Simon li scrinî
Rimêye pîce di teyåte e cwate tåvleas, rexhowe e Vervî, d' ene sakî nén cnoxhowe, diviè 1760.
***************************************************
Li pîce kimince pa on dvant-z-ouve, come les dramatikes des Greks, la k' on esplike li tinme et dmander escuze si les djouweus ont må djouwé.
Les roles:
Simon |
aprindisse sicrinî, ki hante avou Lisbete. |
Lisbete |
li feye da Houbiet. |
Houbiet |
vî ome, k' a ovré tote si veye et ramasser on ptit niyåd. |
Påkea |
sôre di courtî, ki rind des siervices tot s' fijhant payî. |
Li mayeur |
|
Li notåre |
Divant-z-ouve
On vs va asteure riprezinter
Èn ome ki fwait s' diè d' ses broûlés.
Ossu vite ki s' feye est marieye,
Ele ni vout nolmint ôre djåzer
Ki s' boulome pårlêye co d' ovrer,
Tot djhant k' il est studyî assez
Po-z aveur ene tchedje po viker.
Simon Xhrawé ki s' è rafeye
Acceptêye dabôrd ene mairreye,
Pinsant k' ele rapoitrè podbon
Po viker insi sol coton.
Mins i s' trovèt å dbout d' deus ans
K' il ont poenne a magnî do pan.
(...)
Vola l' sudjet d' noste intrudjeu.
Dji vs preye di prinde pacyince, Messieus.
Prumî ake
Sinne 1: Simon (tot seu).
(…)
O Bon Diu, ki dj' so-st amoreus;
Dj' a l' coir tot l' minme ki dvins on feu;
Dji n' deure nén å long del djournêye
Cwand dji n' voe nén mi binamêye.
Mins, mafwè, c' est a boune råjhon
Ca elle a des beas patacons.
(…)
Sinne 2: Lisbete, Simon.
Simon.
Dji m' conte å rang des djins aidîs
Si vs mintnoz çou ki vs avoz dit.
Lisbete
Tot çou k' dj' a dit, djel minténrè,
Mins nos voerans çki m' pere dirè.
Po lyi dire, dji n' oizreu jamwais;
Nos l' frans dire da vijhén Påkea.
(…)
Sinne 3: Lisbete, Simon, Påkea
Påkea:
Dj' ôbén, i vs fåt fé vite maryî
Dji frè si bén k' i vs l' acoidrè
Simon:
Mi mesti est pô d' tchoi, savoz,
Cwand on n' est nén acalandé;
S' i nos voleut dner kéke årdjint,
Lisbete si melreut d' negocî
Et mi, dj' overreu di m' mestî.
(…)
Sinne 4: Påkea, Houbiet
Påkea:
Toutchant vosse feye, n' av' nén pinsé
K' i vs el fåreut leyî maryî ?
Mins l' voloz vs u nel voloz vs nén
Il est trop tård asteure, el fåt bén.
Houbiet:
Herr Gott Hiemich ! Mon Diu todi
Fåt i k' fwaiye cori on sfwait brut
Po fé piede si reputåcion.
Mins, påkea, sel fåt (a)bsolumint
K' ele sel fwaiye, et dji so contin,
A èn ome ki soeye comifåt,
Ki nel forfwaiye nén a målvåt.
Sinne 5 Påkea, Lisbete, Houbiet
Lisbete:
Ebén, on l' lome Simon Xhrawé
C' est l' fi d' on grand martchand rwiné
Houbiet:
Dj' ô bén: c' est onk toumé djus d' pî
Gåre li gåre cwand serè rnouri
L' bon Diu vs el wåde, Lisbete, alez;
Et si vs maryîz cwand vos pôroz
Påkea:
O ça, paski vs estoz contin,
Loukîz d' aidî ces djonnès djins
Houbiet:
Dji n' les såreu aidî, dj' n' a rén
Påkea:
Vos avoz des rintes, des béns-fonds
Fijhoz lzî d' tot ene donåcion
Houbiet:
Metreu dju a mes pîs çou ki dj' téns a mes mwins ?
Todi el fåt cnoxhe, el fåt vey.
Lisbete
Obén pere djel va fé houkî.
Sinne 6: Simon, Houbiet.
Simon:
Vosse sierviteur, Monsieu Ligris !
Houbiet:
I gn a nén des monsieus voci.
Est ç' vos ki vout divni m' fiyåsse?
Simon:
Åy, si l' Bon Diu m' è dene li gråce
Houbiet:
Avoz vs dedja tnou vosse mestî ?
Simon:
I fåt de usteyes po-z ovrer.
Houbiet:
Ebén, po vs bén enustiyî,
Cint patacons sufirént i ?
Simon
Ebén, c' est sorlon çk' on voereut.
(…)
Sinne 10 (avou l' notåre)
Houbiet
Ebén, ça don, monsieu l' notåre
Arindjîz on pô ciste afwaire.
Påkea:
Vos lzî dnez povwer di lever
Vos rintes et canons tos costés
A condicion ki vos åroz
Etertinance tant k' vos vicroz.
Houbiet
Metoz î bén des clawes assez
Afén k' dj' åye di cwè m' rihaper.
(i scrît l' ake)
E l' an 1759, podvant mi, notåre, sorsiné, a cparexhou lu-minme, coirzenoxh, Houbiet Ligris, eyet Lisbete Ligris, si feye, et avou leye Simon Xhrawé, si galant; voeyanmint ki ces dierins ont pordjet di s' maryî, li cparexhant a rnoncî por zels a ses oumires et shuvanmint els a rindou prôpietaires di ses béns-fonds et béns meubes, avou tote åjhmince por zels lever so ces cial tote rintes et canons tos costé. Si elzî a-t i dné ene some di shijh cints patacons, contés på cparexhant, so prometance d' etertini, do rabyî et do nouri li prumî cparexhant si veye durante, eto do lyi conter ene some di trinte patacons po ses doûceurs a comincî å djoû d' ouy.
Sifwait et passé el måjhon do sieu Houbiet Ligris, ashiowe e Esrar Wehre a Vervî, divant temon lomé Påkea l' lûteu, ki sene avou les cparexhants et cparexhante et mi, li notåre après lijhaedje.
( I sinèt tertos)
Simon:
Pårlans prumirmint d' nos maryî
Lisbete:
Oyi, djans s' trover li curé.
Deujhinme ake.
Sinne1: Lisbete, Simon.
Lisbete:
Mi cour Simon, ki volans ns fé ?
A cwè nos volans ns apliker ?
Voloz vs, come vos l' avoz dit
Tini botike e vosse mestî ?
Mins vosse mesti, c' est si pô d' tchoi ! (tchwè)
I våreut mî èn ôte impwè
Vos estez bén studyî assez
Po poleur esse tot çki vos vloz (vlez)
I m' shonne, ciete, ki vos pôrîz bén
Esse porcureu, ubén mayeur
Ou a kéke contwer, riçuveu. (ricûveur)
Simon
Totes ces tchedjes la ki vos m' pårlez
Sont mo bén råles a-z atraper
Fåreut aveur kéke boun amisse (ami)
Mins kimint fé, et wice sont i ?
Sinne 2: Les cis k' estént ddja la, et Påkea.
Lisbete:
Voci Påkea, nos lyi dmandrans.
Påkea, n' dirîz vs nén avou mi
K' c' est wai d' tchoi asteure, des mestîs ?
Påkea:
Sifwait, ciete, c' est peure verité.
Cwand on n' a nén eveye d' ovrer.
Simon:
Ci n' est nén k' dji n' overreu bén,
Mins c' est paski m' feme nel vout nén.
Et ni sårîz vs, divins çouci
Mi fé aveur k"k" boun amisse ? (ami)
Mi fé aveur kéke boun impwè,
Par mi payant çou k' i fårè.
Lisbete:
Et schoûtez, Påkea, ki dpus est,
I gn årè por vos ene sacwè.
Et tinoz todi, po cmincî
Les patacons k' dj' a prometou (promis).
(a Simon)
Et vos, ostant, i lyi fåt dner.
Vs l' av' prometou dvant d' nos maryî (marier).
Simon:
Mi, dji n' vou nén passer bourdeu.
Påkea, dji vs les va dner todroet (todreut).
Houte di çoula, si vos savoz
Kéke boune plaece ki soeye a atchter
Fjhoz nos l' saveur. Si n' tårdjîz nén
E tote cosyince, nos vs payrons bén.
Påkea:
Vos, tchirès djins, dji vs promete
Cwand on voet ene feye ces gribletes,
On freut, cosyince ! pus k' on n' pôreut;
Alfén, po l' årdjint, on s' dånreut.
Tinoz vs påjhûles. Si n' dijhoz rén !
Dji vs sai ene plaece ki vs duré bén,
Sins k' n' åye mezåjhe di boun amisse
Dji so capåbe. Schoûtez çki dj' di
Lisbete:
O, do moens, est ç' ene tchedje d' oneur?
Påkea:
Vos sroz Mamjhele et lu Monsieu;
I fåt wai d' tchoi; dji vs frè çoula.
Dj' irè pårler a ci ome la
Lisbete:
Fåt i co rawårder lontins ?
Påkea:
O mon Diè. K' estoz vs sins pacyince
Po ! Si vs f'oz insi les pressés
I fårè beacôp pus d' broûlés.
Par Diè, leyîz m' fé, leyîz m' covni
Dji frè tot pol pus grand profit.
Simon:
Todi, vs nos dirîz bén çou k' c' est.
Påkea:
C' est on bén onoråve impwè
I sufixh. Cwand c' est k' vos l' åroz,
On vs respectêyrè tot costé.
Et schoûtez, poy ki vos l' voloz
Ki dji vs el deye, bén vos l' såroz !
Vos savoz bén k' nosse vî mayeur
A oyou l' ôte djoû l' grand måleur
Di s' rompi l' djambe, come vos savoz,
Et minme k' il est dmoré xhalé.
Et come i s' trove foirt impotint,
Nosse mayeur m' a dit la kéke tins
Ki, s' i pôreut trover curieus
Po-z atchter s' tchedje, kel rivindreut.
Et dji pou des ouys m' informer
Po cbén kel vôreut voltî dner
Lisbete:
Bon Diu, Påkea, ni tchictez nén.
Et boune ricpinse ni vs mancrè nén
Påkea:
Ebén, alez, dj' î va todroet.
Sinne 6: Li mayeur, Påkea, Simon, Lisbete
Påkea:
Monsieu l' mayeur, c' est cist ome ci
K' atchtêyreut voltî çou k' dj' a dit.
Li Mayeur:
Ebén, lyi avoz vs dimandé
S' i ndè vout dner çou k' vos savoz ? (savez)
Lisbete:
C' est on pô beacôp d' årdjint
Li Mayeur:
On n' såreut esse gåy avou rén !
Rén k' les prezints k' on rçût so èn an
Vos ndè rvåront cåzu l' mitan.
Lisbete:
Abén påkea, dji n' sai cmint fé;
Dji n' a nén des broûlés assez.
Påkea:
Si vs n' årîz nén assez des fonds,
Fijhoz ene rinte so vosse måjhon !
Li Mayeur:
O, cbén dinrîz vs d' årdjint contant ?
Lisbete:
Cwate cints patacons si ns polans
Simon:
Dji vs rifrè on tcheté d' shijh cints
Ki dji vs pôrans a cénk å cint.
Li Mayeur:
Djel vou bén, parmi s' oblidjant
A m' diner trinte escus par an.
Lisbete:
Åy, mins a condicions tote feye
Do redîmer cwand on pôrè.
(…)
Sinne 7: Lisbete, li mayeur.
Lisbete:
Mins avou l' rapoirt , vos shonne-t i
Ki ns pôrans viker sins mestî ?
Li Mayeur:
Kimint ! Si vos pôroz viker !
Cwand on plaiteye et k' on s' bate bén,
On voet tos les djoûs noû årdjint,
Ådzeu des prezints ki rôlèt
Djambons, crompires, dîdons, palets.
Al fén, s' il arive li mwinde dispite,
C' est todi profit pol marmite.
Sinne 8: Lisbete, Simon, Mayeur, Påkea, Notåre.
Li Notåre:
A çou k' dj' etin, monsieu l' mayeur,
Vs estoz nåjhi d' esse e l' oneur ?
Li Mayeur:
Dji m' è distchedje; sicrijhoz l'
E faveur di Simon Xhrawé
Et çou, moyinant, pårdipus,
D' ene some di dijh cints escus:
Shijh cints e rinte, cwate cints contants,
Pår payåves a cénk å cint (çant)
Li Notåre:
Les condicions sont foirt valåves.
Simon:
Sicrijhoz don insi bénrade:
L' an meye set cint et céncwante-nouf, li cwate d' avri, a cparexhou li sieu Bietmé Brôlet, mayeur di cisse veye, d' on costé, et did l' ôte, li sieu Simon Xhrawé, et l' prumî cparexhant riclame aveur rimetou li tchedje del mayeureye avou tos ses droets et po todi, å deujhinme coparexhant, et çou pår emey li some di meye escus, saveur shijh cints payåve å dnî 20, oblidjant tos les béns då deujhinme coparexhant k' il a yeu pa donåcion do sieu Houbiet Ligris, si bea-pé; et po rcompleter les meye escus, li prumî cparexhant kifesse aveur vocial riçû li some di cwate cints escus e boune et candjåve manoye.
Fwait et passé amon l' sieu Bietmé Brôlet, metowe å long Bouxhi, ås Heuzîs, divant temon lomé Påkea Lûteu ki sene avou les cparexhants li mwaisse munute.
Djihan-Pire li Clipteu, notåre admetou et rashiou sorlon li dierin edit da S.S.E eveke et prince di Lidje.
Li Notåre:
Sinez vos, Messieus, s' i vos plait !
Li Mayeur: (a Simon)
Proficiåte, Monsieu l' Mayeur !
Dji vs sohaite tote di bouneur.
Sinne 9: Lisbete, Simon, Påkea.
Påkea:
Sol tins k' vs avoz l' mwin å saetchea,
Ni rovyîz nén vosse pôve Påkea.
Dj' a tant corou, tant martchandé,
Po vs fé aveur çou k' vos avoz
Sinne 11 Påkea, tot seu
Ni fåt i nén k' dj' åye di l' esprit
Po fé fé des martchîs insi ?
Troejhinme ake.
(deus ans pus tård)
Sinne 1: Houbiet, pu Påkea
Houbiet:
Ni fåt i nén ki dj' soeye petchri
D' m' av' leyî atraper insi !
Påkea Lûteu n' est k' on filou
Påkea:
Cwè çki t' a hapé, don, vî fô ?
Est ç' ma fwè la ki vos voeyoz (vèyez)
Ki vosse fiyåsse est respecté ?
Ni divreut ç' nén esse vosse plaijhi (plêzîr)
Do boere, do magnî et d' rén dire ?
Houbiet:
S' i aléve insi, dj' sereu contin.
Mi ki lyi a dné tot çki dj' aveu,
Ele mi traite come s' i fouxhe on gueu
Disk' i a la ki totes les eurêyes
M' fwait magnî m' briket el coulêye.
(…)
Sinne 2: Simon pus Påkea
Simon:
Oyi, dj' a des displits toplin.
Ki n' so dju dins on redjimint !
Påkea:
Dj' ô k' vos pårlez d' on redjimint
Estoz vs motoit oficî dvins ?
Simon:
Neni, Påkea, dji so moens k' rén.
Påkea:
Vosse mayeurreye ni va-t ele nén ?
Simon:
Neni Påkea, ca dji vôreu
Ki dj' ouxhe dimoré come dj' esteu.
E cosyince, s' ele m' a rapoirté
Po payî les canons toumés
Diski a la ki totasteure
Dj' a rçû on biyet do vî mayeur.
Sinne 3: Simon.
Mon Diu, vos, djins, la ki vo m' ci !
K' n' a dj' todi ovré a m' mestî !
Modêye coinrece so papî: Le mayeur ruiné par sa charge, Simon li scrinî, replaidaedje da Jean Haust, Vaillant Carmanne, Lidje, 1934.
Sicrijhaedje foû abondroets (li scrijheu est moirt dispu pus d' swessante ans).
Tchoezixhaedjes des bokets do racourti, redjårbaedje e rfondou (pår les akes do notåre) & metaedje so les fyis.
Sacwants bokets scrîts ezès walons coinreces polèt aveur sitî ene miete rassonrés po poleur shuve pus åjheymint les mwaissès rîles do rfondou walon.
Certains textes peuvent avoir subi des modifications mineures pour faciliter leur insertion dans le projet do langue nationale pan-wallonne.