Page du "Tchant des Walons" en wallon (normalisé). Pådje do tchant des Walons (e walon). |
Dressêye:
Différentes versions normaliées. Sacwantès modêyes e rfondou.
Réflexions et souvenirs. Tuzaedjes et sovnances.
Chanter le chant des Wallons en français, une aberration.
Tchantans nosse "tchant des Walons" e walon, djans !
Vos m' dimandez tofer on scrijhaedje po mete el "Walone". Come vos djhez todi. C' est foirt bea l' pretins, les ptits oujheas, les fleurs, mins i gn a ôte tchoi - et c' est diale damadje -, e nosse vicåreye.
Ossu, dji vs va dire hayetmint ene sacwè ki m' fwait potchî foû d' mes clicotes. Dji vou djåzer do Tchant des Walons, rinovlé, metou e francès po strimer li pårlumint a Nameur, mwaisse-veye del Walonreye.
Avou Tchantchès, nos avans idêye do dire : "Clô t' gueuye, va, grosse biesse !" a cisse pougneye d' estenés ki sont la po nos rprezinter.
Vola-t i nén k' i trovèt k' les paroles da Tchofile Bovy, ki des djermêyes et des djermêyes ont stî fires do tchanter ni sont pus al môde d' ouy. Copurade cwand on djåze des industreyes la k' nos nd avans pus waire. I rovièt d' dire ki c' est zels k' els ont martchandé å prumî vnou.
Il ont sayî d' candjî l' air ossu. Mins après des cbatreyes, la k' i fjhént fricasse et ramoyî leu gozî, il ont decidé del wårder, et les paroles serént metowes e francès come çoula tot l' monde coprindrè. Minme zels !
Il avént ddja, vla kékes anêyes, e 1980, po les meye ans del principåté, sayî di nos fé tchanter : "Le peuplier de Notger".
On s' dimande co tant k' asteure, çou k' c' est ki l' plope da Notger.
Po l' djoû d' ouy, c' est ene ôte pwaire di mantches.
On n' creye pus; on rabocteye avou des arindjmints d' orkesse.
Leyans ces enocins la fé l' mårticot so ene pire toûnrece.
So çoula près, mi, dji tchantrè todi nosse Tchant des Walons come i m' plait, et dji wadje ki dji n' serè nén tote seule.
Vola çou k' dj' aveu-st a dire, mins el metroz vs e bultén ?
Angèle Lovinfosse, divins "La Wallonne", 2001.
L'hymne wallon, paroles officielles, écrit en orthographe commune.
Li Tchant des Walons (Th. Bovy - L. Hillier)
I.
Nos estans firs di nosse pitite patreye
Ca lådje et long, on djåze di ses efants.
Å prumî rang on l' mete po l' industreye
Et dvins les årts ele riglatixh ostant.
Nosse tere est ptite, mins nos avans l' ritchesse
Des omes sincieus k' anoblixhèt leu nom.
Et nos avans des libertés timpesse:
Vola pocwè k' on-z est fir d' esse Walon !
II.
Di nosse passé cwand c' est k' on let l' istwere,
On s' recresteye vormint a tchaeke foyou.
Et nosse cour crexhe cwand c' est k' on tuze al glwere
Di nos vîs péres ki n' avît måy pawou.
C' est gråce a zels ki ns djouwixhans del påye.
Il ont språtchî l' innmi dzos leu talon.
On ls a rclamé les pus vayants k' i gn åye:
Vola pocwè k' on-z est fir d' esse Walon !
III.
Pitit payis, vos k' a tant d' grandeu d' åme,
Nos vos inmans bén, sins k' nos l' breyanxhe tot hôt.
Cwand on vs kidjåze, ås ouys montèt nos låmes
Et nos sintans nosse cour bate a gros côps !
N' åyîz nole sogne et vikez e liyesse,
Di vos efants, les bresses et l' cour sont bons.
Et nos avans les tchveas foirt près del tiesse:
Vola pocwè k' on-z est fir d' esse Walon !
IV.
On s' voet voltî inte frés del Walonreye
Et on-z est presse onk l' ôte a s' diner l' mwin.
On fwait plaijhi bén sovint sins k' on l' deye.
Nouk ni s' håyneye cwand c' est k' i vout fé l' bén.
Li tchårité ki mousse el måjhinete
N' î va k' al nute avou meye precôcions.
Li pô k' on dene on nel dene k' e catchete:
Vola pocwè k' on-z est fir d' esse Walon !
D' abitude sont tchantés li prumî et l' cwatrinme boket.
Ma version modernisée en wallon commun (utilisant des synonymes de plusieurs régions).
Nosse nouve pitite patreye
I.
Nos estans firs di nosse pitite patreye
Ca lådje et long, on dvize di ses efants.
Al fene copete pol nouve tecnolodjeye,
Et pa s' culteure, ele riglatixh ostant.
Nosse tere est ptite mins nos avans l' ritchesse
Di sincieus, di walons scrijheus di rno
Et nos avans des libertés timpesse
Vola pocwè k' dj' estans firs d' esse Walons.
Et nos avans des libertés timpesse
Vola pocwè, vola pocwè k' dj' estans firs d' esse Walons
II.
Di nosse passé cwand c' est k' on voet l' istwere
On s' recrestêye vormint a tchaeke acrin.
Et nosse cour crexhe cwand c' est k' on tuze al glwere
Di nos tayons ki n' avént peu did rén.
A cåze di zels, nos vicans ouy e påye
Emey l' Urope, li pus bea des hagnons.
Cezar nos djha les pus vayants k' i gn åye,
C' est bén po ça k' dj' estans firs d' esse Walons.
Cezar nos djha les pus vayants k' i gn åye,
C' est bén po ça, c' est bén po ça, k' dj' estans firs d' esse Walons (2 côps).
III.
Cåzans walon inte frés del Walonreye
On s' coprind bén mågré tos nos accints.
Nosse bea lingaedje, nos vlans k' on l' respectêye,
Dins totes les scoles k' on l' raprindaxhe infén.
S' on l' tapa djus dins les tins d' ignorance,
K' i råye asteure si abondroet podbon.
Si nos djåzans fok li lingaedje di France
Gn a pont d' avance di s' co lomer Walons.
Si nos djåzans fok li lingaedje di France
Gn a pont d' avance, gn a pont d' avance di s' co lomer Walons.
IV.
Pitit payis, serîz co el berdouye,
Nos vs inmans bén, sins k' nos l' breyénxhe tot hôt.
S' on vs dismeprijhe, nos nd avans l' låme a l' ouy
Et nos sintans nosse cour bate a grands côps
N' åyoz nole sogne et s' rafyîz vos d' vosse fiesse;
Di vos efants, les bresses et l' cour sont bons.
Et nos avans les tchveas mo près del tiesse,
Vola pocwè k' dj' estans firs d' esse Walons.
Et nos avans les tchveas mo près del tiesse,
Vola pocwè, vola pocwè, k' dj' estans firs d' esse Walons.
Lucien Mahin, 15-09-1997, redjårbaedje avou l' åjhmince des Editions Herman Brauer, k' ont ls abondroets.
Traduction française et commentaires de cette version.
Dissu li waibe da Stefane Dowet
Sourdant: "Quelle planification linguistique pour le wallon ?", Acte du colloque international de Charleroi du 23-3-1996, pp 18-19.
(Emile Sullon, tchif d' orkesse, diridje li Tchant des Walons divant si compozeu, Louis Hillier.)
Cwand dji djouwa li fi da Tchantchès el pîce å teyåte, c' esteut ddja ene viye kinoxhance por mi. Dji cnoxheu par keur ene tchanson (minme si c' est Popol kel disfindéve sol sinne) k' aveut po tite "Tchantchès Bonete". Li respleu cmincîve insi:
C' est mi k' est Tchantchès, vos savoz bén,
Tchantchès Bonete
Li prumî sudjet do grand teyåte di marionetes
Et dji so cnoxhou, djel pou bén dire, di lådje et d' lon
A cåze di m' franke gueuye di Walon...
C' est dire ki dj' n' åreu nén volou manker l' inôguråcion di s' monumint. Di ç' tins la, li plaece di l' Yzer avizéve foû grande et vude (såf al fôre di l' Est). On n' î voeyeut ki des cis ki djouwît å bouchon, mins des meyes di djins s' î polît rapoûler. Ci fourit l' cas ci djoû la.
On scanfår esteut dressî avou plin d' muzicyins dsu. Tot l' monde ratindéve li grand moumint et les Lidjwès avît bon do balter. On djheut ki l' monumint rprezintéve Nanesse tinant s' bouname a roed bresse po prover k' a Lidje, c' est l' feme ki cmande e manaedje.
Mi pére mi derit: "Vola Louis Hillier k' arive. C' est lu k' a scrît l' muzike do Tchant des Walons. I vént speciålmint d' Paris po cdure li fanfåre, c' est èn evenmint."
Cwand il ataca noste ime, après les cwate mezeures d' orkesse, come tos les cis k' estît la cnoxhît les paroles, des meyes di vwès l' ont tchanté an keur. Kéle margaye !
Li peupe tchantéve a s' manire mins l' compôziteur ni l' etindéve nén d' ciste oraye la ! I batéve li mezeure come i lyi plaijhîve k' on djouwe si ouve. Les trompetes et les trombones el shuvît... mins nén les tchanteus. L' orkesse aveut fini l' boket k' on etindéve co
Nosse tere est ptite mins nos avans l' ritchesse...
End a tot l' minme k' avît fwait leu possibe po shure li tchif et c' est å ci ki braireut l' pus foirt.
Tchantchès dveut esse djinné. C' est motoit po çoula k' i s' a fwait si ptit a costé di s' feme ! Et asteure, ki dji vs raconte:
Viè 1950, å Palace, po fé tchanter noste ime a tote li såle, dji candja ene note ou deus al acompagnmint. C' esteut rpris par li Radio et tot s' passa bén... Si c' n' est kel Louis Hillier m' fjha houkî.
I m' a-st egueyî tot breyant come ås pouris pexhons, paski dj' aveu oizou...
Oizou cwè ? Oizou fé di m' mî po k' totafwait våye eshonne ?
I m' a tot l' minme diné l' mwin et s' a-t on cwité d' bone etinde mins... ké caractére, vos, cist ome la.
Dji vs va co dire li minne... sol Tchant des Walons
Si vs avoz léjhou m' live " Dji vs va dire li minne ", - et si ç' n' est nén l' cas, dispaitchîz vs do l' fé - vos dvoz sepi ki nosse Tchant des Walons n' a rén ki soeye bén novea por mi.
Cwand on a drovou l' teyåte do Trianon, e 1926, c' est m' papa k' a vnou tot seu dvant l' grand ridô et ki l' a tchanté en etir. Vos pinsez bén ki, po-z esse seur di n' si nén maxhî dvins les coplets, i l' a dvou repeter pus d' ene feye el måjhone. Dji n' aveu adon ki cwatre ans et dmey mins les paroles m' ont moussî e l' oraye po n' måy endè vni foû.
Dji raconte ossu k' e 1950 dj' a polou rescontrer l' ci k' end a scrît l' muzike, Louis Hillier, et k' on nd a djåzé eshonne on moumint.
Pus vite ki do rdire asteure çou k' dji vén do scrire e francès, dji vs va raconter tot ôte tchoi, mins todi sol minme sudjet, vos vs endè dotez. Po rapler m' pinsêye, dji dirè finålmint k' on a bén fwait do tchoezi Le Chant des Wallons come îme del Walonreye, mins k' dj' a pus d' plaijhi di l' etinde tchanter e walon. Et dj' endè va profiter po dire kékes mots sol ouve et sol manire k' on s' î a pris po l' fé (sorlon mi et d' après çou k' dj' a-st etindou dire).
C' est e 1900 ki l' Tchant des Walons wangna l' concours ki " La Ligue Wallonne " aveut metou so pîs. Si oteur, Théophile Bovy, vina å monde e 1863 et l' ci ki l' a metou e muzike esteut cénk ans pus djonne. Lidjwès onk come l' ôte, il ont dvou s' ritrover pus tård a Paris. Hillier î divna tchif d' orkesse et scrijha des operetes, dismetant k' Bovy a-st avou ene båshele (Berthe) k' a stî, sacwantès anêyes, " Sociétaire de la Comédie Française ".
Insi k' çoula s' fjheut adon, po cmincî, c' est Bovy k' a scrît les paroles. Come tos les cis ki fjhît des paskeyes e walon, il a seur tchoezi ene muzike ki lyi a siervou d' modele. C' esteut tofer èn air kinoxhou et sovint l' minme k' on eployive. Insi vs poloz tchanter " Et l' ci k' n' est nén contin di s' borguimwaisse " so l' air do " Pantalon trawé " ou sol ci da " Betri ".
Et bén mi, dji vou wadjî k' Théophile Bovy aveut tchoezi ene sacwè d' ôte. Dj' a cwerou do tins po l' trover mins dj' a come ene idêye k' il a scrît l' Tchant des Walons tot prindant... tinez vs bén... " Minuit, chrétiens " come tcherpinte di muzike. Divant do pinser k' dji di la ene sotreye, prindoz vosse coraedje a deus mwins et sayîz do tchanter: " Nos estans firs di nosse pitite patreye... " et l' restant do boket disk' a l' fén mins tot l' fijhant aler so l' air di " Minuit, chrétiens, c'est l'heure solennelle " come on l' tchante å Noyé. - Vos poloz fé l' contraire ossu -. Disk' å coron, tchaeke mot toume djusse avou l' muzike, ki ç' soeye li cisse da Adam (k' a scrit ossu " Si j'étais roi ") ou l' cisse da Hillier.
Ki s' a-t i passé ? A m' shonnant c' est tot simpe: Bovy a dvou dner les paroles, come els aveut scrît, mins sins ndè dire pus long, å compôziteur. Ci-chal a fwait ene novele muzike et çoula a dné " Li Tchant des Walons " come nos l' kinoxhans. C' est sovint insi k' çoula s' passe inte èn oteur et on compôziteur, vos vs poloz racsegnî.
I s' pout bén k' Bovy aveut conté k' ci n' sereut nén si spitant. K' i s' atindéve a ene sacwè d' pus " nôbe ". Po cmincî, c' est ene miete pus londjinmint k' end a tot plin k' el tchantît i gn a nén co si lontins. Å resse, divins " Dji vs va dire li minne ", å passaedje ki s' rapoite a l' inôguråcion do monumint da Tchantchès, dji raconte ki Hillier batéve ene mezeure ki les djins n' polît shure.
Et bén, tot çoula s' ridjond. Mins sortot, asteure k' on arive sins poenne a mete li vigreusté ki l' compôziteur sohaitive, ni tchictans nén a l' fé. On n' sait jamåy ! S' i nos etindeut did la-hôt ou d' ene sawice, ostant lyi dner l' plaijhi do sepi k' il årè-st avou s' vire [qu'on a suivi son idée, son caprice.]!
Mins tot çouchal, c' est inte di nozôtes. Wårdez l' bén por vos et n' alez sortot nén taper l' brut foû k' c' est mi ki vs l' a dit.
Emile Sullon, divins: Qué walon po dmwin ? Quorum, 1999.
(Page sœur avec les wallons locaux du 20e siècle, et les textes français). Pådje do Tchant des Walons el Livreye (nén rfondous scrijhaedjes).
include(".pinote.php") ?>