|
|
Les scoles da Djihinne. 4inme anêye |
|
|
|
Les scoles da Djihinne. 4inme anêye |
|
Initiation au Wallon (Normalisé) 4ème année (9 - 10 ans).
Sicoles di (Rfondou) Walon po les aprindisses di 4inme anêye.
Leçon 83: Les temps du passé.
Cwatru-vint-troejhinme luçon.
L' oraedje.
Cwand il esteut ptit, Lorint aléve todi kékes djoûs e vacances addé s' mononke Tutur a Xhoutsiplou. Di ç' tins la, li mononke tineut co des vatches. Come il avént tot fwait li fnå, et k' les dinrêyes n' estént nén co meures il avént bén sovint l' tins. Dabôrd, il alént al pexhe.
Ci djoû la, come il estént ki pexhént dins l' Aiwe d' Oûte, gn a vnou des grossès nûlêyes. Tot d' on côp, i s' a metou a ploure a rlaye. C' esteut l' drache nåcionåle. Les aloumires coschirént l' cir.
Lorint n' esteut nén couyon mins cwand i craca on bon côp et k' el tonwere touma so èn åbe nén lon erî, il ava l' vessete.
Les tins do passé:
1. Li Durant Indicatif Erirece (D.I.E.) (on dit eto: imparfwait), c' est on tins ki codjowe li viebe å passé, po djåzer d' ene accion ki deure lontins. Les cawetes di codjowaedje do DIE k' on-z a cial :
-eut : il esteut, i tneut des vatches => riwaitant (3inme djin do singulî) po les viebes del cénkinme troke (esse, tini).
-éve : il aléve => riwaitant (3inme djin do singulî) po les viebes del prumire troke (aler).
-ént : il alént, il avént, il estént, i pexhént => riwaitants (3inme djin do pluriyal) po totes les trokes di viebes.
Rilevez eto l' emantcheure pardurante, avou deus D.I.E.
il estént ki pexhént
2. Li Passé Compozé ki s' fwait avou l' viebe aveur (awè) + on pårticipe erirece : c' est on tins ki codjowe li viebe å passé, po djåzer d' ene accion ki deure nén lontins. E 20inme sieke, il esteut eployî dins tote li Walonreye.
gn a vnou èn oraedje; i s' a metou a ploure.
3. Li Nén Durant Indicatif Erirece (N.D.I.E.) (on dit eto: passé simpe) : c' est on tins ki codjowe li viebe å passé, po djåzer d' ene accion ki deure nén lontins. E 20inme sieke, il esteut fok eployî sol Grand Payis d' Lidje (Lidje, Hôte-Årdene, Hesbaye lidjwesse). Li cawete di codjowadje k' i gn a cial :
-a : i craka on bon côp; li tonwere touma so èn åbe; il ava l' vessete.
Pådje moennrece del cwatrinme anêye.
