|
|
Page de Maurice Georges Li pådje då Morice Djôr |
|
|
|
Page de Maurice Georges Li pådje då Morice Djôr |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2006-04-14.
Dressêye:
Fåves (couyonådes).
Biyografeye
Bibiografeye
Do tins da Hitler, e l' Almagne
Nén l' minme pourcea
L' Adofe et l' gros Hermann, ashids padrî sol bankete del Mercedes, discutèt del sitouwåcion d' l' Almagne. Dj' estans e 1943 et ça n' va vraiymint nén bén po les Chleus. Li Wehrmacht ramasse des teribes tripotêyes e Rûsseye et les bombardîs inglès et amerikins martokèt, djoû et nute, totes les veyes do payis.
L' Adofe et l' gros Hermann rivnèt d' ene inspeccion a Bavire et i rôlèt roedebale so l' otostråde inte Stoutgår et Munixh.
Tot d' on côp, el tchåfeu frinne a fond. Li vweteure crameye so les deus bindes, on-z etind on sacré tchok et l' oto s' arestêye. Hitler, k' est d' foirt måle oumeur, ni comprind nén pocwè k' on s' arestêye insi e plinne campagne. Fritz cwite si volant, dischind, clatche les talons addé l' poirtire et, e bawant come on tchén, il esplike:
- Èm Führer, c' est on pourcea k' a corou triviè l' rote, djusse come dj' arivéns. Dj' a fwait çki dj' a polou mins i gn a nén yeu moyén d' l' eviter. Et l' pourcea est pol diale !
- C' est bon, Fritz. Hermann, prin t' poite-foye et va payî l' biesse al pitite cinse k' est la, å dzeu do hourlea. I fåt k' les Almands savénxhe ki leus diridjants sont-st oniesses !
- Jawohl, èm Führer! Dji m' î va d' on côp !
El gros Gôring, dins s' blanc costume, si haetche come i pout foû des cosséns del vweteure et, e fjhant souner totes ses medayes ki a dischindant disk' al botroûle, vo l' la voye al pitite cinse e shoflant come on boû.
L' afwaire n' arindje nén l' mwaijhe oumeur d' Hitler. E rawårdant ki l' ôte rivegne, c' est l' tchåfeu ki s' fwait traiter d' tos les nos.
Gn a ddja dijh munutes k' il est voye et i n' rivént nén. Adofe kimince a divni araedjî. Å moumint k' i s' aprestêye a ndaler vey lu-minme çou ki s' passe, i s' doet froter les iys po saveur si i n' reve nén !
El gros Hermann ridischind do hourlea avou deus djambons dzo les bresses, des bagues di lård et do boure plin les mwins, des såçusses ki dispassèt ses potches. Il est tcherdjî come on moulet !
Hitler, k' a manké d' avaler s' mostaetche, si mete a hoûler :
- Was ist das, Marixhå Gôring ? Dji t' voye la po-z aler disdomaedjî l' cinsî, et to lzî vas haper tot çk' il ont !
- Dji n' comprin rén, èm Führer ! Dj' a intré e criyant "Heil Hitler! Dj' avans touwé l' pourcea ! " I m' ont rwaitî come si dj' elzî apoirtéve ene grande novele k' i rawårdént. I gn a onk k' a criyî: "Infén !". Il ont cmincî a danser åtoû del tåve, gn a minme ene feme ki m' a vnou rabressî et pu, télmint k' il avént l' air contins, i m' ont dné tot ça !
Maurice Georges, foû di: Les flåwes da Fernand, Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene, 1989.
El moirt et l' coibjhî
El pitit Djule aveut morou del nute. C' esteut l' grande novele dins l' viyaedje. On n' pårléve ki d' ça. On saveut bén k' il esteut malåde, mins i n' esteut nén vî et on n' s' atindeut nén a çk' i passe si vite di l' ôte costé. C' esteut on vî djonne ome ki vikéve tot seu. Il esteut foirt pôve et i dmoréve didins ene viye måjhon k' aveut co on toet di strin. Come i n' aveut pupont d' famile, i faleut bén k' on s' end ocupe.
Les vijhéns et kékes djonnes do viyaedje l' avént lavé, moussî et coutchî sol tåve, come on fjheut di ç' tins la. On lyi aveut metou on cruçfi et deus boudjeyes, on tchaplet dins les mwins et on ptit potiket d' benite aiwe avou ene brantche di påkî. Il aléve dimorer insi el tins k' el munujhî lyi faxhe ès waxhea.
On-z aveut ossu prevnou l' coibjhî po k' i vegne woeyî [veiller le mort]. C' esteut todi lu ki passéve les nutes tot dou k' i gn aveut on moirt. On l' payive po ça, mins on saveut bén k' il e profitéve po travayî cwand gn aveut pus persone avår la. Come i s' dotént bén k' i l' aléve co fé cwand i sereut dé l' pitit Djule, les djonnes do viyaedje avént decidé do lyi fé ene fåce po k' i piede cisse laide åbitude la.
Il aveut stî convnou ki, djusse divant k' il arive, on rtirreut l' pitit Djule del tåve et k' onk di zels prindreut s' plaece. Cwand les doze côps del nute sounrént å clotchî, d' ene vwès cåvierneuse, i direut å coibjhî k' i n' pout nén travayî cwand i woeye on moirt.
I s' amuzént come des fôs e sondjant å toû k' i lyi alént djouwer ! El pus araedjî, c' esteut Houbert do Pré do Molén et i s' aveut propôzé po replaecî l' pitit Djule.
Insi dit, insi fwait. Cwand i gn a pus yeu nolu po dire si tchaplet, vite on-z a catchî l' pitit Djule et Houbert s' a coûtchî e s' plaece.
El coibjhî arive et s' astale po passer l' nute. Il aveut bén seur si ptit saetch di cur et on saveut bén k' il î meteut ses usteyes et, probåblumint, ene u deus pwaires di solés.
Come on l' aveut preveyou, cwand il a stî tot seu avou l' moirt, i s' a metou a bardouxhî avou s' mårtea so on solé.
A meynute, les coperes schoûtént drî l' ouxh po vey çou k' i s' aléve passer !
Cwand Houbert a etindou souner l' clotchî, d' ene vwès k' aveut l' air do sôrti d' on cavô i dit:
-Quand on veille un mort, on ne travaille pas
Esteut i prevnou ? Ubén, esteut i télmint coraedjeus ? Çou k' est seur, c' est k' sins s' presser, el coibjhî s' a levé et, e tapant on solide côp d' mårtea so l' front do moirt, il a dit del minme vwès:
- Et cwand on-z est moirt, on clôt s' djaive.
El Houbert, ki s' croeyeut si malén, å mitan di totes les stoeles k' i vneut d' vey et e sintant li teribe boursea ki lyi poûssive inte les deus iys, come el coirbå del flåwe, il a djuré k' on n' l' î åreut pus a fé des pareyès fåces !
Padrî l' ouxh, ses camaerådes si toirdént d' rire e sondjant al tiesse da Houbert ki s' aveut insi fwait maker på coibjhî !
Maurice Georges, divins: Les flåwes da Fernand, Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene, 1989.
Autobiographie : les jeux d'un enfant rural dans l'Entre-deux-guerres:
Les djeus da Djustin
Dvant mon l' schayteu, on vî djonne ome vikéve tot seu dins ene ancyinne måjhon ki cmincive a croûler. On l' loméve På Dabe, mågré k' ça n' estaxhe nén s' no. On n' l' inméve nén beacôp e viyaedje, i n' pårléve a nouk et i n' sopoirtéve nén les efants. On djoû k' i tchipotéve a s' corti, il aveut tapé on cayô triviè l' håye di spenes après les efants ki djouwént la et ki s' moként on pô d' lu. Djustin aveut atrapé el cayô al tiesse et l' plåye dins ses tchveas aveut metou foirt lontins po schaper pask' ele n' aveut nén stî bén sogneye.
Cwand l' vî Dabe a morou, come c' esteut l' åbitude et k' i n' aveut pont d' famile, c' est l' schayteu et kékes vijhéns ki l' ont woeyî, mins d' ké manire ! Li prumire nute, i l' ont leyî tot seu sol tåve, el tins k' i djouwént ås cwåtes åtoû d' ene botaye di peket amon l' schayteu. Li måjhon do moirt n' esteut k' a kékes metes et i n' pleut må d' cori evoye! Les ôtes nutes, il a co rawårdé tot seu dins s' waxhea disk' å djoû d' l' etermint, el tins k' les omes, sôs come des bourikes, fjhént l' dicåce e face. Ç' aveut stî vraiymint on drole d' etermint, on nd a djamåy pus veyou on si gaiy!
Cwand il a stî eteré, on-z a vudî l' måjhon et sôrti les kékes vîs meubes ki toumént a bokets. I gn aveut rén d' bon a ramasser. On-z aveut djusse trové on vî acordeyon ki les omes avént dné a Djustin. Djustin ki n' aveut rén trové d' mî ki del côper e deus po vey çou k' i gn aveut ddins ! Del viye måjhon, on-z a leyî tos les ouxhs å lådje et elle a stî abandnêye, mins nén po les efants do viyaedje k' ont trové la ene fåmeuse plaece di djeu por zels.
Cwand i n' gripént nén partot dins l' viye måjhon, les efants avént bén seur des ôtes djeus. D' après les såjhons, il alént ås fraijhes dins les bwès, ås ampones, ås meures, ås frambåjhes, ås noejhes et, målureuzmint ossu, ås nis. I n' avént pont d' pitié po les ptits oujheas.
El tins d' l' esté, gn aveut des ôtes djeus. Djustin aveut rtrové el tchessi del poûssete ki l' aveut pormoenné cwand il esteut tot ptit. Calé come i pleut inte les cwate rowes, i s' leyive dischinde a tote vitesse sol rote disk' å pî del valêye. Al Sint-Rmey, li grand spôrt esteut d' aler ås pemes padrî l' cinse Bådwin, el long del rote di Nive. Des vîs pemîs, tot toirdous, poirtént des laidès pemes ki n' avént pont d' gosse. Tos les djoûs, les efants alént ås pemes, todi porshûs pal cinsî et todi e rtård a scole. Dins l' decôr, foirt especiå, del viye måjhon da På Dåbe, les gaméns s' î rtrovént cåzu tos les djoûs. Portant, il î fjheut teribmint niche. Des lokes et des papîs trinnént totavå. Les cwåreas des finiesses estént cassés et les bokets ni tnént k' apicîs inte deus botons loyîs eshonne. Gn aveut la ddins ene odeur di soûfe mouyeye et d' tchamosseure. Li strin do toet ki pourixheut n' arandjive rén ! Les efants corént so les plantchîs a mitan croûlés, gripént so l' toet di strin tot trawé et î organijhént totès sôres di djeus.
Les gamenes, zeles, djouwént å paradis, al popene, sôtlént al coide, fijhént l' institutrece, djouwént al bale, ubén elle alinént sol hourlea des viyès boesses di consieve, des botayes, des bokets d' assietes et des cassons. Ele lomént ça leu botike. Pa des côps, elle alént å bî avou les gaméns ubén al viye måjhon. On-z î djouwéve å djindåre et å voleu, å popa et al moman et sovint, å medcén et å malåde. Nén biesse, el Djustin ! I s' arandjive todi po k' si malåde fouxhe ene gamene. A l' ocåzion d' ces consultåcions la, on s' livréve, pa des côps, a des esploråcions nén enocinnes. I faleut bén d' sayî d' comprinde çou k' on n' apurdeut nén e scole ! Mins l' peu do petchî moirtel et des blames di l' infier espaitchént todi d' aler trop lon, sortot k' el fåreut ndaler dire a cfesse !
Gn aveut ossu el bî ki, do tins d' Djustin, esteut plin d' pexhons d' totes les sôres. On-z î trovéve des cintinnes di graevîs, des tchacåds, des lotchetes, des cawés viers et ossu des trûtes. Avou ene baguete, on boket d' fier et ene espingue ployeye a deus, les gaméns arivént a-z atraper des dijhinnes di graevîs ki leu mere cujheut dins l' grande paile so l' fornea. Djustin, el tins del grande setchresse do 1921, cwand i gn aveut cåzu pupont d' aiwe e bî, aveut atrapé ene anweye di pus d' céncwante cintimetes.
El tins d' l' esté, les gaméns avént tertos on ceke. C' esteutDjustin k' aveut l' pus bea. Nén trop grand ni trop ptit, nén trop pezant non pus, i l' fijheut souner e tapant dsu partot dou k' i coreut. I l' purdeut minme po ndaler a scole. Dins les anêyes 1920, les efants n' avént rén d' ôte po djouwer ki çk' i fjhént zels-minmes. Å pretins, i fjhént des xhuflas k' i taeyént dins ene brantche di petrea. A d' ôtes moumints, i fabriként des tire-bales. I purdént ene brantche di sawri, è fjhént sôrti l' miyôle po-z è fé on touwea; ene longue ponte clawêye so on mantche sierveut d' piston, et l' tire-bale esteut presse. On fjheut les bales avou del tchene k' on trovéve dins les gurnîs. El faleut mawyî et raetchî tote li salopreye ki vneut foû: c' esteut vraiymint disgostant, mins on-z arivéve a aveur des belès bales k' on wårdéve precieuzmint.
Tins d' l' ivier, partot dou k' on trovéve del glaece, les efants l' afroyént, pu i s' lancént dsu après s' aveur enondé. Tchaeke anêye, conte l' eclôs do schayteu, gn aveut todi ene grande fagne edjalêye et tos les efants î vnént rider. So des ptits scleyons k' i fjhént zels-minmes, les gaméns s' leyént ossu dschinde al valêye des tiers.
El tins des shijhes, on djouwéve al kine, sovint avou les parints. Onk des djouweus tiréve on bublot d' on satchet et i criyive el limero k' esteut mårké dsu. Les cis k' avént èç limero la so ene di leus cwåtes li mårként avou on boton u ene pîce d' on sô. El prumî k' aveut catchî tos les chifes d' ene di ses cwåtes criyive " kine! ", et il aveut wangnî.
Dins bråmint des måjhons, i gn aveut ossu on djeu d' l' oye. Djustin a passé bråmint des shijhes a lére èn årmonak ki ses parints atchtént tchaeke anêye. C' esteut on gros live come on botin d' telefone. On-z î trovéve des istweres, des blagues, des amuzants dessins, des dvinetes et des årtikes foirt instructifs.
Les efants des anêyes 1920 n' avént pont d' djouwet come asteure. Po cmincî, i gn aveut nén grand tchoi dins les botikes. Seulmint des ptits tchvås d' bwès, des ptits djeus d' gueyes, des popenes di loke po les gamenes, des coujhnires et des ptits toupins po k' ele djouwénxhe a fé a magnî. Mins bråmint des parints n' avént nén les moyéns d' els atchter. Portant tos les ans, al Sint-Nicolai, Djustin trovéve dins si assiete, addé li tchminêye, on novel årmonica. Il è djouwéve foirt bén et nd uzer onk par an. Les efants di ç' tins la n' avént nén grand tchoi, mins i s' amuzént surmint tot ossu bén ki les djonnes d' enute divant l' televuzion ubén les djeus electronikes les pus complikés.
Maurice Georges, foû di: Li fi do schayteu, Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene, 2006.
(La même page en tenant compte, en partie, des accents de l'auteur, avec traduction partielle en français et biographie de l'auteur en français) Modêye disfondowe.
