Page d'Octave Mollet Fôre di moxhons (ene novele da Octave Mollet) |
dierin rapontiaedje - last update: 2011-01-19
Dressêye:
Tchaptrês del novele
Mwaisse modêye
Vicåreye do scrijheu
Dins l' oraedje, divant l' dicåce, raploûs
A ene pixheye do grand "Palå des Spôrts" a Brussele, si strove li pus tchårné des parks di tos les alintoûs.
Su li dzeu c' est on grand paxhi, retouré d' voyes et d' åbes ; shuvoz l' pî-sinte di dzo, intrez dins les bouxhons, vo vs la totshûte come e plin bwès. Dischindoz disk' a fond, vos seroz dins "l' valéye Djozafate ".
Ké degadjmint ! Ké bea côp d' ouy ! Ene grande terasse, des tåves, des tcheyires pa cintinnes: å fond, on grand kiyosse coviet, ene buvete avou des åbes åtoû d' leye : comandez çki vos vloz, les sierveus s' côprént e cwate po vos siervi.
Des parints dviznut e scrotant des crinmes, coûkes et påstés, boevant l' bon cafè, do tins ki ls efants s' amuznut.
Po les ouys, des verdeus, des fleurs, des plates-bindes : do mouvmint, do vicaedje, cwè !
Vos divnoz curieus, vos vloz vey les astantches, les cénes, les canårds fijhant des coûsses so l' aiwe. E ploncant, i mosternut leu drî come tot djhant: dji vs ekekene.
Todi pus curieus ? Alez disk' å fond des rotches; l' aiwe ki n' est låtcheye ki gote a gote fwait sondjî on moumint å sourdant ki mûznêye e bwès.
Su totes les voyes et pî-sintes, les bancs vos invitnut. Ployîz l' djambe, purdoz vosse tins puski vos vloz vey tot.
Des pawons vos mosterront leu bele cawe, i sont si firs. Les pidjons vénront mindjî dins l' mwin d' vos tot ptits efants. Alez vey les flamands avou leus finès pates; cwand vos pasroz, ci ci, wai, end erployrè ene e vos rwaitant avou shonnance di dire: " La, waite, vî, çki ti n' såreus pus fé ! "
Rilevant l' tiesse, nos voeyans ene volêye di moxhons ki pasnut e l' air : on s' dit e lu minme: "Waite ! Vola les pus ureus del tere. Por zels, gn a ni guere ni cwåte di ravitaymint. Pont d' gurnî, mins tchaeke djoû, il evont a l' tchesse po wangnî l' crosse. I ploncront, s' i fåt, leu betch didins on stron di tchvå, mins djamåy, i n' iront coutchî sins soper.
Bråvès ptitès biesses, vo les la astapés so l' gros maronî. I vont afeye tini consey.
C' est a ç' moumint la ki l' cwårt di cwatre eures soune a l' eglijhe Sint-Serwai. Dji m' leve po-z atchver m' toû. Pocwè l' air do cariyon mi rvént i a l' esprit ?
(Air do cariyon d' Sint-Åbwin)
Gn a l' cwårt di cwatre eures ki soune
Alans casser l' crosse di nosse pwin
Puski todi on s' passione
A l' minme plaece nos rvénrons co dmwin.
Li vî cardinå k' est sovint catchî dins les fils électrikes as-t aprins des bounès noveles. Après awè dmandé on côp d' xhuflet po fé taire les ramadjåds, li tchîf a ratindou ki l' maronî fouxhe rapåjhî. Sôtlant so l' coxhe di dvant, i comince si ptit spitch:
Vo ns ci co on côp dins nosse park Djozafate. Ké bea locå po nos moxhons ki l' grand maronî avou ses longuès coxhes et ses belès tchabotes !
Pocwè vént on si voltî vaici ? C' est paski nos ptits pénsons d' Årdene nos ratindnut come des parints. Nos avans stî saedjes et bén avizés e les leyant mwaisses del police dins l' costé do kiyosse. I sondjnut a tot: såyes, grinnes, bwessons et tot çk' on pout awè dandjî.
Mi apel a stî etindou, dji vos trove dedja a bråmint. Leyîz m' vos dire on ptit scret : li guere sere bénrade houte. L' anêye 45, nos frans noste assimblêye å Sårt-Sint-Lorint, come dinltins.
Po l' anêye ki vént, dji serè co avou vozôtes, mins ci serè l' dierin côp. Metoz vos el tiesse ki po ç' djoû la, nosse redjimint divrè esse fir et bén rlujhant. Nos plans co rivni prumis come tos ls ans dvant l' guere.
Åbitouwés di passer etur deus rindjeyes di curieus, les moxhons d' Brussele ni m' dismintiront nén. C' est ça k' il ont si åjhey di s' cåzer : on court après. Dj' a ddja fwait bråmint des mariaedjes ciste anêye ci. Dji vous rivni l' anêye ki vént e tchantant l' bea bouket avou les Namurwès ".
Dj' a tchoezi on novea scretaire, c' est l' djonne agaesse ki vos voeyoz dzeu mi. C' est leye ki vos dinrè les detays. Åzès noveas, elle esplicrè çu k' est l' fiesse do Sårt-Sint-Lorint å cwénze d' awousse. Divant d' comincî, dji dmande å djonne pénson, ki serè a m' costé e 45, di nos fé etinde si bele vwès.
Nosse pitit Årdinwès sôtele so l' coxhe k' est å mitan. Li bråve pitite biesse comince "Ritchitchitchicometch" et adon c' est des tchants foirt beas po fini avou on boket si bén doûs ki tos les ptits cours si metnut a bate e tchiplant come des araedjîs.
Padzo l' åbe, les djins s' ont-st aresté, li tiesse e l' air, schoûtant co bén lontins après ki nosse Bastognård s' a yeu tai.
Li miele, d' on côp d' xhuflet, a cloyou l' betch a tot l' monde.
Li londi del Pintcosse, les djins alént sovint å rciner des Scåssenes avou l' idêye di rescontrer boune copagneye. I paret ki dvant l' guere, c' esteut ene bele dicåce.
Les moxhons walons ont fwait l' minme å Sårt-Sint-Lorint dins l' bwès do Duk å cwénze d' awousse. I s' î rvoeyént avou plaijhi.
On dmore la sins limite, on nd a minme veyou s' astaler so plaece. Ene pitite fåbite al noere tiesse dimande tot d' on côp: pôréve-t on amoenner s' galant ?
- Oyi, m' feye, creye-t i l' vi cardinå. Seulmint, i fåt dmorer e binde et schoûter les mwaisses.
La dsu, tote djinnêye, ene pitite frumele di canari dimande si on pinse k' ele serè foite assez l' anêye ki vént po-z eterprinde parey perlinaedje. Djinnêye, ele baxhe li tiesse.
- Vos vénroz avou mi, respond l' vî prezidint. Dji vos ténrè a l' ouy po waitî ki vos fjhoxhe des conoxhances. Vos estoz trop tchårnêye po rivni tote seule.
- Merci, pårén, dit-st ele, tote binåjhe, nosse pitite fringuete.
- Si l' cardinå s' è mele, a-t i dit on gros såverdea a s' vijhén, on va dveur mete les fiers e feu !
L' agaesse continowe : nos pårtirans did ci, deus djoûs dvant, po ns astaper a tinzayeure. So li dzeu d' Åve, nos conoxhans ene foirt boune plaece dissu li drî d' ene moye. On trove vaila do magnî po tot l' monde. Nos shofelrans ene eure po fé payeye. Adon, nos waitrans di ns evoler disk' å Park Mareye-Louwisse, a Nameur.
C' est la k' on pasrè l' niût. Atindans nos a ene pårt di plaijhi. Les pénsons namurwès sont foirt gaiys. Al shijhe, i nos contront leus prôtes, et l' leddimwin, nos påtrans eshonne po l' fiesse do Sårt.
Pårtant tot timpe, nos pasrans dire bondjoû å vî djuråd, ene viye biesse ki n' sait mori. I vike ses dierins djoûs dins li ptit bwès d' Ezemonts. Nos lyi frans dire l' istwere do Souké del Limodje k' on-z a fwait divni sot on djoû d' grand feu.
C' est did la ki nos pudrans l' air po rtchaire totshûte å Sårt po les concours et l' banket. Fijhant sene å cardinå e trén d' broster on rdjet, nosse-t-agaesse fwait plaece å vî tchîf ki ratake:
" Fouxhoz gaiys et rlujhants, sondjîz tos les djoûs å cwénze d' awousse di l' anêye ki vént. Amoennez vos soçons, dijhoz lzî k' on magne bon, k' on serè a bråmint po-z awè do plaijhi et ki nos pôrans mostrer, nozôtes, les moxhons, ki nos n' dinans djamåy nosse pårt å tchén.
Nos påtrans li traze a deus eures di l' après-l'-dinner. Et asteure divant d' raler, passez a l' tchabote k' a si ptit drapea. C' est l' magazin ås amonucions. Vos ploz saetchî les sminces ramonçlêyes po ådjourdu. Passez troes côps d' shûte po vos gueder, såf les sprewes et les agaesses ki s' contintront di deus fornêyes pask' elle ont l' betch trop foirt.
Amoennez nos l' anêye ki vént, des beas ploumaedjes, po k' nosse bouket fouxhe bin taetchî. Vos ploz rider, boun amuzmint ! "
Li raploû purdant fén, nos moxhons si stårnut. Dins leus ptitès bindes, on dvize bråmint des dierinnès noveles, del fén di cisse sacrêye mannete guere la et del fôre do Sårt-Sint-Lorint.
Li fôre va comincî; après noere bijhe, bon solea
A cwè sondjnut i, tos ces-la, e s' pormoennant dins les voyes et pî-sintes di nosse Park Dozafate ?
C' est dimegne, ådjourdu, et puski mårdi c' est l' cwénze d' awousse, on s' dit ki dmwin, c' est co semdi !
E plin awousse, li prumî, après l' fén del guere, padzo l' solea foirt rilujhant ki vs asblawi, les sotès tiesses batnut l' berloke. Les idêyes sont discozowes : "Cwand rvénrè-t i, li djoû ou k' nos pôrans mindjî a nosse fwin ? Bon solea, vos nos rindoz l' espwer !
On dvize adon di çki manke co: do lård po li ptite salåde, les solés ki båynut, les moxheures ! C' est l' vraiy ki nos ratindans come li tchet après l' soris. A ! on ns a tant rabatou les orayes å posse. Pacyince ! Coraedje ! Nos arivans avou des bateas... et tot çk' i fåt !
Si vs avîz l' måleur di dire, po l' moumint, k' i fåre co ratinde sacwants moes po esse aidîs, vos vos frîz efortchî. Les djins sont-st insi.
Mins, po l' moumint, li stoelî est si clair, li solea si doré et si tchôd. Rapairi pa on bon vint, on s' sint si bén contint. On roveye ki dmwin pôreut esse foirt noer... On n' sondje dedja pus k' ås beas costes di nosse pôve pitite veye.
E rwaitant l' solea ki spåd so l' terre si boune tcholeur, rifjhant biesses et djins, li cir si bleu, si grand, on s' sint presse a criyî " mon Diè, c' est si bén grand çki vs avoz la fwait ! Come c' est bén adjincî ! Ké baguete k' i vs a falou po mete tot ça a dalaedje !"
Ricnoxhe tot ça k' nos voeyans åtoû d' nos, c' est fé l' pus grand des akes di fwè. Dins nos mizeres, nos divrans co sovint rlever l' tiesse po nos dmander di co tni bon po wårder nosse coraedje.
I gn a tant d' cayôs et d' oirteyes dins les tchmins. Li måleur s' abate sor nos, come dinltins, li bidet do tiraedje å sôr. Les djins dmornut sovint sourds come des pots a l' plinte do ci k' est prins. N' est ç' nén adon k' i fåt rwaitî å hôt ?
L' idêye si refoirceye e rwaitant li nûlêye di moxhons ki s' éleve dizeu l' park. Après on toû dizeu l' maronî ki nos conoxhans bén, li binde plonke tot droet so l' Céncwantnaire. Les djins ont baxhî l' tiesse po-z atchver leu pormoennnåde.
A ! s' i voeyént çou ki s' passe dins nosse bea redjimint å plomes, ki plonke dedja so Oderguem. Rindjîs, bén nipés, ké côp d' ouy pa dzeu. I sont-st e l' air, pol prumire estape do grand voyaedje. I gn a po croere k' on-z e va e rvowe.
Tot seu, prumî, c' est l' Aiglon, noste agaesse, li scretaire. Cwate di ses masseurs, ossu beles ki bén taetcheyes, sont rindjeyes padrî leye. Ele fwaiynut sondjî a des sapeurs-taborîs da Napoleyon, si firs a Sint-Foyén.
So l' troezinme lene c' est nosse cardinå, dins l' mitan, rilujhant come li " Prince tchårnant ". I n' lyi manke ki des blankès guetes et si sabe a s' costé po criyî å bea mousketaire !
So l' gåtche do vi mwaisse, i sont-st a shijhe. Deus pénsons recrestés, deus måyes di canari avou deus cizets åd dibout. A droete, shijh båsheles. Li prumire, c' est Fringuete k' a vnou avou s' masseur. Li mayeur a prometou d' les cazer. Fringuete est ossu inocinne ki Micaela apoirtant l' lete a s' cozén. Raplez vos " Carmen".
Adon, deus fåbites al noere tiesse k' ont come vijhenes deus nozêyès ptitès mazindjes. Padrî, si tnant come des vårlets d' boune måjhon, c' est cwate gros såverdeas al tiesse plate et noere ki cloynut les rindjeyes.
Les ôtes perlins shuvnut, semés so on dmey rond. Ene dimeye dozinne d' arondes fwaiynut l' police åtoû do ptit canvolant ki, bén tapiné est capåbe di fé des djalots.
Di tinzintins, on côp d' xhuflet, on s' astape po rprinde alinne, sacwants munutes, tantia k' å dbout d' ene eure, il ont sôtlé Åve et Ocgniye.
Cwand l' fameuse moye a stî rconoxhowe, on-z a plonké après li dmey toû. E tcheyant, on n' etindeut ki ramaedjes di contintmint. Sacwants mots do scretaire fwaiynut l' toû etur zels. On tådje ene eure, mins on magnrè dins troes bons cwårts d' eure. E ratindant, liberté ! I n' si l' ont nén fwait dire deus côps. Abeye dins les campagnes !
Mins l' cardinå a ritnou tote si rindjeye
- Ene munute ! Vinoz avou mi a l' ombe, dji vos dinrè ene pitite luçon. C' est k' i fåt k' vos vos såyîxhe tini si vos vloz esse cazêyes po bén tchaire a manaedje.
Nos n' frans nén come les djins, ki mintixhnut si vos dmandez leu-z ådje ; ki metnut l' tchapea d' leu cuzene ou ki s' fwaiynut pus ritches k' i n' sont. Ça n' vout nén portant dire k' i fåt catchî ses beas costés.
- A ! vos, djoli pénson, vosse bele vwès ni sufirè nén. Recrestez vos ; apurdoz a vos tni ; metoz l' tiesse on pô so l' gåtche ; adovioz bén foirt vost ouy, n' ouxhîz nén peu di rwaitî les curieus.
- Et vos, mi ptite ? Pus d' frankijhe ! Vos ploz, godoy ! vos recrester ossu. Åbitouwez vos a rwaitî dins les ouys, ça vénrè tot seu.
- Fåbite, on sait bén ki vs estoz djoleye. L' ouy, vos l' avoz ddja foirt lujhant. Ene miete di ritnowe ni vos frè k' do bén.
Li lçon est longue. Ele serè metowe a profit. Mins tot d' on côp, ene aronde s' abate e tronnant des penas.
- Ki gn a-t i ? Accidint ? Non, respond l' messadjî, c' est ene astårdjeye. Ene fåbite ki n' si sint nén bén : nos ns avans astapés. Come ça duréve, avou s' mwaisse, nos pinsans k' ele s' aprestêye a ponre. Dji vén prinde vost avis.
- Dijhoz ås sprewes di tchoezi plaece å rcwè, dins les fossés, d' efoncer on potea po l' ni. Les ôtes, totshûte a l' tchesse ås strins, foyes et paye. Dj' arive dins dijh munutes.
L' aronde est ddja lon. Cwand l' cardinå s' amoenne, tot est presse. Li ptite, bén coraedjeuse, est a costé di s' mwaisse : i pudront leus rujhes et... al gråce do Bon Diè !
I freut si bon d' viker si les djins serént pareys. Amon les moxhons, gn a pont d' guere, nén pus ki di rçuveu d' contribucions. Eshonne, on fwait l' awousse e fjhant pårt di frés, sins djamåy rovyî d' s' aidî n' onk l' ôte.
Li moncea a rivnou a l' moye po rciner. I s' couyonnut so l' dos des Namurwès. I paret k' on s' leve si tård, el veye.
- Nos lzî dmandrans, respond èn ôte.
On brosteye co sacwants munutes disk' å côp d' xhuflet. Adon, c' est l' disdut. On s' scheut, on s' brouxhtêye, on lustrêye ses plomes. Adon on sôtele e l' air e criyant: "Vive Nameur po tot ! " Tchaeconk a rprins s' plaece. On passe dizeu Djiblou, payis des påréns et d' sint Gubiet.
Li côp d' ouy divént pus bea. Dedja les blankès voyes si rmarkêynut dins l' bwès. Les brijhîs si cotoirdant. Des belès måjhons avou leus rodjès panes. Après, voci Sambe, rilujhante come ene colêye d' årdjint. Li tchmin d' fier, les clotchîs, li Park, nosse park Mareye-Louwisse ossu bea k' il est ptit.
On comande on toû dissu l' veye. Djans, moxhons, voci l' cité da Bietrumé Picård, Bosret, Wérotte, Dethy, Mandos, Loiseau, Pirsoul. Evrard... Et des Relîs, les Relîs ki nos purdans po les capucins des letes walones, del trape di Moncrabau.
Djans, clotchî d' Sint-Djan ! Vos camaerådes di Brussele sont la. Cariyon d' Sint-Åbwin, schoyoz vos clokes ! Vaici, c' est nozôtes. A ! Namurwès ! Vos n' savoz nén, a ç' moumint ci, come nos ouys si brouynut et come nosse cour toctêye.
Cok walon, disployîz vos aiyes po tchanter et fé triyaner les pus malades. A dmwin, ou putoit, a torade, paski, ossu rade tcheus e Park nos serans amon nozôtes.
Nameur, payis da Chope-Louwis k' a tant waitî a nos ptits bosketeas, a nos beas cwéns del Citadele, ene si bele brotche a vosse twelete.
L' arivêye å park ni s' pout nén raconter. I sont la a l' afut : tchants walons, muzike di famile.... kéne recepcion, ké plaijhi !
E dvizant di çk' il avént rescontré so leus voyes, les moxhons d' Brussele ont etertinou leus soçons namurwès tot e scrotant çou k' aveut sitî apresté come amonucion po l' fiesse d' ådjourdu.
Fijhant minti l' proviebe, après s' awè guedé. nos ptits bråves ont fwait éne pormoennåde d' ene eure. Troes bindes: ene påte aviè l' rowe des Bresseus et court å pî del Citadele, ene ôte s' eleve padzeu l' Citadele aviè l' tchapele des Bouxhnêyes. Li dierinne ramasse les pus rôleus et vont dins l' bwès d' Marlagne.
In seul mot: raploû so l' kiyosse do park a set eures et dmeye po pleur vey l' arivêye des "cwarante Molons" di Moncrabeau ki dinront concert a ût eures...
Didins l' veye, les trotwers si wårnixhnut d' curieus : c' est dimegne et ç' côp la, ni rovians nén li concert des Molons, del Societé si tcharitåves po les målureus.
On vént a pî, di Djambe, del poite Sint Nicolai ; on dschind d' Bomel ; il è vént d' Sint-Serwai et d' Salzene. On fwait on dmey toû pa l' rowe di Fier, raploû di tot çk' i s' dit mon les Namurwès. Mins i seront tertos å park po set eures et dmeye tapant.
Les moxhons, zels ossu, sont la, a l' eure. So l' toet do kiyosse i rindront conte di leu sôrteye. Les djins pudnut d' assåt bancs et tcheyires, nén portant dvant d' awè payî l' droet d' ashir, paski les Molons sont-st ene miete la, po vinde leus cwåtes. Waitîz les cori !;C' est ki c' est po les pôves; les programes minme si paynut.
A ç' moumint ci, i ndimeure bén waire di vûdès plaeces. Aviè l' mitan, nos rconoxhans ene binde di vîs Relîs ki sont les pilés del viye societé, todi å posse ewou k' gn a do bén a fé.
On soçon del binde, li cia k' a on grand noer tchapea, dit k' i n' manke personne, ådjourdu. Nén minme les såverdeas, ni les pénsons, dit-st i, e mostrant l' binde di moxhons ramonçlés.
- Waite on pô ! Gn a ds agaesses, minme des canaris !
- Zels, i n' payront nén bén seur !
- Ptete bén, mins i n' seront nén tchén di rmete li manoye di rawete.
- Ba ! Il ont bén råjhon ! K' avoz fwait, vozôtes, estant gaméns ? Cori e fjhant ds eguegnes ås bråvès djins...
Dissu l' kiyosse, tchaeke tchîf di binde rapoite å vî cardinå tot çk' a stî veyou. Li mwaisse est å mitan ki schoûte.
- Del rowe des Bresseus, nos ns avans astapés padrî l' såle d' amon Degré, pårtis dins les åbes. Dj' inme si bén, respond l' mere di pénson, li novea mazurca: "T' as beu Louwis, t' as beu Louwis, t' es sô - T' es sô, Louwis - t' es sô, Louis, t' as beu ". Nos avans veyou bråmint des sôdårs intrer po fé danser les meskenes, rén k' po leu fé rovyî leus poennes.
- Li binde di Marlagne a stî fé corwêye. Pupont d' tchants, pupont d' veye å bwès. Leus frés estént dandjreus vnous schoûter l' concert ossu.
- Rivnant des Bouxhnêyes, on pout vey on bea djonne canari. C' est li ptite Fringuete ki, s' sintant pus franke, va dvizer :
- Pårén, nos l' avans trové si disbåtchî, si dseulé, si målureu ! Cwand dj' l' a yeu aprotchî, dj' a rmarké l' noere taetche padrî ls orayes. Dji n' m' a seu taire : boune sinte Cizîle ! C' est on Sacson ! K' avoz po esse si penou ? Vs a-t on batou ? Estoz pierdou ?
- "On côp d' tiesse ! Disvoyî ! Dji sos mierseu sins rvindje", m' a-t i respondou. Vo l' ci, wai, pårén, il a l' air si djinti.
Li cardinå s' a-st espliké avou l' novea djonne ome; el fijhant moenner a l' gregne ås sminces. C' est Fringuete avou l' provizioneus des pénsons did ci k' el codujhnut a l' coujhene po l' ritaper.
I rvegnnut jusse come les Molons fjhént leu-z-intrêye e muzike. Tot l' monde est levé po clatchî les mwins. Les moxhons evolnut, zels, e ramadjant, po fé on ptit toû dvant di rtchaire so leu kiyosse.
Li concert comince totshûte. L' animåcion est grande. Etur les bokets, on s' esplike padzeu come padzo, paski les moxhons ossu sont-st-a l' dicåce. Ene agaesse a wadjî d' aler mete ene "mastoke" so l' grand noer tchapea ki ns avans veyou enawere. Tote li binde s' a metou ås aguets. L' agaesse est ddja pårteye do kiyosse, passant dzeu les djins po prinde si coudêye. Vo l' la so l' åbe, e face, levant s' cawe pa deus côps. Ele ripåte po låtchî di troes metes hôt, ene eplåsse ki tchait e plin mitan do bea tchapea.
Dins les djins, li madame sipitêye a dvou prinde si "potchete" (on ptit motchwè d' dintele) po pleur distaetchî les spites. L' ome s' a discwefé. Kéne taetche ! Les vijhéns, mokeus, clignnut l' ouy et l' feme a prins l' tchapea. Avou li ptit motchwè, ele rineteye les mannestés.
Li drame ni s' a nén conoxhou, sinon des Relîs. Mins padzeu on-z a djipé lontins. Li concert po les moxhons rishonnéve putoit å pailtaedje k' i dennut å soçon k' s' a disrindjî, cwand i rvént dlé l' mere di ses ptits.
Li concert fini, les djins tot contins ont sondjî a raler. Les Relîs, dvant di s' dire arvoye, ont co tapé leu ptite divize.
- Mi, djheut i l' pus vî, do tins k' i djouwént li " Danse Macåbe ", i m' shonnéve todi etinde clicoter les oxheas d' on skelete.
- A tchaeconk si impression, a-t i respondu èn ôte, mins, come finesse avoz oyou " Manon ", li passaedje so l' pitite måjhone å fond do bwès m' a fé frumjhi: l' åbwè solo cåzéve vraiymint.
L' ome å grand tchapea, lu, e-z etindant djouwer " Mignon " a sondjî ås Relîs, pask' i gn a tant d' zels k' ont stî aratchîs d' leu viyaedje ewou k' i ont leyî leus raecenes et leus moirts.
Li piston, dji wadje k' il est ossu del soce po mete tant d' sintimint e nos doviant s' cour, dj' a veyou s' coixheure, vaila, dins m' viyaedje ! C' est la, ki dj' vou raler mori... c' est la ! I l' avént rmarké tertos. On s' a dispårtaedjî so ç' dierin djudjmint la.
Dins l' park, les moxhons ont wangnî leus nis. Li cardinå, ki sait çk' i fwait, a-st evoyî l' canari doirmi e face del tchambe da li ptite Fringuete, di peu k' on n' lyi fwaiye des eguegnes.
- Contez sor mi, respond nost ome, dji vos djeure ki vs n' aroz djamåy veyou si bon woeyeu. Les deus camaerådes ont pårti po s' astaper conte li tchabote ki mousse, a costé, li tchapele do Rampart.
I n' si diront ki sacwants mots:
Lu: - Dji woeyrè sor vos; sereut damaedje di n' nén leyî doirmi ene si bele pitite båshele.
Leye: - Dji doimrè come on lwar; dji so si continne, mins cwè froz e montant l' gåre ?
Lu: - E woeyant, dji tuzrè. Dji rvierè li ptite tchapele des Bouxhnêyes, on paradis po s' mete a manaedje. Viker catchîs, s' aidî n' onk l' ôte. A ! pitite Manon !
Leye: - Hê, la ! Po kî m' purdoz !
Lu: - A ! pardon ! Ci n' est nén vos ki dj' voe... Si dj' oizreu...dji direu...
Leye: - Fouxhîz pus franc... (tot doûçmint),... dji ratin...
Lu: - Est i possibe ?... Dji n' oize.. pinser k' vos vôrîz bén d' mi.
Leye: - Pocwè nén, dji vos croe bråve et si nos ns etindans...
Lu: (mouwé) - Vaila, padrî l' tchapele, c' est on paradis... Bonswer, Fringuete... dji woeye... rimpli d' espwer...
Leye: - Bonswer, vijhén... Dji m' va doirmi; vos m' racontroz dmwin les dierinnès noveles...
C' est a ç' moumint la ki l' cardinå, si boutant a pîce dins tchambe, muznêye:
(motif di Lotario di Mignon)
Dissu l' front di li ptite Fringuete,
Pupont d' crinte, on l' lét ki l' plaijhi.
Lyi årè-t i conté colibete
Li ptite fleur va ptete bén meuri !
Li niût s' a rindu mwaisse des linwes.
Fringuete s' a bråmint rmouwé. Li woeyeu, bén aspoyî, a tuzé … C' est l' tins passé k' il a rveyou …
Ene bele gayole, souke, carote et sminces,.. on djoû... li clitchet må metou... l' ouxh grand å lådje... tot est doviet dins l' cujhene... ç' a stî l' air libe ki l' a-st assaetchî ! …Après, d' ene coxhe a l' ôte, d' on viyaedje a èn ôte ossu, målureus, tchminåd, mins libe !...Ådjourdu, est ç' possube ki l' bouneur sereut si prés d' lu ? Tot å matén, ça a stî li ptite, e mostrant s' tiesse. k' a criyî l' prumire :
- Bondjoû vijhén, bondjoû, mi ptit valet ! Avoz bén doirmou ? Mi j' n' a fwait k' on some (si prumire minte).
Sins ratinde li response, li ptite as-t invité Fifi a vni so l' ouxh di s' tchambe, tchanter por leye tote seule. I n' s' a nén fwait priyî. C' est s' cour k' a dvizé:
(Motifs di Mignon) :
Lu: Conoxhoz li ptit cwén
Vaila padrî l' tchapele
Ou k' nos serént si bén
Mi et m' Fringuete si bele ?
Leye: Djamåy dji n' roveyrè
K' e fjhant vosse conoxhance,
ki l' bele pådje di m' cayé
S' drovyive por mi, kéne tchance,
C' est la,
C' est la ki dj' vôreu rivni viker
Rén k' nos deus, s' inmer et tchanter
C' est la ! … C' est la ! …
Ni trovant pus rén a s' dire, come epårnés on bon moumint, on n' a pus moti. Ç' a stî lu k' a rprins:
- Li bouneur ! savoz bén, mi ptit keur, çou k' c' est ki l' bouneur ? I m' shonne, todi, ki c' est d' abôrd, di sawè k' on-z est ureus.
Leye, saizichant l' mot, ele dit, do trefond di si åme :
(Louise)
- Dji … so-st... u … reu... se...
Adon, il ont corou dilé l' vî tuteur ki lezî a dné ene boune luçon d' moråle e les egadjant a reflechi :
- Pormoennez vos, esplikez vos. Paski, si on dvize sovint d' ses droets, i n' fåt nén rovyî les dvwers. Nos nos rvierans a onze eures tapant a l' intrêye do Park. Si c' est oyi, dji creye vos bans a tote li soce.
- Vloz ? Nos frans on toû d' eglijhes. Dissu les toets. Bén trankiles, e tapant on côp d' ouy so l' veye, nos arindjrans nos afwaires di famile.
Lu a stî d' acoird totshûte.
A Sint-Djôzef, divant ût eures, i voeynut on vî monsieu ki sôrtit d' awè stî siervou messe. I dischind aviè l' rowe Sint-Djåke. Dins l' rowe di Fier, tos les volets sont co baxhîs.
I s' astapnut so l' Eglijhe Sint-Djan. C' est l' cariyon d' Sint-Åbwin k' on-z etind soner l' cwårt. So li ptite plaece, des djotîs montnut botike. Ene beguene avou s' grand tchena ratind po esse siervowe.
On voet tot l' minme deus valets avou leu djilet a mantches. I poitnut ene banse k' i vegnnut rimpli po cure a doze eures a l' ospice Sint-Djîle.
Voci l' moumint d' sôtler so l' clotchî d' Sint-Leu. Vaila, come il est ût eures et dmey, on voet sacwants Namurwès e purete, les pîs dins des savates. Aviè l' cwén del rowe do Prezidint, i voeynut li ptit martchand d' boles ki rsaetche les fiers po pleur riployî ses volets... C' est Nameur ki s' rewoeye.
Li ptite aveut dimandé po passer ås Bouxhnêyes : c' est la ki, t' les deus, ont décidé di poirter li boune response å vî Mwaisse ki les ratind. Li tchîf ni s' a nén fwait fåte di criyî leus bancs a tote li binde ramonçlêye po pårti.
Deus côps d' xhuflet po-z etinde li vî tchant d' Nameur so èn arindjmint emantchî al munute.
C' est dmwin li djoû d' leu mariaedje,
Å Sårt, abeye, nos les alans moenner.
Mins dvant d' les mete a manaedje,
Nos irans tertos rciner.
A ! vormint come on s' rafeye,
On si bea djoû di nosse veye,
Nos rvénrans avou l' bouket
C' est Fringuete ki årè l' bea bouket.
On n' les sait pus tni. Li dierin côp d' xhuflet vos les boute tertos e l' air po l' vizite å vî djuråd d' Ezemonts.
Ezemonts : li vî djuråd et l' limodje
Cwand l' cardinå a yeu amoenné s' binde di djonnes moxhons disk' å ptit Bwès d' Ezemonts, i s' a fait codure a l' tchabote do vî djuråd. D' après ls on-dit, i n' cwite pus s' tchambe, mins il est dmoré ossu gaiy ki dins s' djonne tins.
D' abôrd, nosse malåde vude si saetch:
- Ci côp ci, dj' so po l' diale. Dji sin minme ki c' est-ene kession d' eures. Dj' el ratin, l' gårce ! Ti pous esse seur ki dj' el pudrè på bresse.
Li cardinå, come on medcén, dimande a s' soçon di s' leyî sognî. Nos alans vos rôler dins des fleurs di tiyoû. Cwand vs åroz bén souwé, dji wadje ki vos dmandroz po nos shure dimwin å grand rciner do Sårt.
Li djuråd vout bén assayî. On-z evoye les pus foirts a l' cinse do grand Djule.
- Dj' a tant atrapé m' tchike ås roejhéns. Dins l' grand djårdén, tot å dbout, gn a on gros seucea k' est e fleurs po l' moumint. I n' costêye ki l' disrindjmint.
Do tins k' on påte a l' tchesse, les deus camaerådes si vont espliker.
- Li vî a dispu ds anêyes, ecråxhî ses botes. Ossutoit discandjî, lyi shonne-t i, i lzî pôrè raconter l' istwere del limodje.
- Ni rnictêye nén cardinå, nos n' estans pus ds efants. Ti sais bén k' amon les moxhons, les parints s' lairént touwer po pleur elever leu famile. Portant, do côp k' leus djonnes polnut fé por zels, ni piednut i nén leu parintêye ? Tantia k' i n' les rconoxhront pus !
A l' moirt, les etinss tchantér ? Minme e bindes ? Po l' minne, trove ene sacwè d' novea, fwai les tchanter tertos, mins k' ça fouxhe gaiy !
Fwai m' rire si t' voes ki dj' flåwi. Ki dj' reye e nd alant. Dji conte so t' youdresse po les tni presses d' avance. Fwai m' rire !
Ti frès m' fosse å pî di mi åbe po k' on n' ouxhe k' a m' rivierser ossutôt rafroedi.
Vo les ci ki rvegnnut ddja avou leu seyou. Mete mu deus belès agaesses come sogneuses. Dji vou on bon lét. Estant bén astoké, dji les pôrè vey tertos. A l' ovraedje ! Ossutoit rapåpyî, dji lzî fré mi dierine conferince.
" Li limodje, voeyoz, c' est èn amuzmint do vî tins edvinté gn a yeu cint cincwante ans. C' est l' londi del dicåce do viyaedje k' on rprezinte li biesse, a Nevrumont, Ezemonts, Vietrivå et Préle.
Po sawè l' fén mot so l' istwere di ç' foclore la, li vî savant Vandereuse d' après la-hôt, a stî so plaece scheure tos les vîs papîs d' comene, e dvizant avou les djins. C' est lu k' a råjhon dins l' grand rapoirt k' il a rmetou e boune plaece. On lyi doet ene fameuse tchandele.
Tot çki dj' pôrè dire so Ezemonts si passe a pô près parey dins les troes ôtes viyaedjes.
Dijhant sacwants mots del biesse ki n' a pont d' beas costés. Po k' èn ome poye viker dins s' coir tote ene djournêye, on monte ene grande carcasse avou des cekes di tonea k' on adjustêye po rprezinter l' biesse astampêye so ses pates di drî (les cias do poirteu).
Po rprezinter l' biesse, on prind ene fotche scheurece a deus dints, siervant dins les gregnes a rtourner les djåbes k' on bate. On rascove tot ça di viyès lokes dåborêyes. Les dints sievnut d' coines. Dins l' mitan, on boute on ramon e pindant so li dvant deus pates di vea ataetcheyes dins les toeles po rmostrer les pates di dvant.
Ene cawe pa drî ki l' poirteu maneuvere ådvins. Dizo l' cawe, troes botons ki, disgrapés, mosterront on grand trô cwand i fårè nouri l' biesse presse a djiboter.
Deus mots so l' soce ki travaye tote li djournêye po-z-amuzer les djins.
Li poirteu ki sieve li limodje est sovint on bon boeveu ene miete galafe. Il va bråmint boere et mindjî, di tot, i doet fini pa tchér´, al niût et moirt sô.
Sint Butlot ki tént on baston avou, å ddibout, li valet d' pike k' i frè båjhî a tot l' viyaedje e dmandant ene dringuele k' on doet mete dins l' boesse d' on cwatrinme ki mostere, d' abôrd, ene pate di poye.
Li donteu, avou s' valijhe, ki s' tént todi presse po cwand l' limodje tchait flåwe. I frè totshûte ene ordonance... Metoz avou zels on taborî avou sacwants muzicyins, vos åroz d' cwè amuzer les vîs come les djonnes dispu l' åmatén disk' a meyniût.
I brocront dins les måjhons - såf li limodje -, front båjhî l' valet pa tot ki tchairè dins leus grawes, lezî fjhant payî l' droet.
Li biesse courrè après les båsheles po waitî d' les souker mins ele bizront a dadaye e criyant po n' nén esse prinjhes. Pinsez don, esse soukêye del limodje, adon, n' pus sawè trover on galant.
Li binde paye a boere dins tos les cåbarets. L' ome ki poite li biesse årè on bea folård å Comitî. I serè nouri et bén guedé prodeyo. I divrè boere totes les ordonances et magnî des vitolets ki les soçons bribnut dins les måjhons.
Al niût, on done on grand soper pal Comitî, dins l' pus grand des cåbarets ; on boet ossu bråmint.
A meyniût, on-z etere les resses del limodje k' est rmetowe dins l' gregne disk' a l' anêye ki vént. "
Li djuråd s' a-st aresté, nåjhi. I vlént k' i s' taijhe, mins après k' il a yeu stî rapåjhî, il a vlou dire deus mots do ci k' a stî on djoû souké pal laide biesse di limodje.
"Å grand feu, ciste anêye la, conte l' idêye da bråmint, on-z a mostré l' limodje al niût. So l' plaece, il avént ramonçlé des cous d' åbes, des coxhes, des fagots, do strin; tot ça comelé dins les tchinistreyes ki les djins, come tos ls ans, avént metou po cwand l' tchår do cinsî pasreut.
Tins del grande fouwêye, li limodje a fwait des senes... On vî djonne ome, ene miete so l' doûs, arivéve so l' plaece. Li biesse l' a shû, a levé s' cawe. Les botons a pression ont volé foû et, på trô doviet, ene sipritchoûle rimpleye d' aiwe a passé s' betch po spritchî s' tchedje so l' enocin ki, a mitan neyî, a vlou cori evoye. Li limodje l' a ratrapé; li poirteu l' a apicî dins l' coir po lyi fé boere di foice ene ordonance tote presse, li pus foite : bire, tchessåt, cafè, soda. Et èn oû, so tot ça bén scheu.
Li målureu as-t avalé çk' il a seu. Cwand on l' a låtchî, li bounasse a corou pa totes les rowes. I nd a fwait ene maladeye po divni sot sacwants moes après. Divant l' anêye houte, il esteut moirt.
Dispu, pus djamåy on n' a fwait sôrti a Ezemont li limodje on djoû d' grand feu. "
Nosse vî djuråd n' è pout pus; i les vôreut portant co sawè fé rire, mins l' cardinå a fwait sene k' c' esteut tot.
Les moxhons ont vnou voler, xhufler, tchanter et tchîpler åtoû do malåde.
Abaxhî dilé s' camaeråde ki ride a grand côp, on l' etind co dîre k' i vout rire an morant.
(a shuve)
Octave Mollet, l' Bourdon e troes bokets (l° 159 do moes d' nôvimbe 1962, 160 do moes d' decimbe 1962 & 161 do moes d' djanvî 1963); li dierin boket, sol limodje, vént d' esse replaidî dins El Bourdon 611 (moes d' decimbe 2008) et dins " Reflet " l° 19, måss avri 2009.
include(".pinote.php") ?>