|
|
Joseph Vrindts, prince des poètes wallons Li pådje da Djôzef Vrindts |
|
|
|
Joseph Vrindts, prince des poètes wallons Li pådje da Djôzef Vrindts |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2013-11-24
Dressêye:
Roman
Arimés
Tchanson
Biyografeye
— Portant Madame, nosse mwaisse sereut si binåjhe di vs raveur, vola pus d’ deus ans k’ i n’ fwait k’ do djåzer d’ vos.
— Dji vs vou bén croere mins cwand on a voste ådje, Djuliye, on n’ sait co waire çou k’ pårler vout dire.
— Dji di l’ verité, Madame, comme djel dirè a Monsieu Nonård. On sårè må pô ki vs estoz cial a Lidje puski l’ police va cweri après vos, adon Monsieu m’ djetrè-st a l’ ouxh.
— Vos avoz råjhon, derit Madame Nonård — après aveur ene gote tuzé — seulmint dji vs preye do n’ rén dire ouy.
— Pocwè ?
— Po dmwin, dji n’ serè pus cial et vos lyi pôroz tot raconter.
— Ci serè l’ minme puski vs seroz-st evoye.
— Dji vs dinrè mi adresse et si vosse mwaisse tént tant a m’ raveur ki vos l’ dijhoz, i n’ årê k’ a m’ vini rcweri ?
— Vinoz cial po m’ ricdure diviè les cénk eures ; dji vs el dirè.
— Dji n’ mancrè nén, madame. Tant k’ asteure, dji m’ va recori. Dj’ a cwité l’ måjhone k’ i n’ esteut k’ nouv eures et s’ dji n’ mi trompe, vo ndè la onze ki tchake a Sint-På.
— Ni båjhîz vs nén mi ptite Elene ? dimanda Madame Nonård a l’ djonne feyie ki s’ aprestéve a ndaler.
— Siya, siya, responda Djuliye binåjhe d’ aveur l’ permisson k’ elle aveut torade volou prinde. Et filant k’ ene hope disk’ a l’ banse, ele rabressa li ptite båshele a picete et s’ saiwa evoye tot prometant do rivni pus tård.
A poenne est ç’ ki Djuliye dschindéve li dierin des grés d’ ces montêyes ki l’ mere di li ptite Elene si meta a ramasser fivreuzmint ses clakes et ses clakes.
Cisse feme ki vla ene pwaire d’ anêyes esteut si bele et si roslante, li fleur di s’ djonnesse, aveut rispårdou des hinêyes di sacwès frisse k’ avént dné pus d’ on fruzion ås djonneas ki l’ azår aveut amoenné so ses voyes.
Vinowe å monde e viyaedje di Wande, ses parints l’ metît cwand elle ava dî-set ans emon Nonård po-z aprinde a fé botike. Ci fout po les cis ki passèt leu tins a shofler des pouces e l’ oraye des djonnès cmeres ene crapåde di pus po mete so leus doets.
Tchaeconk voleut aveur li bele Nanete por lu. Li båshele vinant da l’ campagne et s’ voeyant hantêye di co traze hanteus, divna n’ broûleuse d’ ouys di prumire foice.
Monsieu Nonård, on vî djonne ome di céncwante ans passé, si fjha picî a s’ toû mins po do bon, lu. Il inma Nanete ey el vola spozer. Seulmint, i rovia beacôp s’ feme po s’ botike et l’ måleur ki voeye so nozôtes po distrure les tchesteas ki ns fijhans e l’ Espagne distrujha tot l’ bouneur ki l’ martchand d’ djodjowes d’ efant pinséve aveur rascoyî.
Si monsieu Nonård rivoeyéve si feme mågré k’ i n’ a k’ deus anêyes k’ ele l’ a cwité, i freut seur des lådjes ouys.
O neni ! ci n’ est pus l’ frisse fleur k’ il a cnoxhou et Diè sait s’ noste ome el rivôreut, télmint k’ elle est schoyowe.
Vraiy ki Madame Nonård ni sondjive waire a ndè raler nén pus, ça tot-z apontiant ses pakets, elle si meta-st a djåzer a s’ feye :
— Nole ôte ki mi, rn’ trezôr, ni woeyrè sor vos, si vosse pere nos abandnêye. Dji n’ vou nén k’ Monsieu Nonård vis acleve nén pus. C’ est on bråve ome portant, dj’ el doe ricnoxhe, mins si dj’ n’ aveu djamåy kinoxhou k’ lu, est çki dji vs åreu cnoxhou, vos, m’ trezôr ? Vos, mi ptite andje ki rimplixheut dedja m’ pinsêye lontins, bén lontins dvant k’ dji n’ vos cnoxhaxhe.
Va, elle est bén sote, li djonne djin ki mareye on vî boulome... et sortot mi, ki voleut a tote foice aveur ene pitite feye; aveur ene sakî da minne po pårtaedjî ses djoyes et ses låmes, po m’ ripaxhe di ses caresses et n’ viker k’ por leye.
Ossu, mi-efant, ni rgrete dju nén l’ petchî ki dj’ a fwait, asteure ki dj’ a da minne tot çou k’ j’ eviyive so l’ tere. Et ele kitournéve si ptite divins ses bresses et lyi fjheu vni des dôsses so ses tchifes k’ estént pus beles ki des pemes d’ amour, a foice d’ î mete des båjhes et des hagneures.
— Awè, m’ feye, — fijha Mme Nonård tot metant å mwetey di s’ lét l’ efant k’ elle vinéve do prinde foû del banse — K’ i dmeure evoye, li cabai ki vént d’ nos abandner ! Dji lyi racwite les kékes cints francs k’ i m’ a hapé porvu k’ i m’ leye mi trezôr.
A vey li ptite båshele ashiowe e grand lét, vos årîz dit k’ ele comprindeut s’ mame. Li ptite Elene n’ aveut k’ dijh-nouv moes, portant. Ses beas bleus ouys avou leu loukeure d’ andje avént l’ air do dire : « Et mi ossu, pitite mere, dji vs inme. Dji n’ a dandjî ki d’ vos po viker. K’ on leye li rôze å rôzî ; dji n’ a d’ keure di nole oto. Vos båjhes et les minnes nos front rovyî l’ taetche ki nos poirtans totes les deus so nosse front.»
Tot dtchinlant d’ tinzintins avou s’ djonne, Madame Nonård arindjive ses pakets e-n on grand cofe. Li gårdirôbe del mere ni fjheut waire di hôt, c’ est vraiy mins l’ cisse di si efant s’ ratrapéve : c’ esteut des dozinnes di tot k’ elle aveut po s’ feye, et nén des faflotes, alez. Les tchmijhes di dintele da li ptite Elene årént rindou l’ mame do mamé Djezus djalote s’ ele les aveut veyou. Adon ossu riployive-t ele les hådes di s’ mamêye comme si ç’ fouxhe des fis d’ ôr et cwand elle ava rmetou les afwaires di s’ djonne a pont, ci fout l’ toû des djodjowes ki vna. Li pope d’ Anverse, li moton et l’ hårlikin avou tos les ôtes canteas estît metous dzeu les tchåsses et les solés da Elene ; li ptit xhufloe, lu, ala rprinde si plaece so l’ djivå.
Il esteut dviè troes eures cwand Madame Nonård rissera s’ cofe. « Vola l’ pus åjhey di l’ afwaire k’ est fwait, derit ele. Li pé, ci serè di m’ saetchî foû des grawes des cis ki s’ volèt ebarasser d’ mi et di mi efant. Va ! Contans so l’ Providince. Diè k’ a-st adegni sinte Madlinne n’ årè nén l’ coraedje di m’ ribouter adon ki, dré ouy, dji n’ vou pus viker ki po m’ feye. Dji m’ overrè les bresses foû do coir po lyi dner s’ binåjhe et l’ aclèver comifåt.
Tot djazant tote seule, Madame Nonård aveut prins ene grande tchabrake et s’ ewalpéve-t ele si feye divins. Adon, come si rén n’ è fouxhe, avou si efant so ses bresses, elle adschinda dilé l’ dame del måjhone lyi dire de mete si cwårtî a louwer, k’ elle end eraléve a Brussele.
Sins dner pus d’ esplicåcion a l’ feme, Nanete si saetcha evoye avou li ptite.
Ele triviersa tote li veye et si vna rinde e Graevioûle.
Divant k’ on n’ fijhaxhe li pont Maguin, i n’ aveut co k’ troes cwate måjhones e cisse rowe la. Ci fout dviè l’ mitan e-n on gros bastimint ki fjheut l’ coine di drî li cazer des Scotes, come on djheut adon, ki Madame Nonård s’ aresta.
— Vos vnez po louwer l’ cwårtî ? fijha l’ feme ki tricotéve so l’ soû tot voeyant Djenete s’ arester dvant leye.
— Vos n’ avoz djamåy si bén dit l’ vraiy, Madame.
— Il est trop tård paret, mi efant. Dji l’ a louwé dvant-z ir. Vos vs plaijhîz bén må surmint la k’ vos estîz ca s’ dji m’ rapinse bén, i n’ a nén dijh djoûs ki vs avoz vnou po m’ el louwer mins i n’ esteut nén co totafwait vud. Les djins î avént co do bon et vos, vs avîz håsse.
— Awè, dji vneu d’ Brussele. I m’ faleut ene sacwè po m’ lodjî.
— Et vos n’ vis plaihîz nén la wice ki vs estîz ?
— On moenne trop di brut.
— Cial, i fwait foirt påjhûle; mins, c’ est come dji vs di.
— Vos n’ avoz pus rén d’ vû ?
— O siya. Dj’ a co ene bele mansarde. Seulmint, ele n’ est nén wårnêye et vs n’ avoz nén des meubes, m’ avoz dit l’ ôte djoû.
— Dj’ end atchtêyrè, madame, si vos mel voloz bén louwer.
— Pocwè nén, don ? Vos m’ ahåyîz beacôp.
Après awè stou dner on côp d’ ouy so s’ novele dimeure, Djenete paya on moes d’ avance et derit-st a l’ feme k’ elle abagreut a l’ vesprêye.
Ci fout ene djoye po Madame Nonård d’ aveur louwé dvins on boket pierdou do vî cwårti d’ Djudla-Mouze.
— Do moens, si djha-t ele tot rprindant s’ voye, nolu ni m’ vénrè tourmeter. Dji vicrè påjhule avou m’ feye so l’ tins ki Pire et På mi pinsront revoye a Brussele comme dj’ elzî va fé croere.
Tot fjhant des tchesteas e l’ Espagne, Madame Nonård avna å pont ds Åtches et l’ pus sins djinmint do monde, ele dimanda a on letcheu d’ baye s’ i n’ vôreut nén fé ene coûsse por leye.
— Porvu k’ vos m’ payîxhe bén, fjha nosse nawea, dji so d’ acoird. Ki fåt i fé ?
— Amoenner on cofe et kékes camaedjes cial e Graevioûle.
L’ ome ala cweri s’ tcherete so Mouze et Djenete el kidujha e si ancyinne dimorance. Ci fout l’ afwaire d’ on d’ meye cwårt d’ eure po nosse poirteu ås saetchs de tcherdjî li cofe, li banse di l’ efant et kékes bardaxhreyes so l’ tcherete. Cwand il ava fini, Djenete lyi ricmanda del rawårder a l’ coine di Nouvice, do costé do Martchî.
— Dj’ årè co sacwantes commissions a fé ; rawårdez m’ bén la, vos n’ î piedroz nén.
— Ostant do bate mi fleme a l’ coine del rowe Nouvice k’ a l’ coine do pont ds Åtches, fijha nosse nawea tot tcheriant evoye.
Djôzef Vrindts, foû di: Li pope d’ Anvers, bokets saetchîs foû di l' l’ "Årmonak des cwate Matî", 2009 & 2010
I.
Ele resdondixhèt d’ tos costés
E palå, tot come el wåmire,
C’ est come ene blawiante aloumire
Ki rén n’ såreut måy arester;
Des tchansons påjhûles u djoyeuses,
Ont todi stou, seront todi;
On pout bén l’ diner (?) l’ paradis,
Ås åmes ritches pus djenereuses (?)
Respleu
Les tchansons, les ptitès tchansons,
Tot-z avant l’ air di n’ rén dire,
Les tchansons, les ptitès tchansons,
Nos fjhèt plorer, nos fjhèt rire
Les tchansons, les ptitès tchansons,
Tot-z avant l’ air di n’ rén dire,
Nos fjhèt plorer, nos fjhèt rire
II.
Les viyès airs et les beas respleus,
K’ ont rimpli l’ cour di nos grand-meres,
Nos rapinsèt des viyès cmeres,
Et des vizaedjes tot tcherdjîs d’ pleus
Des tchansons, téles ki des imådjes,
Ki djhèt les istweres do passé,
On s’ rissovént des trepassés,
E fouytant des ancyinnès pådjes.
å respleu
III.
Li tchanson téle ene ôte k’ on rtént (???)
Nos aconcoistêye tote li voye;
Ele sorvént (?) cwand on nos avoye
Po nos cwiter cwand on nos rprind;
Li ptite tchanson, bén pus k’ on n’ pinse,
Woeye so nosse pôve omanité.
C’ est leye ki vént co ricfoirter
Ci-la k’ a pierdou l’ esperince.
å respleu
Vos l’ voeyoz tot timpe å matén
K’ ele aroufele djus di s’ rouwale
K’ i fwaixhe bea, k’ i nive ou k’ i djale,
I fåt k’ ele tcherêye mågré l’ tins.
Vos dirîz portant k’ nosse houprale,
K’ est ossu maigue k’ èn inglitin,
Vént foû di s’ djîsse li cour contin
Po s’ rinde a s’ fabrike roedabale.
Si coûte cote et s’ vantrin pleuti,
Ont l’ air d’ aveur siervou ene boune tchoke,
Mins tot est prôpe si c’ est minme vî.
El va-st ovrer frisse come ene cloke,
Cwefeye mî ki l’ feme d’ on rintî,
Et s’ a-t ele metou ene rôze e s’ boke.
Djôzef Vrindts, foû di: (Vî Lidje, T. 11, 1911.)
Djan-Pire esteut rcwerou di totes les djonnès feyes
Mins l’ crolé passeu d’ aiwe riyeut di leus amours
Et djamåy nole di zeles n’ aveut fwait tocter s’ cour.
Del wåmire å tchestea, ci n’ esteut k’ ene complinte
On djåzéve do djonne ome, tel ki ç’ fouxhe on signeur,
Et pus d’ ene grande madame end årout fwait s’ monkeur.
Mågré totes les promesses, li vireus passeu d’ aiwe
Riboutéve li mariaedje et les saetchs di skelins,
I n’ åreut nén dné ene çanse po divni tchesturlin.
Li passeu d’ aiwe inméve ôte tchoi k’ ene tchesturlinne
Si rapeçtêye naçale et ses vîs naivirons
Lyi dnént des ôtès djoyes ki l’ pus bele des mayons.
A Pereure, on l’ voeyeut totavå nosse bele Mouze.
Si prôpe vantrin d’ grijhe toele et si ptit court sårot
Lyi dnént l’ air d’ on randaxhe, k’ åreut mwaistri les flots.
Nosse claire aiwe, po Djan-Pire, ridoxhive di caresses;
Si vwès, doûce et nozêye, gruzinéve tot do long
Des sacwès k’ on tchantéve e nosse payis walon.
Les prétins plins d’ sinteur passèt come des nûlêyes
Les tchansons divnèt viyes, on candje d’ air mågré lu,
Les respleus k’ on inméve si rôvièt sins l’ savu (saveur)
Li naçale da Djan Pire est evoye dji n’ sai wice
Do crolé passeu d’ aiwe, asteure li fåve est foû,
Avou ses viyès candes, i s’ ripoize ås Tchåtroûs...
Foû di: "Viyès Airs et Noveas Respleus", 1907.
Les mågriyetes divins les prés
Vinént tot a poenne di s’ mostrer,
Les fåbites divins les ramayes
Tchantént les doûceurs do moes d’ may.
Po prinde pårt al fiesse des oujheas
Et côper les fleurs do cotjhea,
Luceye, tote fruzixhante di djoye,
Riprindéve tos les djoûs l’ minme voye.
Avou l’ doûce sinteur des clawsons,
L’ amour gruzinéve si tchanson.
Vos oyîz d’ å lon, so les rôzes,
Des båjhes goter djus des lepes rôzes.
Nåjheye do rabressî les fleurs,
So li spès waezon, sins l’ voleur,
Ele s’ edoirma, nosse binamêye
Li coir nåjhî, l’ åme enondêye.
L’ Amour ki cnoxhe nos screts mawets
Ala dire å bierdjî d’ l’ edroet :
"L’ andje po l’ kele vos dinrîz vosse veye
A on bea sondje dimande a vs vey. "
Adjeni dilé l’ bele efant
Li ptit bierdjî tot trefilant
Si clintcha dzeu s’ front, tot binåjhe
Do poleur î mete ene grosse båjhe.
Ossu vite, ele si dispierta,
Mins l’ djonne monkeur n’ esteut pus la...
Et l’ djonnete derit, les tchifes rôzes :
"A ! k’ il est doûs l’ båjhaedje des rôzes !"
Viyès Airs et Noveas Respleus, 1907.
Tot conte do cwårea d’ on botike,
On ptit valet s’ a-st aprepyî.
Et l’ nozé cårpea, sins påpyî,
Si raletche tot loucant les tchikes.
Sins nole çanse e s’ potche, et djéryî !
Aveur fwin d’ ene pougnêye di figue,
D’ on bonbon k’ rawåde li pratike
Et n’ avu l’ droet ki d’ les loukî
Ç’ n’ est nén todi l’ ci ki djéreye
Ki pout sawourer çou ki voet
Sins årdjint, vs n’ åriz nén 'ne penêye.
Ossu nosse cårpea tot peneus,
Tot rloucant les bordons d’ duzêye
End ala tot tetant so s’ doet.
Ci n’ est nén ciete èn adjeyant
K’ a l’ air do twezer les nûlêyes.
Neni, mins cwand i trebolêye
Il a des sacwès d’ assaetchant
Vos dirîz ene fåbite e s’ prejhnire
Ki gruzinêye des airs crustins;
Et l’ doûce rimimbrance di s’ djonne tins
Fwait halcoter 'ne låme ås påpires.
Respleu
E vosse clokî d’ sint Nicoleye,
Mame cariyon,
Al glwere di nosse bele Walonreye!
Gruzinez ene tchanson
E vosse clokî d’ sint Nicoleye.
Dispoy todi, nosse cariyon,
Tribole les eures ki Diè nos conte.
Et, sins fé les cwanses, i raconte
L’ istwere di nos vîs ratayons
Totavå les toets d’ nos måjhones
I lait goter si ptite greye vwès,
Et l’ glwere des valureus Lidjwès
Si rapinse tchaeke feye ki l’ eure sone.
Les nuks ki nos avans passé,
Ont rindou s’ lokince pus påjhûle;
Asteure i tchante des airs tinrûles
Al memwere di nos trepassés.
Nosse 01 e tere a tant stî dsonntêye,
K’ i n’ pout rovyî les firs Walons,
Et del nute, avou leus ombions,
Vos dirîz, voeyoz vs, k’ i cactêye.
I nos djåze des siekes distindous,
Des pleus sins taetche di l’ åbarone
Ki rglatixh sol Cité walone,
Et d’ nos peres ki l’ ont disfindou
Si respleu, come li ci d’ ene mere,
Frè tocter l’ cour di nos cårpeas,
Li djoû k’ on disployrè l’ drapea,
Po prinde nosse pitit boket d’ tere.
Ci n’ est nén ciete on adjeyant
K’ a l’ air do twezer les nûlêyes.
Neni, mins cwand i trebolêye
Il a des sacwès d’ assaetchant
Vos dirîz ene fåbite e s’ prejhnire
Ki gruzinêye des airs crustins;
Et l’ doûce rimimbrance di s’ djonne tins
Fait halcoter ene låme ås påpires.
