Page de Claire et René Limbourg Påje dal Claire et då René Limbourg |
dierin rapontiaedje - last update: 2008-01-25
Dressêye:
Sicrijhaedjes
Vicåreye
Li vraiye istwere do clå di l' ouxh del tchapele Sint-Rok
Li vraiye istwere do clå del tchapele Sint-Rok di Fumwè m' a stî pus d' on côp contêye pa Maria, li prôpe feye do ci ki l' a planté; Tchåle Tchapele, rovyî ådjourdu.
Maria Tchapele dimoréve amon s' neveuse, Mareye Guidård, e Trô des Soris, et Mareye Guidård esteut l' feme di Mononke Udjinne Robunet.
C' esteut e tins ewou k' dji xhåreu pattavå les rowes di Fumwè après Claire, mi ptite comere di saze ans; et l' Maria, a des septante anêyes et co pus, inméve co voltî code li ptite fleur di miyozotisse.
Ele mi djheut avou des airs disbåtchîs :
- " Ti n' l' as co nén veyou ådjourdu don, m' fi ? "
Ele somadjive alôrse on bon côp po mi, et ele mi djheut e francès :
- " A Raymond !... cœur ki soupire n' a pas ce qu'il désire!".
Pu e walon :
- "Avoz å moens stî rabressî l' clå d' Sint-Rok ? .. Vos î dvoz aler, c' est m' popa k' a ... "
On djoû didins l' tins, inte tchén et leup, li mambor del Cofrereye Sint-Rok di Fumwè rotéve pattavå l' Trô des Soris, po-z î vey Tchåle Tchapele, li vî mnujhî, a cåze di l' ouxh del tchapele då Bati ki grignive dissu ses pindants, et d' on batant ki crinnéve come si l' tchén då sint s' åreut leyî picî s' cawe didins l' craeye di l' ouxh.
Li mambor chamtéve, frûléve, dåréve tant k' i poleut, e rawijhant les meurs des måjhons del Rowe Hôt-Sint-Rok, e waitant ses pîs, ostant po n' nén aroker les cayôs del voye, ki po sayî d' catchî s' vizaedje didins l' brune ki tcheyeut dedja. I tronnéve rén k' a l' idêye d' esse veyou, lu, mambour di Sint-Rok , li pus hôt dignitaire di Sint-Rok a Fumwè, alant toker a l' ouxh, clitchî, et broker amon Tchåle Tchapele, on araedjî magneu d' Monsieus-l'-curés et d' macherseurs; on rodje!... on mwais ! .. On d' djeut minme ki dins s' djonnesse, Tchåle aveut metou l' patal a bleuwès blankès royes et li rodje bounet a cocåde des sins-coulotes.
Mins li mambor di Sint-Rok sondjive ossu k' li vî mnujhî poleut bén esse fén rodje, grimancyin, et minme li diale tant k' vos vôroz : c' esteut ossu l' cok des ovrîs d' bos d' Fumwè. Et come rén n' esteut a ses ouys trop bén po li Sint k' aveut, dins l' tins, protedjî Fumwè del pesse, do colera, et minme del raedje, i n' s' abrouyreut nén des djins; kî ç' fouxhe ! .. i prindreut Tchåle po-z arindjî l' ouxh ... on voereut bén après ..
- "Tén !... c' est ti ! ... Pa kén åvé, e m' fi ! ... T' as don bén oizou vey li diale ådjourdu amon l' vî Tchåle ! ... "
Tchåle djipéve divant lu a goidje disployeye. Li mambor, fén cacawe, riyeut djaene. I lyi shonnéve vey Tchåle egayolé d' on bok, di deus coines a s' tiesse, et d' ene grande cawe a troes pontes dissu s' trô peyåd. Tot l' boulome sipitéve di malice, sortot ses ouys, k' on poleut vey erlure comme les cis d' ene crapire; et on n' poleut s' espaitchî d' sondjî k' on parey nez si lådje, si longou, et si pontou, acrotchî på bout d' on baston, åreut åjheymint stofé deus tchandeles d' on seu côp di stindwer.
Asteure k' il esteut, apinse lu, amon l' diale, li mambor ni saveut todi nén pa ké dbout ebåtchner l' conversåcion, ni comint s' ragrabouyî : "Vos avoz bea dire, la, vozôtes!... c' est tot d' minme bén wasse, k' on rodje ossu rodje ki l' Tchåle fouxhe lomé Tchapele, come on lome li måjhon do Sint!... Alez, valet! ... purdoz vosse coraedje a deus pougns, et sins pus d' contes, waitans les afwaires come ele sont.
"Dji vén vey, dit-st i, si ti vôreus bén rassavter l' ouxh del tchapele då Bati ki grigne des gonds, et k' a plin d' crinnons dins s' bos! ... "
"Li bos ki crinne a todi stî çou k' est l' pus solide et ki vike li pus lontins!..." côpa Tchåle.
"Oyi!... Mins dji n' pou nén serer l' ouxh asto télmint k' ele va d' crasse. Ossu l' vint broke pa l' craeye pattavå l' tchapele, e hoûlant come on leu ki s' åreut stitchî dins li ståve; si bén k' li Sint et s' tchén sont co pus må lodjîs dins leu måjhon k' on canvolant dzo les stoeles å stoelî.
"Si ti vôreus bén !... Si ti vôreus bén !..." berdeléve Tchåle inte ses dints... I n' end aveut pus waire, puski dins ç' tins la les djins estént tertos schårdés, et k' i n' avént pont d' ruslîs. "Si ti vôreus", berdeléve Tchåle, "c' est tot veyou !... Dji n' vôreu nén k' li Sint fouxhe edjalé, ni ki s' biesse s' evåye rôder å niut avå les rouwales di Fumwè, todi plinnes di sakés marous, metchants come li gale ... Nos serans don, por on côp, l' ovrî di l' onzinme eure ... Come d' efet, l' ouxh del tchapele serè rmetou d' assene dimwin, et li Sint rmetou ossu a houte å bon-z et tchôd.
Asteure, ene idêye sidårniyive [tourbillonnait] dins s' tiesse come on spirou e s' gayole :
- "I m' shonne, dit-st i, ki l' Sint, on côp rascoeti, pôreut ptete nos ristitchî kékes miråkes come il è fjheut dins l' tins po nos awousses. Di pus, nos åréns come ça, d' ene façon, payî nosse pårt di Paradis."
Mins l' munujhî poleut esse bén djinti avou l' mambor : ostant vali k' il ouxhe djouwé del flûte a on boket d' bos, ou diné des violetes a magnî å pourcea ! Les bordjoes, c' est come des coshets : todi grigneus, todi cagnårds; volant tot por zels et rén po les ôtes. Avoz ddja veyou ervaye li sonk d' ene pire ? ... : les djins houpés, ça n' våt nén åk !...
Li cour do mambor dimoréve froed come on boket d' glaece : i rwaitive li Tchåle pa dzo come on tchvå ki rcoule; et s' rire esteut todi ossu djaene.
"Porveu k' i taeye l' ovradje, dit-st i apinse lu, i pout bén eraler å diale après; dji n' a nén dandjî d' lu po djonde sint Rok å cir." Mi-n ome rovyive seulmint k' li dierin pout esse pa des côps l' prumî.
L' ouxh del tchapele aveut yeu stî bénrade rimetou d' assene. Kékes clås mårtokés droci drola, ene miete di boune cråxhe ou d' shî dzeu les gonds, et les batants n' crinnént pus : i rclapént minme sins brut come les penes di nosse bon andje.
Asteure li vî croumir waitive l' ovraedje fwaite : li rwè n' esteut nén s' cuzén, et i djipéve e s' båbe a l' idêye del bele carote k' il aléve pormoenner dzo l' nez des comeres di Fumwè. Nosse boulome, a des pus d' cwåtru-vint ans, candjive co voltî des faflûtes et des berdouyes di totes les coleurs avou les djonnès djins. Mins, ådjourdu, i lyi shonnéve k' el fårce divreut esse a l' copete, et k' totes les tchandeles del pårotche et des tchapeles di Sint-Rok, di Sinte-Båbe, et d' Notru-Dame des Divermonts årént tot djusse sitî assez po fé l' feu d' årtifice.
Tchåle ratindeut ene bele pitite mardjolinne po djouwer s' djeu. Tot djusse, Ågusse !... : vla l' djonne Berteye k' aveut stî code des pemes a s' corti k' arive pa l' pî-sinte di Bele Vuwe.
"Bondjoû m' bea ptit poyon !... bondjoû mi efant!... dit-st i, l' air agali, ki t' es bele ådjourdu !... t' es co pus bele k' ayir !... Vormint dji freu voltî ene candje avou ti : ti m' dinreus seulmint ene boune boutche, et mi dji t' dinreu on grand scret d' amour !..."
"Ene boune boutche ? .. Waite !... Schoûtez m' li vî lustucru!...Nonna Tchåle !... ti pous todi cori, ti båbe pike !... Dji t' dinrè co putoit ene bele grosse peme di nosse paxhi conte li scret d' amour."
L' ôte ni ratindeut k' ça po lyi mostrer on clå gros come on bolon, avou on croejhlaedje so s' tiesse come end a pa des côps on visse, k' il aveut frismint planté dsu l' clitche di l' ouxh : "Dji m' a leyî dire, dit-st i a l' comere, ki l' cene ki l' båjhrè serè surmint marieye l' anêye astcheyowe, oudonbén set anêyes après. Si ti l' rabresses ådjourdu e lomant t' galant; por ti, l' afwaire est dins l' saetch."
"Oyi !..." dit-st ele, plinne di dotance.
"Sifwait, mi bele, c' est l' mambor ki m' l' a dit, nén pus tård k' ayir, côpa vitmint Tchåle; Mins, sortot, ni va nén tchåler tot ça pattavå tot Fumwè; leye ti linwe didins s' boesse, et tais t' bawete !... "
"Dji l' ténrè å bonzetchôd dzo m' linwe, dit-st ele e rodjixhant come ene cocåde... Asteure, Tchåle, dji m' e va ... Arvoye !... "
Tchåle djubiléve come ene poye ki tchait so on vier. Mins li scret aveut dvou schôpyî si foirt Berteye på dbout di s' linwe k' ele ni l' aveut polou wårder por leye, si bén ki ttafwait s' aveut evolé avå les voyes come les mås del boesse a Pandore.
Todi est i ki l' minme swer, ene peclêye di båsheles avént ddja båjhî l' divin clå, e dischafiotant tot hôt, come des litaneyes, les ptits nos d' leus galants. A tchaekene si moxhon, edon !... I n' è fåt k' ene po k' ele shujhénxhe totes a l' kedeye come si elle alénxhe rabressî l' platene di Monsieu l' Dweyén a l' ofrande.
Les feyes des ritches di Fumwè, k' end avént nén polou fé ostant, maronént tot spès. D' ene façon, ele årént yeu bén trop håsse [peur] di roter a l' nute dins les grands åbes do Bati. Vos savoz bén k' les grands åbes, come les finiesses, ont todi des grands ouys et des grandès orayes ! D' ene ôte façon, ele n' årént nén polou endaler låvå, a cåze di nosse popa, todi a tchvå so les måluzances et les amuzetes des djonnes d' asteure. Ôtrumint end årént etindou, des påters di tchén, a leus orayes. Ça n' åreut stî k' ene boelreye do sint måtén disk' a l' shijhe didins l' måjhon. Dayeur, si popa seréve l' ouxh di boune eure po ritni s' poyete del tindreye ås amouretes.
"Beee!..." fijhént ele ås ôtes al moke, avou on tronnmint del vwès, come end ont les gades di m' grand-mere Zowé do Mwinni, cwand ele lezî dit : "Vinoz, m' pitit ..." "Beee !, fijhént les gades des ritches ås ôtes, vos n' estoz k' des sotes !... Set anêyes, c' est djusse li tins k' les valets sont sôdårs."
Mins ele avént bea dire; rén n' î fjheut... Ene pitite sitoele lomêye Espwer tchipeyrè todi å stoelî des minåbes, et po li stofer, bernike!... Ostant sayî di stronner l' ålouwete ki spite padrî l' bleu do cir.
Sint Rok, et les cis do calindrî ki fjhént l' shijhe a l' purete so l' posti do Paradis, waitént et schoûtént l' porcession des ptitès mardjolinnes ki si stitchént a l' brune på dbout do Bati.
"Li clå di m' tchapele a bea esse ene crake, dijheut i Sint-Rok, c' est ene boune idêye cwand minme. Avant k' i n' ouxhe sitî planté, nos esténs bråmint rovyîs des djins d' Fumwè. Asteure, nos pôréns bén berloker et triboler les clotches comifåt, pusk' ådjourdu, li Tchåle nos a ristitchî a djok didins nosse potale. Nos lyi dvans ene fire tchandele; et nos lyi dinrans on bon côp di spale cwand li martchand d' såbe erirè tchåler l' somey padrî ses ouys po l' dierin côp."
Et totes ces bråvès djins estént ås andjes : i djipént ! ... i djipént!... i djipént!... I s' avént metou do bleu plin les ouys, et l' Paradis berlokéve et sdårniyive dins leus tiesses come on tchvå d' bos.
Dji vos leye a pinser li fiesse ki ça a dvou esse å Paradis li djoû ewou k' li Tchåle, ki n' saveut pus hay, toca li ponte di s' nez conte l' ouxh da sint Pire. Ene dicåce; ene vraiye dicåce, mes amisses ! Come li cene di Fumwè so l' Bati, li cwénze d' awousse, djoû del fiesse da Notru-Dame des Divermonts. Avou ene peclêye di manedjes et d' poûsse-poûsse; des martchands d' fritches et d' boubounes; des barakes avou on negue ki mougne li feu; des tirs å fizik ewou çk' on wangne on tot ptit boket d' souke di peme ravôtyî dins bråmint d' papî crolé pås deus dbouts do mirliton.
Li Bon Diè, hodé di n' vey åtoû d' lu k' des ptitès mines tchifouyêyes e papî matchî, et ki s' anoyive avou zels, aveut bodjî s' tiesse do costé d' sint Pire, e djhant a basse vwès :
- "Leye lu passer, m' valet, ci-cial est capåbe di nos fé djiper !..."
Et li tchén d' Sint-Rok abawyive et dinéve des lådjes côps d' lavete avou s' linwe so les doets d' Tchåle, e wachotant s' cawe a tote berzingue po bén mostrer k' il esteut fén binåjhe.
Mågré ces mirlifitches la, Tchåle aveut stî bénrade rovyî des ptitès mardjolinnes di Fumwè. D' efet, Sint-Rok tronnéve d' esse rovyî pareymint. Ossu, i dit å Bon Diè :
"Nosse Mwaisse, såf respet di çki dji vos va dire; i m' shonne k' i fåreut k' vos fjhîxhe co on ptit miråke po raguaiyi les comeres di Fumwè et leus galants. A mi idêye, set anêyes amon les sôdårs c' est bén trop por zels. Vos pôrîz ptete fé abaxhî l' doze. Si vos l' vôrîz bén, dji shofelrè mi idêye didins l' tiesse då Minisse. "
"Shofele !... dit-st i l' Bon Diè. Et pa deus côps, li tins d' sôdår a yeu stî rastrindou come l' etindeut Sint-Rok .
Mins vla k' tot d' on côp i gn aveut pus nolu å Bati po rabressî l' sacré clå. C' esteut må payî Sint-Rok di ses rujhes et l' Bon Diè d' ses royes, edon ? ...
Li diale a bea esse li grand mwaisse di tos ses toûs, c' est oniesse di vos dire, et dji n' mi disdirè nén, k' li grand arsouye n' esteut po rén dins ç' miråke bossou la.
Amon m' grand-popa Udjinne, on shijhleu a tapé l' vraiy dins mes orayes. Ene bele pitite båshele åreut yeu stî houpêye [remplie à ras bord = mise engrossée], - mins, å respet di çki dj' vos va dire, escuzez mu si dj' vos insule, i fåt bén pa des côps leyî les façons po les tayeurs ! - li sacré clå sinteut co pus mwais k' tos les royons d' Fumwè cwand i sintént vni l' oraedje. On grimancyin d' valet l' aveut tchåboré avou ... dji vos l' dene a dviner : si dji vos l' direu, vos è sårîz tot d' shûte ostant k' mi. Edon, vî Tchåle ? ...>
Mins les ptitès bourikes sins cawe ki avént oyou braire on vea a l' sicole di Tchårluveye ewou çki les djins sont foirt malenes, fijhént les mamjheles, et djhént e francès, avou des esclameures "Le clou de Saint Roch ? .. Oh! le joli conte de fêye!..."
Claire & René Embourg, divins "Les Cayés Walons", 42 (1), 1979.
include(".pinote_aujhmince.php") ?>