|
|
Page de Jean-Denis Boussart Pådje Djan-Dnixh Boussart (Marcatchou) |
|
|
|
Page de Jean-Denis Boussart Pådje Djan-Dnixh Boussart (Marcatchou) |
|
dierin rapontiaedje - last update: 2012-06-18
Dressêye:
ProseSicrijhaedjes e prôzePo ene martchande di cûtès poeres
C' est cwand on bague, dit-st on, k' on voet çou k' on-z a. C' est vraiy, bén sovint on n' prind pus asteme a çou k' on-z a tofer divant ses ouys. Mins spiyiz on pô on cantea ou l' ôte : vos voeroz l' plaece k' i tneut so vosse djivå ! Et c' est l' minme djeu avou les crapådes : c' est cwand ele vos ont leyî po çou ki vs estoz ki. Infén djans, tot çoula po dire ki dvins ene grande veye come Lidje, i n a des djins, des ptitès djins, ki tnèt ene aredjeye plaece.
I n' fijhèt non hîhåhå, portant. I dmorèt dvins les trôs et les naxhes del Cité. I sont come li moirtî ki tént nos viyès pires eshonne. On n' såreut ddja dire leu no, mins tolmonde les cnoxhe : Pire Crompire, Dådet, li vî Blanc, Bea Tchanteu, Mareye Polka, Papa Prosper, Djermwinne Clicotes. Avou leu no metou, leus manires do viker et 1eu djaive di mocreye, c' est zels, sins l' saveur, ki fjhèt d' Lidje çou k' elle est : ene veye wice k' on s' plait bén, wice k' on-z a co bon di s' leyî on pô goter.
Ces canaris la, dji croe bén ki dj' les a tofer veyou trafter avå nos rowes. I dvèt esse pus vîs k' tere, et dji n' m' ewaerreu nén d' els oyî dire k' e leu djonne tins, il ont djåzé d' traze a catoize avou 1' gros prince Markå (nosse bon prince-eveke Erård ki rfijha l' palå). Oubén k' il ont moenné margaye avou l' Djambe-di-bwès et les soukeus d' l' an trinte !
On les a tant veyou k' on n' les voet pus. Portant s' il atome k' onk di zels s' edoime po l' long soume al candlete d' on cåbaret, c' est come si Tchantchès vineut do rçure si daye : i nos shonne ki l' cour di Lidje s' a-st aresté on moumint do tocter.
Loukîz avou Djene Cûtès-Poeres, tot Djudla-Mouze end a stou foû :
— Sav bén avou Djene Poero ?
— Li ptite Djene !
— Li feme da Dédé Marionete ?
— Awè.
— On vént del trover moite e s' lét.
— Iy ! Pôve Djenete, ene si bråve djins, et ene overresse avou çoula !
I poleut xhiyî a l' aiwe, djaler a pire finde ou bén lure les cwate solos, vos l' voeyîz timpe et tård padrî s' tcherete. Et tote li sinte djournêye, vos l' oyîz braire : « Fåt i des peuûû-ros ? » A-t ele cotyî polbon, avå nos rouwaletes, po vinde ses cûtès poeres (li biftek des pôves, dijheut ele) adon k' Dédé, e si ovroe do Roteure, kitaeyive si tins a fé des Tchantchès d' deus çansses et dmeye po l' Grand-Bazår.
A ! les cûtès poeres ! les vraiyes ! les cenes k' on lait cûtner tote ene nute e leu djus, cwand 1' for do boledjî ridoxhe di bruzis. N' est nén Lidjwès l' ci k' end n' a nén magnî vint ans e rote ! Po m' pårt, dj' esteu todi e m' prumire banse (li cofe d' ine viye machine a keude) cwand dji fjha li cnoxhance d' ine bele pwaire di Sint-Rmey tote tchôde et ki m' fonda-st e l' boke. Mmm ! C' esteut torade meyeu k' ene tete ! Ci djoû la, dji fjha mes acoirdances avou l' cleuse. I n a pus d' trinte-cénk ans d' çoula, et dj' el voe todi pus voltî. I n' a rén a fé, djans, dji tome moirt après les cûtès poeres. Hagnî dvins ene tåte di novea pan, la, cwand l' poere est co todi bén tene et ki l' boure si vout bén leyî adire.
Ces ptitès djoyes la, dji m' dimande bén sovint si nos rdjetons les pôront cnoxhe. Arè-t i co des fors et do bruzi ? Et des djonnes bresses po-z ovrer a boledjî ? Arè-t i co seulmint des poeres ? Dji djåze des poeres d' amon nozôtes : les cenes di bon prezint, les poeres di Caberlin, les suçådes et les poeres di malåde. Dimandez lzès so l' Martchî po vey ! On vs hagnrè-st el narene ! Il est vraiy k' i n årè tofer des flairants presses a taper a rén l' ritchesse di nos cotjheas et a dner bon-z et tchir po on såvaedje rutabaga ki vént då lon divins ene sote ewalpeure.
Vos dirîz - la k' dj' arawe ! - k' on fwait tot po nos espaitchî do viker come les Walons l' ont todi fwait. Loukîz totåtoû d' vos si ç' n' est nén l' vraiy : cial, c' est on vî cwårtî k' on s' ehåstêye do bouxhî djus ; la, c' est ene fiesse di pårotche k' on lait tourner a tchén ; ôte på, c' est on flot k' on ristope, on pazea k' on bayeye.
Après les åbes, après les fruts, après les åbalowes, les pexhons, les oujheas (w est ele, li fåbite del tchanson ? Av oyou l' råskignoû ciste anêye ?), après l' campagne, après nos cwartîs, nos coûs et nos rouwales, ci sereut co bén nosse toû !
Avou les vîs, paret, on-z a dedja trové l' piceure. N' ayîz nole sogne, savoz, on n' les towe nén. Neni ! On les lait mori tot doûcetmint dvins ene bele grande plaece, ås incuråbes, la wice ki les cårpeas ni tûzrént nén a griper so l' schô d' leu mama po fé « roumdoudoum so li stokea».
« Elle est mî la k' so ene tchambe e Betch (li rowe Grande-Betch, a Djudla), edon ! »
Awè don vos ! La, les blancs tchveas distindèt a l' esprindåjhe, divant l' posse di televuzion. I s' leyèt goter djus sins casmint d' tiesse, sins s' fé mori a dveur conter ås fåves et a dveur tarlater les vîs resploes des shijhes ås efants d' leus efants.
Insi, sins fé d' leus imbaras, les vîs ndè vont so leus tchåssons. Les vîs ndè vont po l' Laid Wåtî. Les vîs ! Sav bén çou k' c' est, portant, k' les vîs ? C' est li spågne-måye des tåyes et des tayons, la wice k' on a metou e cresse les rapoitroûles et les viyès croeyinces, les acostumances et l' lingaedje do payis. Nos n' avans k' a poujhî. Way, valet ! Nos n' avans k' a poujhî, mins nos nos rtrovans sovint les mwins vudes a l' intrêye des Tchåtroûs (cimintire ou l' aite di Robiemont).
Dji vs el va dire, mes amisses : si nos dmanans co lontins come des dji-n'-you-dji-n'-pou, come des nonpoufes, come des robetes di croye, et k' nos leyans noste åme walone tourner tote a brimbådes, on djoû, sins k' on î prinde asteme, li dierin des vraiys Lidjwès — avou s' bon cour, si måle gueuye et s' vî lingaedje — li dierin des Lidjwès, di dj' , end irè po l' cåve ås pelotes. Motoit tuzrè t on a l' tchôkî dzo on globe el cour des Mineus, po l' mostrer ås scolîs. I n årè seur ene sakî d' bén metou, on monsieu do Reu avou ene boke come li trô do cou d' ene poye, et ene gorlete di colon d' cour, ki vénrè peter l' francès et fé co traze antchous po lyi dire : « Årvey et diewåde. Ass tolminme trové l' tins d' fé tes pakets ? »
Et ç' djoû la, croeyez m' bén, el Cité k' on djheut bolante, vos dvénroz tot verts di froed.
Jean-Denis Boussart, e moes d' awousse 1978; divins: 92e annuaire du "Caveau Lidjwès", 1981-1982
Tecse aschoûtåve sol plake "La Wallonne", scrijhaedjes 2009.
Vos sovnoz vs di çoula ?
A l' vesprêye,
Nos leyîs l' batêye la
Et dvins mes bresses,
Dji vs epoirta
E l' tcholeur do cina.
Vos sovnoz vs di çoula ?
Kékes grins doirmént
So vosse coir tot e-n aiwe
Avou mes lepes
Dji fjha ene londjinne awousse.
Vos sovnoz vs co do djoû ?
Vos sovnoz vs di çoula ?
Des grins ki doirmèt la
E l' poussire des anêyes.
Nos låmes
Les frént motoit djermer
Volans ns sayî ???
Vos sovnoz vs di.
La. vos plorez dedja.
Jean-Denis Boussart, divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974.
Li guere
On fizik
Deus saetcheas d' poure
troes måyes di plonk
cwate côps
po cénk çanses
Li guere est on djeu.
Ene deus troes !
li guere est on djeu.
Cwate cénk sijh !
valet t' as wangnî
ene medaye di pourcea,
deus påters,
troes åvés po Notru-Dame
cwate trûlêyes d' årzeye sol waxhea
cénk çanses di pinsion po t' viye mame.
Li guere est on djeu.
Set ût noûf !
vos estoz foû
po tos les djoûs;
Valet, t' as pierdou
cénk anêyes revolêyes
cwate camaerådes;
troes låmes radmint po tchaeke onk;
deus gotes di sonk cial et la;
ene djonne mon-keur k' endè va.
Li guere est on djeu.
ene deus troes !
Djans
ratacans
mes efants !
Jean-Denis Boussart, divins: Li prumire Voye, Lidje, 1966; riprins divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974; riprins eto pa M. Piron, Anthologie de la littérature wallonne, P. Mardaga, 1979.
Erî-såjhon
L' erire-såjhon toume a lavasse
Plouve di foyes
Foyes di plouve.
I ploût
I ploût so l' curé
I gote so l' mårlî
I gote
Gote a gote
E m' gurnî.
A l' ouxh
El diloujhe
Ene feme di bleuwe pire
Sondje
A l' posteure di tchår et d' sonk
Ki soctêye
El coulêye.
Jean-Denis Boussart, divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974.
Tcheråvoye
Dj' a-st alouwé cint francs
Po ene feme banåve so s' lét.
Dvins ene taetche di rodje loumire.
L' Amérike po cint francs.
ene wiyete di San Francisco
pierdowe el foû grande rowe.
Po cénk francs, Hawayî.
li pus brune crapåde do payis.
Bate carasse po cint francs
so des ctapés linçoûs.
Dj' a-st alouwé mes dzirs
dvins ene taetche di rodje loumire.
Tote li nute dé l' rouwale s' a tapé so mes spales et dvins mes potches mes pougns serés plorèt po ene feme banåve so s' lét.
Cori dji n' sai wice lon erî des terisses erî des foumires erî des sovnis
Come so ene djonne tere et braire et braire a dispierter è-n åmatén
Cori a pîs dschås vè l' prumî solo
Djel frè dmwin dj' el frè motoit k' dj' el frè motoit k' dji n' el frè nén, dji n' el frè nén dji n' el frè måy djamåy eco måy djamåy pus måy pus rén rén et tot et d' tot rén
Jean-Denis Boussart, divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974.
Li lét est tot nou
I gn a-st el schayeye
On potea d' savnêye
Et deus coirs pindous
So ene coide a l' bouwêye.
Jean-Denis Boussart, divins: "Fleurs dialectales", foû di "Propriété Terrienne", awousse 1974.
Vos endè sovnez vs, mamzele ?
A l' Pasrele,
Po ene loucåde, dji leya m' cour
Si cmagnî do må d' amour.
Vos estîz bele come l' Aviedje,
Å båraedje.
Mouze vos epoirtéve å lon.
Dji m' sinta mierseu, so l' pont.
Dj' a fwait ene tchanson e rivaedje,
Come on gadje.
Dj' a minme trové ene pitite air,
Dlé l' pont d' fier.
Dj' a dit mes prumîs rimeas
Ås bateas.
Li vint ki coreut tola,
Lzès hapa.
On djoû, dji lyi frè m' dimande,
Å pont d' Wande.
Èle mi respondrè del mwin,
E corant do pont Maguin.
Dji serè, les bresses å lådje,
So l' pont ds Åtches.
Seur ki nos ouys si rdjondront
So les grés d' pire, å Noû Pont.
Di l' åmatén a l' vesprêye,
Mes pinsêyes,
Do costé do plat payis,
Vont cori.
Mins les orondes do rivaedje
– Ké damaedje ! –
Tot rmontant les flots d' årdjint,
Ni djhèt rén.
Dj' a tant rawårdé, mamzele,
So l' Pasrele.
Dj' a tant conté les bateas,
Les mignoles et les ponteas.
Dji n' a nén rveyou l' aviedje
Do båraedje.
Li vint n' m' apoirta d' å lon
Ki les flibotes d' ene tchanson:
Dji m' sovén di vosse sorire,
So l' pont d' pire.
Des batlîs m' ont gruziné
Vos rimeas.
Vos n' sårîz arester m' coûsse,
Dji so Mouze.
Mins si l' vint toûne – Bon Diu sait ! –
Vos l' voeroz.
L' amour nos frè bon vizaedje,
Å båraedje.
Dji vs dirè awè, del mwin,
Viè Maguin
Tapez m' vos bresses grand å lådje,
Å pont ds Åtches :
Et nos deus cours si djondront
So l' Noû Pont.
J.-D. Boussart; Muzike: René Fourré; Tchanté pa René Chaumont sol sitroete plake "Matante Jane"
Li rodje dame
C' esteut ene feye on djonne magneu d' salåde, on ptit sôdård do prince di Lidje, ki s' anoyive e grand palå :
"Dji m' endè rva, dit-st i, e payis des makêyes, rabressî m' mame." Et i s' meta avå les voyes.
Di ç' tins la, i lujheut co les cwate soleas; metowe a grand feu, li campagne caboléve: vos årîz wadjî k' elle aléve hati.
Li cokea, ki rotéve come on bouxhe-tot-djus, esteut neyî dzo s' vete et pezante cawe d' aronde; ossu, passé les grossès pires, divant ki l' tier do leu ni prinde ses enondêyes, i s' ashia so ene hourêye po ene gote si leyî raveur.
L' ome ås poussires esteut i a l' awaite padrî ene håye ? L' årdispene vos el direut bén. Todi nd est i ki nosse capon touma-st edoirmou d' on plin côp.
On tcheron ki passéve tot la fjha peter troes feyes si corijhe sins l' poleur dispierter !
Cwand l' valet drova ses ouys, li nute esteut dedja mwaisse et dame so les teres. Les prumirès stoeles, come des moxhes di Sint-Djhan, djouwént a ene potchêye avå les hôtès noerès yebes do cir. Ene sakî ploréve a costé d' lu.
Li ptit sôdård sinta s' cour si cafougnî tot. Il aveut del poenne sins saveur pocwè. E fén fond d' lu-minme, i lyi shonnéve k' ene araedjeye lavasse vineut do rispåmer tot l' prétins del djournêye.
I tourna s' tiesse, tot bén doûçmint, et s' voeya-t i ene feme k' avizéve bele, et djonne, et gåye mousseye e li spexheur del voye. Ele sayive do ravaler ses låmes, mins s' poenne esteut bén trop foite; a moumints, li pôve båshele hictéve et s' wignive-t ele pés k' on djonne tchén.
Lu, schoûtéve li peneuse tchanson : alez, i n' areut nén stî pus målureus si vos lyi årîz stitchî e cour traze bounès pontes di Paris !
- Dji vs e preye, Mamjhele, rapåjhtez vs ! Dji m' fwai må di vs ôre plorer.
I saetcha s' grand rodje noret d' potche a pastiles po rsouwer l' vizaedje del djonne feye. Il aveut l' cogne d' ene viye feme di manaedje ki prind bén londjinnmint ses poussires.
- N' åyîz nole sogne et leyîz m' fé. Dji n' so nén metchant, savoz !
- Djel sai bén, fjha-t ele tot rsetchant deus troes côps s' narene, mi ptit doet m' l' a dit !
- La, alaboneure ! vos estoz bén pus bele insi.
On ptit riya d' ene çanse et dmeye vineut do ponde so les lepes del djonne feye
- I gn a do tins k' dji vs louke doirmi; vos avîz torade ene vatche d' ôr sol betchete di vosse narene, et dji tchantéve a mitan bas :
"Nannez påpåd niket !
I gn a vosse mame k' est e bwès."
Li ptit sôdård si recresta; ses ouys tapît des blames. Il aveut l' air d' on cok bateu ki mousse el treye.
- Dji so-st èn ome, portant, et fleur di sôdård, dji vs l' acertinêye ! Dji m' bate a côps d' pî, a côps d' pogns, a côps d' tiesse. dji vs såreu bén disfinde, savoz !
- Vos m' avoz dedja fwait rire: ci n' est nén co si må. savoz.
- Ebén, tchoû-tchoûle, mi diroz vs asteure pocwè k' vos avoz tant ploré ?
- Insi, paret !. dji m' anoyive tote fî seule. Chal e payis, dji pou aler po tot costé, dji so todi ctchesseye. Les djins breyèt: " Djezus Mariya ! Vola l' rodje dame ! ", et i m' clapèt l' ouxh al narene tot s' segnant.
(a shure)
Jean-Denis Boussart, Li rodje dame (et des ôtes contes), SLLW, 1976.
Pitite notûle so s' vicåreye
Boussart, Jean-Denis (1940) sicrijheu e walon et bouteu pol foclore e Payis d' Lidje, il a stî des anêyes et des razanêyes li "mayeur" del franke Republike di Sint-Foyin, a Djudla-Mouze. Il a scrît des ptitès noveles: Li Rodje Dame (1976); des arimeas: Li prumire voye (1966); Mi pårotche po ene noere çanse (1968); Li Botike ås araedjas (1968); et eto do teyåte: Li grande cizete (1971). Dizo l' no d' pene di "Marcatchou", i scrijheut eto e rwalonijhî francès dins li ptite gazete "Vlan", ene coirnêye ki s' loméve "Vlan avå les voyes". Il esteut araedjêymint siconte di l' ehåyaedje do walon (tant do statut ki do coir do lingaedje), k' i djheut ki n' diveut wårder foû k' ene fonccion foclorike.
L. Mahin et P. Sarachaga, coirnêye do splitchant motî
