyes, leyant la viyaedje, crapåde et vîs parints.
Cisse tchanson si tchantéve so l' air di "Gastibelza" çou ki vout dire li ci d "Leyîz m' plorer".
Vermer sicrijha co ene volêye di fåves et d' plaijhants rimeas. "Li Coirbå et li Rnåd ", come di djusse, mins ossu des ptits contes ki nos aprindèt les uzances do vî tins.
Jean-Pierre Dumont
(Page similaire, en tenant compte, en partie, de l'accent original de l'auteur) Modêye disfondowe.
