|
|
Page de Joël Thiry Li pådje då Djowel Tiri |
|
|
|
Page de Joël Thiry Li pådje då Djowel Tiri |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2021-11-19
Dressêye:
Lives di documintåcion
Coûtès noveles
Biyografeye.
Cwand l' tchampete tot dshoflé lyi a anoncî l' novele, elle a potchî so s' velo. Les vijhéns ont bén sayî, mins i n' lyi ont plou disfinde d' aprotchî si ome, li vinte drovou, les boyeas stårés, k' onk aveut sayî di rtchôkî e plaece hinkeplink. Ça fjheut a poenne kékes djoûs ki Hinri esteut rintré d' deportåcion k' i s' aveut ddja ataké ås reparåcions di s' måjhon et des atnances k' avént stî disvintrêyes a plaeces a l' Ofinsive. I rivneut do Bwès do Sårt avou ene tchereye. Ene rowe do tchår a passé so ene méne. Et Hinri tneut les guides ...
I vikéve co, mins ses ouys dijhént k' i voeyént ddja l' cir si drovi por lu. Å moumint k' i les a clôs, c' est adon ki Luciye, d' après les temoens, åreut cmincî a djargoner et talmaxhî tote seule. Tamwints espliként ki s' tiesse aveut bîlé po k' si esprit shuvaxhe li ci da Hanri, mins k' e minme tins, i faleut bén dmorer, pask' i faleut co sondjî a Louwisse, leu djonne feye.
*****
Des samwinnes ont passé. Luciye et Louwisse poirtèt l' doû. A Tchantrele, on a veyou l' mere djåzer avou des åbes, beni des tcheretes a grands côps d' påkes, si piede dins l' viyaedje. Mins asteure, i shonne k' ele riva d' adrame. Po pleur ratinde après les damaedjes di guere a houriche di l' ivier, ele s' a atelé a fé les pus pressantès ovraedjes al måjhon, a cmincî pa l' toet. Vola troes djoûs ki Zefir, on djonne schayteu do viyaedje, k' elle a al boune, est a pî d' ouve.
Divant d' rintrer el måjhon po griper sol gurnî dou k' i doet ravierni on boket, Zefir aponteye kékes usteyes. Po l' craeye di l' ouxh, il avize Luciye dins ses tchôdrons k' est a tramler ene drole d' afwaire ... N' est ele nén e trin di dviersî l' aiwe des schieles dins ene mårmite sol plate-buze ? Et n' est ç' nén dins ç' minme aiwe la k' ele vude li passete di legumes ? C' est portant bén dins cisse casrole la ki, diviè nonne, ele poujhe li sope por leye, po Louwisse et por lu ki magne ses tåtes a leu tåve ? Zefir ni s' sibare nén vormint di çou k' il a veyou, come pus nouk ni s' sibare a Tchantrele des droles di manires da Luciye. D' abôrd, motoit k' elle a ene boune råjhon di fé insi : leye et Louwisse dimorèt tot al copete del voye et l' fontinne si trove al valêye do viyaedje. Ramoenner deus plinnès djusses al mwin ou å gorhea ou spårgnî l' aiwe, motoit k' elle a tchuzi. Zefir n' î tuze nén pus lontins.
I gripe les egrés do gurnî et s' kitape so l' ovraedje paski l' ivier n' atindrè nén et pask' on-z a dandjî d' lu dins tote li contrêye ...
*****
Vla l' andjlusse ki soune. Il ôt Luciye ki l' houke :
- Zefir, mi fi, dj' a a fé e viyaedje. Si vos vôrîz bén loukî al sope cwand vos dschindroz, ca elle est ddja tiene. Et Louwisse ni rinterrè nén dvant co ene petite eure ...
Zefir li sait bén k' Louwisse ni cwite li tchestea k' eviè nonne. I l' sait bén : c' est lu ki lyi av' aprins ki l' conte cwereut après des djins d' siervice. I s' aveut minme dixhombré po lyi dire.
Vola l' djonne ome el coujhene. Sol plate-buze, deus casroles. Ene avou - asteure, i nd est sur - li sope a l' aiwe des schieles. L' ôte avou on direut on busket d' plantes dins del claire aiwe et ki gosteye bon. Motoit on pô amer ... I n' reflechit nén deus côps : i vude l' aiwe del sope e saiwoe, tape les legumes dins l' tchôdron al claire aiwe et fote li sôre di fagot e batch des pourceas. C' est l' afwaire di deus minutes. Djusse a tins ca Louwisse rarive.
Clignetes, sorires et minme abeye on betchot. On-z a tot comprins. Ces deus la sont fwaits po s' etinde. I shonne a Zefir ki Louwisse a les mashales on pô pus rodjes. Et k' ele xhaxhlêye co åjheymint, enute.
- Sereut ç' li frisseur di l' air ?
- Vos sot ! Vos l' sepoz bén çou k' dj' a.
Nin dimegne passé mins l' ôte, elle a avou l' tins d' lyi aprinde al sôrteye di messe :
- Dji ratin ...
On pô maké, i l' a stou. Sbaré, strindou ossi. Gn a des cis k' s' ont fwait pailter po moens k' ça divant l' guere. Et pu, so kékes djoûs di rmowe-pinsêyes, pitchote a midjote, i s' a fwait a l' îdêye. Ça lyi a fwait tchôd å cour. Asteure, i s' voet ddja pere d' on ptit Hinri. Ca i lyi ont ddja dné s' no ! Ça serè on valet, nodidom ! Il est ddja la addé zels ...
- I s' fåt dixhombrer po dmander l' intrêye a m' moman, Zefir. Po s' maryî å pus rade, dit-st ele Louwisse, tot siervant deus bols di sope.
- Dji lyi djåzrè dimegne ki vént.
C' est l' moumint ki Luciye tchuzit po rintrer. Ele si replinnit ene djate di sope, li gosteye, fwait ene mowe.
- Kimint s' fwait i ki dj' n' a pus k' ene casrole so li stouve la dou çki dj' end aveu deus totaleure ?
- Dj' a dchindou trop tård. L' ôte sope aveut dedja broûlé ...
- Ci n' esteut nén vormint del sope, savoz, dit-st ele.
- Cwè çki vos cujhîz, don, man ?
On brouwet, m' feye. Avou les foyes do bouxhon.
Do "bouxhon"? Vos vloz dire ... ?
C' est l' no ki l' mere loméve li bohêye ki crexheut catcheye dirî l' påkî. Si feye n' è pleut djåzer a nouk et co moens aler åtoû.
- Vos m' avîz dit ki c' esteut do pwezon ...
- C' est a l' assulon ! On rméde po l' comere, et on pwezon po l' efant k' ele ni vout nén.
Les deus femes voeyèt Zefir, blanc come on linçoû, bambyî disk' a l' ouxh. Louwisse nel oize nén shure.
- Kî çki vos a dmandé d' acmôder ene salopreye come çoula, man ?
- Vos m' purdoz seur po ene sote, don ? Vos djéryîz ddja, m' feye.
Luciye lyi rmete ene loce di sope.
- Magnîz ... c' est po vosse bén.
Louwisse atcheve si sope et mousse foû po rpoirter l' sinne å djonne schayteu.
(pp 53-57)
Ene feme ås tchveas d' ôr plake si tene vizaedje å cwårea d' l' otobusse. Ses ouys, ses beas ouys on pô en amande rôlèt, loukèt, cwerèt, foujhnèt tocosté. Ele doet esse djonne, seur wai dpus d' trinte, trinte-cénk ans, et portant ses traits tirés ni mintèt nén : ele vént d' aviyi d' meye ans sol samwinne. Les femes sont-st aiwisses, mins cisse-cile plore setch. Ashid djondant d' leye, on valet riwaite divant lu sins bodjî.
Kékes comeres, voeyant l' otobusse dischinde tot doûçmint l' voye, respirèt : l' istwere riskéve d' epufkiner l' veye å viyaedje. Nén ene ni s' dote del banslêye di sofrance ki les deus voyaedjeus emoennèt avou zels.
*****
Li londi, ût djoûs dvant.
Emma et s' fi Dîter disbarkèt del minme otobusse "Lambiet", ki dissieve les viyaedjes disk' a l' gåre di Riyon-e-l'-Årdene e passant pa l' pitite veye di Måtche. Li gros Lambiet fwait ene hale å magazin da Bete po lyi rmete les pakets ki les djins do viyaedje ont cmandé, li pus sovint al farmaçreye di Måtche pask' i n' manke rén d' ôte a Tchantrele po bén viker. I ndè profite po stronner deus troes henas d' peket. I mostere les deus voyaedjeus on pô pierdous et k' ont l' air di rawårder ene sakî, leus valijhes a leus pîs.
C' est seur des Flaminds. Ou des Almands ...
Li djonne feme vint adde zels : ele cwirt après l' måjhon da Arice Paternote.
- Dji n' kinoxhe nouk avou ç' no la ! respond ele li boticresse ki, tot d' on côp, s' mete a trifouyî dins ses bocås et ses axhletes.
Lambiet saye di prinde ses clik et ses clak. Li feme l' agritche pal mantche.
- Arice dimeure al blanke måjhone å coron del voye. Gn a on tiyoû djusse divant, avou on banc dzo.
Les deus etrindjirs si vont rafrexhi al fontinne, s' ashidèt sol banc, rawårdèt ki l' maçon Arice rintere di s' djournêye. Al boune såjhon, motoit ni rvént i nén dvant shijh ou set eures. Emma est tote soriyante : li bouneur si va infén dispierter por leye et po s' fi. Ene novele veye va cmincî po zels troes.
Ele fwait l' toû del måjhon: deus vatches roemèt e pré, on pourcea flaire e ståve. Des djins passèt et rpassèt, rniftant, rwaitant so coine.
Il atake a fé brune. Pa li ståve, Emma trove l' ouxh po-z intrer, i n' est nén seré ... Gn a pont d' feme dins cisse måjhon la : Arice ni s' a nén maryî ... Li mere et l' fi s' acwatixhèt dins l' vî divan, sayèt di doirmi.
Emma moenne ses rcweraedjes. Ele bouxhe ås ouxhs, kipite li walon avou èn accint ki soune co dins les orayes di bråmint. A-t i del famile ? Est i a basti lon di Tchantrele, çou k' esplicreut k' i n' rinterreut ki pol semdi ou l' dimegne ?
Mins adon, kî çki s' ocupe des vatches? lyi dimande-t i s' fi.
Tot çou k' elle a wangnî, c' est k' on l' a tnou co on pô dpus a l' awiyeye. Adon, ele decide di moenner l' afwaire d' ene ôte manire : ele s' astale. Ele neteye li måjhon, mod les vatches k' ont l' pé come ene banse, crame li laecea, cût ene cabolêye po l' pourcea ki rûtnêye, evoye Dîter djouwer å fotbal avou ls ôtes efants.
Ses pinsêyes li ramoennèt a Bibenbork e l' Bavire. C' est la k' Arice a vnou come ovrî e 40. Si ome, k' elle aveut maryî al vole e 39, ele nel kinoxheut cåzu nén : i lyi faleut ene feme po tni l' cinse sol tins k' il aléve dimoré mobilizé. Å moes d' djun 40, il esteut ddja touwé et Emma s' a rtrové tote seule.
Li londmwin, ttå matén, li champete lezî fwait ene vizite.
- Vos n' ploz nén dmorer la. I gn a ene pinsion d' famile è viyaedje d' a costé.
Nén pus d' rimostrance ni d' mançaedje. L' air pus amayî ki corcî. Çoula shonne drole å valet, mins si mere n' î voet nole maliçté:
- Cisse måjhon la est on pô l' nosse. Si vos sepoz dou çki Arice overe, dijhoz lyi ki Emma et Dîter sont arivés.
Li tchampete potche so s' velo :
- Vos n' ploz nén dmorer la. Fåt baguer.
Emma dmeure.
*****
Cénk djoûs ki Emma et Dîter sont astalés a Tchantrele.
Come tos les vénrdis, li martchand d' legumes arestêye si rodje Citroën et va mete troes sorets dins on gris papî et on saetchea d' tomates so ene plantche e ståve.
- Bén nodidju, sacré Arice ! I nos aveut catchî k' il av' ene si bele sour. Et l' gamén, c' est s' mononke tot raetchî.
Emma tuze d' abôrd ki, po les tomates, Arice n' av' nén candjî. A Bibenbork, i les codeut et les magnive so plaece, e corti. Ele riyeut d' lu : c' est seur tos les pepins ki lyi ont fwait ses taetches di laton sol vizaedje.
- Dijhoz m' dou çk' i boute pol moumint. I m' l' a espliké å matén, mins dji n' a nén bén compris ...
- Alez vey å Bwès-Sint-Mårtén, a troes kilometes pal bwès ...
Bén seur ki Dîter ravize si pere. Arice l' a veyou vni å monde e 42. Al fén del guere, cwand il a rintré e s' payis, il av' prometou do les fé vni. Seulmint, i n' ont måy pont avou d' novele. Et a Bibenbork, Emma s' a vite fwait loukî sins induldjince et insule et hagne. Et des pires dins les cwåreas.
Come il arivèt å Bwès-Sint-Mårtén, i voeyèt å lon li Citroën ki demare do travo. ene grosse maxhe di moirtî bén frexhe atind, li schoupe plantêye å mitan.
- Arice ?
Pont d' Arice !
- Maman, rintrans e payis. Vos n' av nén co compris ?
- Dji lairans co passer l' dimegne. Dji pudrans l' trin londi.
E rintrant dviè nonne, il avizèt ene lete sol finiesse.
C' est l' lete k' Emma av' sicrît po prevni k' il alént ariver. Elle end a metou do tins po fé l' voyaedje, mins fåt dire ki l' adresse n' a waire aidî l' facteur :
Ariste Paternotre
Chantrelle près do Marche
Belgique
Merci la Poste
Asteure, li djonne feme tént l' cåze k' i n' fwait nén a trover Arice : i n sepeut nén ...
- Man, vos av' dit : londi.
(pp. 67-71)
